Geheugenverlies door nieuw Alzheimer-medicijn: Nederlands onderzoek direct gestopt

Het onderzoek werd gehouden in het Brain Research Center in Amsterdam en Den Bosch, een nieuw centrum waar verschillende medicijnen worden getest op patiënten die wel of geen Alzheimer hebben.

Het doel van dit zogeheten ‘Generation-onderzoek’ was om vast te stellen of het nieuwe medicijn - tabletten die de aanmaak van alzheimer-eitwitten afremmen - het ontstaan van alzheimerklachten- en symptomen kan voorkomen bij mensen met een genetisch verhoogd risico op Alzheimer. De studie zou maximaal acht jaar duren en bijna iedereen boven de 65 jaar kon zich ervoor aanmelden.

Uit diverse evaluaties bleek echter dat het medicijn, CNP520 ofwel umibecestat, een averechts effect had: er was sprake van grotere achteruitgang van geheugen bij mensen die het medicijn kregen, dan bij mensen die gewoon placebo toegediend kregen. Novartis kon daarom niet anders dan het onderzoek per direct stopzetten. Brain Research Center reageert teleurgesteld, maar zegt er alle begrip voor te hebben.

,,De gezondheid van deelnemers staat altijd voorop en wij staan dan ook achter de beslissing”, laat de organisatie weten. ,,Ondanks dat vinden wij het een teleurstellende ontwikkeling voor deelnemers aan het onderzoek en hun studiepartners.” Alle deelnemers zijn gisteren persoonlijk geïnformeerd, onder wie ook Kees Tanis uit Zaltbommel.

Tanis vierde onlangs zijn 65e verjaardag en besloot, na wikken en wegen, zich voor het onderzoek op te geven. Maandag liet hij in de vestiging in Den Bosch dna afnemen om vast te stellen of hij een verhoogd risico op Alzheimer heeft en dus geschikt is om aan de studie mee te doen.

,,Ik heb daar lang over nagedacht, want het is nogal een ingrijpend gebeuren. Je moet heel wat testen ondergaan, krijgt een ruggenprik, moet je vrienden en partner erbij betrekken die je in de gaten moeten houden. Er komt best veel bij kijken. Toch besloot ik het te doen. Als niemand aan dergelijke onderzoeken wil meedoen, komt er nooit vooruitgang in de strijd tegen dit soort ziektes.”

Gisteren werd Tanis door Brain Research Center gebeld met de mededeling dat de hoofdsponsor de stekker eruit heeft getrokken en het onderzoek is stopgezet. Aleyd Dost, medisch directeur bij Novartis, erkent dat dit een tegenslag is. ,,Het blijkt maar weer dat Alzheimer een zeer complexe ziekte is, een heel moeilijk gebied om in te opereren. Het laat ook zien dat de behoefte aan een oplossing zeer groot is.”

Volgens Dost heerste er grote teleurstelling onder de onderzoekers en de deelnemers. ,,Maar ook hier leren we weer van. We gaan net zo lang door tot er een medicijn is tegen Alzheimer. We zullen niet rusten. Het onderzoek naar middelen tegen alzheimer en andere neurologische aandoeningen gaat gewoon door”, klinkt het strijdbaar.

Onderzoeken naar een medicijn tegen Alzheimer lopen al vele jaren. Zeker vierhonderd middelen werden al getest, maar faalden stuk voor stuk. ‘Aducanumab’ valt sinds kort ook onder die categorie. Een medicijn waar artsen grote verwachtingen van hadden, maar ook dit jaar flopte. 

Aducanumab moest achteruitgang in denkvermogen stopzetten. ,,Dit is een voorbeeld hoe het kan gaan met medicijnonderzoek, want na de fase 1 studie is er een tweede, wereldwijde studie opgezet. Die studie is nog niet helemaal afgerond, maar we hebben nu al besloten deze stop te zetten. Uit interimanalyse bleek dat het niet zinvol was om door te gaan, omdat het medicijn niet beter werkte dan placebo”, meldt Niels Prins, neuroloog en directeur van het Brain Research Center.

Dat terwijl de hersenscans in de eerste studie lieten zien dat mensen die alzheimereiwit hadden na een jaar behandeling dit eiwit kwijt waren. ,,Het eiwit was dus afgebroken, maar helaas werd de achteruitgang van denkvermogen niet stopgezet. Je hebt altijd een groot onderzoek nodig om resultaten bij kleine groep te bevestigen. Dat was heel teleurstellend. We - de onderzoekers - waren er echt beroerd van.”

Of al die geflopte onderzoeken en medicijnen niet demotiverend werken? ,,Nee hoor, juist niet”, zei arts Paul Dautzenberg eerder tegen deze site. Hij doet al twintig jaar onderzoek naar Alzheimer. ,,Al die falende middelen zeggen ons ook iets. Ik denk echt dat we nu middelen aan het testen zijn met een kans van slagen. Het zal waarschijnlijk een combinatie worden van een pil en een vaccinatie, maar over tien jaar zijn we er. Dan is er een medicijn tegen Alzheimer.”

In Nederland kampen ruim 270.000 mensen met een vorm van dementie. Door de vergrijzing zal dat aantal de komende jaren flink stijgen, naar verwachting tot ruim 620.000 in 2050. Een op de vijf Nederlanders loopt risico op enig moment dement te worden.

Dementie is een verzamelterm voor de verslechtering van de geestelijke vermogens. De meest voorkomende oorzaak is de ziekte van Alzheimer.

In dit college van de Universiteit van Nederland laat professor Scherder zien hoe het is om te leven met de ziekte Alzheimer: