Hoe rechtzinnige katholieken samen met ‘cultuurchristenen’ de strijd aanbinden tegen links

De woorden ‘bloedvergieten’, ‘heilige oorlog’ en ‘martelaren’ roepen in eerste instantie misschien associaties op met een jihadistische prediker die zijn volgelingen wil ophitsen met haatzaaiende teksten, maar deze zonovergoten zaterdagochtend in mei klinken ze uit de mond van een 74-jarige hispanist in een bovenzaaltje van de St. Agneskerk in Amsterdam, waar men de moderniseringen van de rooms-katholieke kerk heeft genegeerd en de liturgie volgens de Tridentijnse ritus viert – de priester staat met de rug naar het volk.

Er heerst een serene rust in de achthoekige ruimte vol Mariabeelden. Op tafel liggen stapels kersverse boeken met de titel Heilige Oorlog, de hartverscheurende strijd van de Mexicaanse Cristeros. De auteur is de man die hier vandaag achter de kansel staat: Robert Lemm. Met gevoel voor heroïsme vertelt hij over deze ‘verdrongen’ oorlog, die nog geen honderd jaar geleden plaatsvond. De Cristeros werden door het atheïstische gezag in Mexico afgeschilderd als ‘achterlijke plattelanders’, maar in wezen waren de tienduizenden ‘soldaten’ die uit naam van Christus bloed vergoten en het leven lieten ‘martelaren’.

Het kerkzaaltje is allicht niet de meest gebruikelijke plek voor een boekpresentatie, maar Lemm is kind aan huis in deze kerk. Hier zetelt zijn stichting de Sint Nicolaas Academie, die zoveel mogelijk de authentieke tradities van het katholicisme wil bewaren. De circa veertig, voornamelijk mannelijke bezoekers van zijn lezing lijken zich makkelijk te voegen naar de rooms-katholieke rituelen, zoals bidden in het Latijn en muntjes paraat hebben voor de collecte.

Lemms lezing is niet alleen een historische verhandeling over de Cristeros, maar bevat onmiskenbaar een actuele politieke boodschap. ‘De wapens oppakken’, zegt Lemm, ‘in onze tijd kan dat niet meer.’ Katholieken mogen enkel ‘passieve getuigen’ zijn van ‘de doodsstrijd van het christendom’. Over de gevolgen is Lemm duidelijk: ‘De secularisering leidt tot islamisering en massa-immigratie.’ In het zaaltje klinkt instemmend gemor.

Onder het publiek bevinden zich enkele relatief jonge vertrouwelingen van Lemm. Het is een hecht groepje orthodoxe katholieken dat ruim veertien jaar geleden de pagina’s vulde van reactionaire blaadjes en weblogs met titels als Open Orthodoxie, Bitter Lemon en Catholica. Met ongewoon felle pen, die tot de nodige beroering leidde in christelijk Nederland, voeren ze uit tegen slappe, links-progressieve geloofsgenoten en politici die de kerk tandeloos zouden hebben gemaakt. Hun doel: een nieuwe generatie weerbare christenen vormen die Nederland in zijn traditionele, christelijke staat kan herstellen.

In dit streven waren ze hun tijd, zo blijkt nu, ver vooruit. Tegenwoordig vinden hun ideeën ingang bij een groter publiek door het uitgeven van boeken, een glossy en essays, via stichtingen die mediagenieke cultuuroorlogen entameren én via een politieke beweging.

De prominentste van hen is filosoof Tom Zwitser (39), uitgever van De Blauwe Tijger, die naast Lemm veel non-fictie met een islamkritische, pro-Russische, anti-EU en reactionaire signatuur uitgeeft, maar bijvoorbeeld ook een roman van journalist Jan Roos en een filosofisch essay van Henri Baudet, de opa van de leider van Forum voor Democratie. Zelf heeft Zwitser, een dandyeske verschijning, ook een boek op zijn naam staan: Permafrost, een essay over westerse geopolitiek dat in 2017 verscheen. Daarnaast timmert hij aan de weg met de glossy Epoque, die met de ondertitel ‘trends, cultuur, lifestyle’ joie de vivre uitstraalt, maar sterk is doortrokken van doemdenken. Veel analyses en commentaren roepen associaties op met het in conservatief-rechtse kringen populaire boek De ondergang van het Avondland uit 1918, waarin Oswald Spengler de opkomst en het verval van de grote wereldculturen beschrijft en het spoedige einde van de westerse beschaving voorspelt – al gaat het ook over klassieke kunst en goede wijn.

Aanwezig is ook Michiel Hemminga (33), medebestuurslid van de Sint Nicolaas Academie. Hemminga voert voor de organisatie CitizenGO een conservatief christelijke strijd via online petities, zoals ‘Zeg ‘Nee’ tegen ‘Gay Pride’ in Disneyland Parijs’ en ‘KWK Kankerbestrijding: Stop met steunen embryoselectie’. Ter plaatse is eveneens Erik van Goor (49), voormalig hoofdredacteur van het blad Catholica, dat hij zo’n negen jaar geleden samen met Zwitser, Lemm en Hemminga volschreef.

Niet aanwezig, maar eveneens onderdeel uitmakend van dit netwerk van traditionalistische katholieken is Hugo Bos. Bos is de voorzitter van Civitas Christiana, een stichting die bekendheid geniet door zijn felle strijd tegen abortus en de ‘binnenlandse homolobby’ – zo voerde het campagne tegen de zoenende mannen op abri’s van kledingmerk Suitsupply – en voor het behoud van tradities zoals Zwarte Piet. Hugo Bos was net als Zwitser, Van Goor en Lemm als auteur betrokken bij de bladen Bitter Lemon en Catholica.

Ooit dreigden deze ‘Taliban-katholieken’, zoals ze door gematigde geloofsgenoten werden afgeschilderd, definitief uit het publieke oog te verdwijnen nadat ze geassocieerd werden met een van de ergste extreemrechtse terreuraanslagen op Europese bodem. Maar ze zijn er nog, en invloedrijker dan ooit.

Politieke (cultuur) christenen

Zwitser, Van Goor en Bos zijn van huis uit protestants en tot het traditionalistisch katholicisme bekeerd. Toch is dat hier in de St. Agneskerk niet de enige gemene deler. Verschillende aanwezigen zijn verbonden aan Forum voor Democratie, of spelen een rol in ‘de beweging’.

Uitgever Tom Zwitser trekt al jaren op met Thierry Baudet en noemde hem februari vorig jaar, toen hij zich nog wel liet interviewen door de Volkskrant, ‘een vriend’. Zwitser was present bij lezingen die FvD – voordat het een politieke partij werd – organiseerde. Daar werd niet zelden een boek uit Zwitsers stal besproken. In 2016 zwengelden ze samen en met anderen het Oekraïnereferendum aan. En Zwitser was erbij toen FvD van denktank langzaam in een politieke partij transformeerde – zo figureert de filosoof prominent in een promotiefilmpje van een FvD-kasteeluitje in 2016, dat door Baudet werd omschreven als het samenkomen van het ‘nieuwe verzet’. Zwitser is hier te zien naast FvD-leden van het eerste uur, zoals Yernaz Ramautarsing, Annabel Nanninga en Peter van Duyvenvoorde, eveneens een katholieke bekeerling die tegenwoordig leiding geeft aan het Renaissance Instituut, het wetenschappelijk bureau van FvD – en die opgenomen is in het colofon van Epoque.

Intussen beschouwt Zwitser FvD als de ‘politieke pendant’ van een brede beweging, zo schreef hij op zijn site na de Provinciale verkiezingszege van de partij in maart. Om de ‘lavendelrevolutie’ – zo noemen FvD-aanhangers Baudets politieke opmars – te bestendigen, is volgens Zwitser ‘revolutie en herstel’ nodig van alle staatsrechtelijke- en maatschappelijke instituties, en bovenal van het medialandschap. Dit vergezicht sluit overigens naadloos aan bij het ‘nieuwe ecosysteem’ dat Baudet voor ogen heeft. Belangrijker nog dan het winnen van zetels is het opbouwen van een ‘nieuw ecosysteem’, betoogde hij op 9 juni op een congres van de JFvD-jongeren van zijn partij. Het is ‘de taak van de nieuwe generatie’ om banen bij universiteiten, in de rechterlijke macht en op redacties van kranten te bemachtigen. Eerder dit jaar sprak FvD-ideoloog Paul Cliteur, inmiddels fractievoorzitter van de Eerste Kamer, al over een ‘nieuwe zuil’ waarvan FvD het hart zou moeten vormen.

Publicist Erik van Goor treedt politiek minder op de voorgrond, maar noemde zich in het Katholiek Nieuwsblad onlangs een van de eerste leden van FvD, omdat hij eveneens vindt ‘dat het systeem opengebroken moet worden’. Met Baudet heeft hij meer gemeenschappelijk dan met veel christenen vertelt hij. ‘Met hem voel ik een Seelenverwandtschaft; juist op dit scharnierpunt des tijds.’

Robert Lemm moffelt zijn bewondering voor Baudet evenmin weg. Hij kent ‘Thierry’ heel goed, vertelt hij na afloop van zijn boekpresentatie in de St. Agneskerk. ‘Thierry heeft mijn boeken gelezen, en ik heb zijn boeken gelezen.’ Ook heeft Lemm op verzoek van de FvD-leider meerdere workshops aan jongeren van de partij gegeven. ‘Ze zijn tegen links, dat is hun directe motivatie, maar ze moeten ook weten waaróm links dominant is.’ Daarvoor heeft het liberalisme geen verklaring, maar Lemm met zijn ‘secularisering leidt tot massa-immigratie en islamisering’-verhaal wel.

Andersom steekt Thierry Baudet zijn interesse in rechts-conservatieve christenen ook niet onder stoelen of banken. Hoewel hij zichzelf slechts een ‘cultuurchristen’ noemt – geloven beziet hij ‘metaforisch’, maar hij omarmt de christelijke tradities en moraal – bewijst Baudet wel constant lippendienst aan hun rechtzinnige wereldbeschouwing en begeeft hij zich dikwijls in hun midden. Tot groot genoegen van dit rechtzinnig katholiek milieu flirtte Baudet vorige maand in zijn omstreden essay over de Franse schrijver Michel Houellebecq in American Affairs Journal openlijk met conservatief-christelijke thema’s, zoals seksuele bandeloosheid, het gemak waarmee abortus en euthanasie gepleegd wordt, en doorgeschoten vrouwenemancipatie die voor een ‘demografische neergang in Europa’ zou zorgen.

Zijn beruchte overwinningsspeech bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart ging niet alleen over de ‘uil van Minerva’ en de ‘boreale wereld’, maar stond ook bol van Bijbelse symboliek. Het klimaatbeleid vergeleek hij met ‘masochistische ketterij’ en ‘geseculariseerde zondvloedgeloof’. Baudet deinst er evenmin voor terug de schepper in te zetten voor een politieke boodschap. ‘De waarheid is rechts. God is rechts, daar ben ik van overtuigd’, zei hij op het eerder genoemde JFvD-congres.

Deze ‘cultuurchristelijke’ ontwikkeling staat niet op zichzelf, zien politicologen en cultuurtheologen. Ook in andere West-Europese landen worden allianties gesmeed tussen orthodoxe christenen en seculiere rechtsnationalisten die het ‘cultuurchristendom’ een warm hart toedragen. Het is echter niet een geloof in Jezus, of christelijke waarden als naastenliefde en barmhartigheid die ze bij elkaar brengen, zegt Tobias Cremer, een Duitse politicoloog die aan de Universiteit van Cambridge onderzoek doet naar de relatie tussen religie en extreemrechts. Wat ze verbindt is de vrees dat de oorspronkelijke identiteit van Europa – christelijk, wit, viriel – onder de voet wordt gelopen door ‘islamisering’, ‘massa-immigratie’ en ‘klimaathysterie’.

In Duitsland zijn het de ‘cultuurchristenen’ van de rechts-nationalistische Alternatieve für Deutschland (Afd) die waarschuwen voor de islamisering van christelijk Europa. In Frankrijk zet Marine Le Pen van het Front National het christendom in om te pleiten voor een islam- en migratievrij Europa. In Italië werpt Matteo Salvini van de Lega Nord zich gretig op als verdediger van het Europese christendom. En in Nederland betuigt Baudet steeds explicieter steun aan het christendom als hoeksteen van de Europese beschaving.

Erg diep gaat de theologische politiek van rechtsnationalisten overigens niet, stelt Cremer. Meestal worden geen christelijke beleidsvoorstellen – anti-abortus, anti-homohuwelijk – gepropageerd. FvD herbergt ook politici die weinig ophebben met religie. Paul Cliteur staat te boek als ‘verlichtingsfundamentalist’, en de inmiddels bij Baudet in ongenade geraakte FvD-medeoprichter Henk Otten dreigde ermee te kappen als de partijleider nog een keer over het christendom zou beginnen. Daar trok Baudet zich niets van aan.

‘Baudet is verdergegaan waar Geert Wilders ophield’, zegt Cremer, die de ontwikkelingen van het rechts-nationalisme in Nederland op de voet volgt. ‘Wilders heeft wel altijd de joods-christelijke cultuur van Europa benadrukt, maar alleen om het onderscheid met de islam aan te geven. Hij heeft zichzelf naar mijn weten nooit een cultuurchristen genoemd.’

Een overlever van ‘68

‘Thierry erkent dat het christendom de culturele bodem van Europa vormt’, vertelt Robert Lemm een week na zijn boekpresentatie in een Amsterdams etablissement. ‘Dat geeft mij hoop. Maar wat er diep in zijn ziel speelt, weet ik niet.’

Gedurende het twee uur durende interview spreekt Lemm grotendeels op rustige toon, maar zo nu en dan verheft hij zijn stem. Wanneer de Europese Unie ter sprake komt bijvoorbeeld: ‘De Toren van Babel, met zonnepanelen, windmolens en regenboogvlaggen!’ Of wanneer het over de linkse indoctrinatie op universiteiten gaat, waar volgens hem alleen aandacht is voor verlichte filosofen en niet voor reactionaire. Briesend: ‘Kant is een heilig huis, daar mag je niet aankomen! En Spinoza! Ethica is onleesbaar!’

In Baudet herkent hij een bondgenoot. ‘Thierry vindt veel mensen van deze tijd karakterloos, slap en lui. Hij gaat vooral te keer tegen de generatie van ’68, de naoorlogse generatie babyboomers. Ik heb ze meegemaakt. Het waren verwende jongens en meisjes, studeren kostte toen bijna niets, je kon verdwalen in de drugs. Daar zet Thierry, en ook Tom (Zwitser, red.) zich tegen af. Thierry noemt mij een overlever van ‘68.’

Lemm is er niet op uit om zieltjes te winnen, zegt hij, maar wel om erkenning te krijgen ‘dat het christendom Europa heeft gemaakt’. Die trend ziet hij binnen de partij, met cultuurchristen Baudet en zijn rechterhand Frederik Jansen, voorzitter van de jongerenvereniging JFvD, voorop.

Eigenlijk weet de hispanist niet wat hij meemaakt. Decennialang was hij vanwege zijn reactionaire ideeën persona non grata in de universitaire wereld en in het maatschappelijke debat, maar nu vindt hij voor het eerst - ‘door Thierry’ – een luisterend oor bij een breder, jong publiek. Op de driedaagse FvD Zomerschool, waar een jong partijkader scenario’s voor de toekomst ontwikkelt, mocht hij tegenwicht bieden aan de ‘verstikkende academische monocultuur’. Lemm: ‘Ze zijn hongerig naar de andere kant van het verhaal, ze willen iets anders horen dan dat kolonialisme in een zwart daglicht staat.’

Ook in chatgroepen en fora van FvD-jongeren blijkt het cultuurchristelijke verhaal te resoneren. In een FvD-groep op het discussieforum Reddit klinkt het dat het ‘zwaar naïef is om Nederland anno 2019 los te trekken van de invloeden van het christendom’. Een ander schrijft: ‘Omdat de Nederlandse cultuur behouden en actief gestimuleerd moet worden, en christendom daar één van de pijlers is, samen met de Klassieke tijd en de Verlichting, is christendom voor FvD heel belangrijk.’

In een FvD-groep op chatapp Telegram (77 leden) wordt er gediscussieerd over de ‘God Pill’, een variant op de red pill (een veelgebruikte uitdrukking in altright-kringen die kort gezegd neerkomt op: je bewust zijn van alle linkse indoctrinatie om je heen). Wie de ‘God Pill’ heeft genomen, keert zich tegen de progressieve secularisering en omarmt god, of op zijn minst spiritualiteit. ‘Godpilled’, verklaart een deelnemer over zichzelf. Bij een ander kwam de ‘God Pill’ ‘vooral voort uit een combinatie van het linkse kwaad dat ik zie, en inzichten van Jordan Peterson, Friedrich Nietzsche, en Carl Jung’.

Het leger van ge-Godpillde jongeren en cultuurchristenen lijkt dus te groeien. Aan Lemm de vraag: wat is de volgende stap? Moeten zij op een ‘katholieke jihad’, zoals Lemm zijn lezing over de Cristeros eigenlijk had willen betitelen, teneinde de massa-immigratie en islamisering te stoppen? Lemm reageert omzichtig: ‘Ik constateer alleen maar.’

Het heeft ook geen zin, vervolgt hij. ‘We hebben het christendom vrijwillig opgegeven. Als het ene vervalt, dan komt het andere binnen. Kerken verdwijnen, moskeeën verschijnen en wij krijgen Eurabië. Maar ik treur niet, de een zijn dood is de ander zijn brood.’

Paleoconservatisme en Catholica

In Lemm en zijn vertrouwelingen huizen twee zielen: een ondergangsdenker die zich heeft neergelegd bij het onvermijdelijke einde van christelijk Europa, en een geharnaste christen die oproept tot strijd tegen de linkse tendensen in de kerk en de politiek.

Wie dit groepje traditionalistische katholieken al een poosje volgt, weet dat zij al sinds halverwege het vorig decennium op dezelfde trom slaan. De conservatieve christenen zijn dan boos. Terwijl Nederland verder seculariseert, zijn de kerkelijke autoriteiten, de politiek, de media vooral bezig aan te haken bij de moderne tijdsgeest, met als gevolg een overdreven hoeveelheid begrip voor het feminisme, islamitische migranten en vluchtelingen.

Om verzet te bieden beginnen Van Goor en Zwitser in 2004 de site OpenOrthodoxie.nl, een ‘podium voor weerbare burgers’. Daar schrijven ze lange beschouwingen over ‘de schadelijke rol van het humaniserende christendom’ die van het Westen ‘een zwakke, decadente oude tandeloze vrouw’ heeft gemaakt. De redactie omschrijft zich als ‘paleoconservatief’ – een traditionalistische conservatieve beweging uit Amerika die een politiek isolationistische houding combineert met orthodox-christelijke standpunten over seksualiteit en moraliteit.

Hun revolutionaire drang brengt ook een vileine, satirisch bedoelde toon met zich mee. Zo schrijft Van Goor dat hij verlangt naar een ‘tijd waarin homo’s nog ’s nachts in de bosjes zaten waar ze thuis hoorden’, en waarin ‘ex-moslims net als de nog-steeds-moslims gewoon in moslimlanden zaten, en wij in Nederland’.

Taalkundige Marcel Bas fulmineert tegen de Mondriaan Stichting, die museumpubliek etnisch diverser probeert te krijgen zonder ‘de wenselijkheid, het waarachtige, het heil of de terechtheid van een multicultuur’ te bevragen. Jaren later zal Bas, die gespecialiseerd is in de witte Boerengemeenschap van Zuid-Afrika, opduiken in wit nationalistische kringen, zoals in een podcast van het alt-right genootschap Erkenbrand. Daar prijst hij het cultuurchristendom aan als een manier om onderscheid aan te brengen tussen Europese volkeren en groepen ‘die hier de boel destabiliseren’.

In de loop van 2006 lanceren Van Goor, Zwitser en Lemm het tijdschrift Bitter Lemon, een blad dat staat voor conservatief, traditioneel en rechts denken – een drieëenheid die zij gesymboliseerd zien in de oranje blanje bleu, oftewel de Prinsenvlag die tegenwoordig vooral wordt geassocieerd met de NSB. ‘Deze oude driekleur van De Nederlanden staat voor zaken die door de culturele elite van onze Nederlanden worden veracht, maar door ons worden geprezen’, luidt het hoofdredactioneel commentaar (Zwitser laat in een reactie per mail weten dat hij dit commentaar niet heeft geschreven: ‘Ik ben geen vlaggenzwaaier’).

Twee jaar later gaat BitterLemon ter ziele, maar in 2010 kunnen Van Goor en Zwitser alweer een doorstart maken als ze gevraagd worden de nieuwe redactie te vormen van Catholica. Dit katholieke tijdschrift, met een oplage van 2000 exemplaren, kende tot dan toe een bedaagde koers. Van Goor en Zwitser - niet lang daarvoor tot tot het katholicisme bekeerd - beloven het over een nieuwe boeg te gooien. Ook hier heerst venijn en rechtlijnigheid, daarnaast wordt de aanval geopend op ‘gematigde’ katholieken. Een medewerker die adviseert op de PvdA te stemmen wordt de oren gewassen omdat ‘progressief-liberale of socialistische partijen’ abortus, euthanasie en het homohuwelijk zouden propageren.

In Catholica komt ook een term voorbij die dan, in 2010, vooral in de periferie van hardrechtse kringen circuleert, maar tegenwoordig ook in meer liberale kringen gemeengoed mag heten: het cultureel-marxisme, ofwel het doorduwen van een radicaal-socialistische agenda. Vorig jaar nog stelde Paul Cliteur de bundel Cultuurmarxisme - er waait een spook door Europa samen.

In Catholica heette het negen jaar geleden al dat het culturele marxisme ‘levendiger dan ooit’ is, en bezig is om onze cultuur kapot te slaan door ‘homo-emancipatie en totale gelijkschakeling te bewerkstelligen.’

Ook op een ander front lopen de redacteuren voor de troepen uit. Sommige teksten zijn onversneden racistisch: alt-right avant la lettre. In de blogpost ‘Echte negers - een kleine satire’ dat in juni 2010 op Catholica.nl verschijnt, schrijft Van Goor: ‘Nu is neger-zijn ook niet iets om trots op te zijn. Zeg nu zelf: verpest door kolonialisme, door een politiek van moraalafbraak, uitbanning van huwelijk en huwelijkstrouw van mannen en vrouwen onder slaven, en het uit elkaar trekken van mannen en vrouwen in townships is er een fantastisch mengsel ontstaan van rasta-dragende, rondcopulerende bling blinggangsta-rappers.’

Door dit soort teksten speelt de Catholica redactie zich in de kijker van ‘normale’ katholieken. Zeker wanneer Van Goor ook nog een hartstochtelijk pleidooi houdt voor vrij wapenbezit en diverse auteurs er genoegen in scheppen gematigde katholieke priesters door het slijk te halen.

‘Er waren bruine randen aan het katholicisme in Nederland aan het ontstaan’, zegt Eric van den Berg, een communicatieadviseur van katholieke huize die de koers van de Catholica-redactie met groeiende bezorgdheid bezag. ‘Ik vond het belangrijk dat andere katholieken wisten dat dit gebeurde.’

Eind 2010 roept hij samen met religiejournalist Peter van Zoest en cultuurtheoloog Frank Bosman in een onderzoeksverhaal op katholiek.nl (die Van den Berg destijds runde), de vraag op of Catholica niet een ‘dekmantel’ voor extreemrechts is. Zo wordt een lezing aangehaald die Erik van Goor datzelfde jaar hield bij de streng-katholieke, nationalistische studentenvereniging Kasper uit Gent, waar hij zich positief uitliet over het ‘bewonderenswaardige’ CasaPound, een neofascistische beweging uit Italië.

Dan gebeurt er in 2011 iets gruwelijks.

Mail van Breivik

Het is vrijdagmiddag 22 juli 2011. Anderhalf uur voordat de Noor Anders Behring Breivik bij twee afzonderlijke terroristische aanslagen in totaal 77 mensen zou doden, drukte hij op de verzendknop van een email die, zo hoopte hij, door 8109 ontvangers gretig gelezen en gedeeld zou worden.

Bijgesloten is een 1500-pagina’s tellend manifest – 2083: A European Declaration of Independence – waarin Breivik tekeer gaat tegen ‘cultuurmarxisten’ die doelbewust de weg vrij zouden hebben gemaakt voor de ‘islamisering’ van het oorspronkelijk wit en christelijk Europa. ‘Als je deze mail en dit boek hebt ontvangen dan ben je oftewel een voormalige Facebook-vriend, of je bent een vriend van een van mijn Facebook-vrienden’, schrijft Breivik, die zichzelf in zijn manifest omschrijft als een cultuurchristen.

Ongeveer zevenduizend mails blijven steken in de spamfilter van Breiviks provider. Onder de 1003 mensen die de email wel ontvangen zitten drie Nederlanders: Tom Zwitser, Erik van Goor en Marcel Bas.

Plotseling komen de Nederlanders terecht in het oog van een mediastorm en worden hun oude teksten doorgelicht. ‘Bloedfanatieke’ katholieken worden ze genoemd, die ‘spugen op alles wat vrijzinnig is’. Actualiteitenrubriek EenVandaag werpt de vraag op of het ‘puur toeval’ is geweest dat Van Goor, Zwitser en Bas een rechtstreekse mail van Breivik ontvingen, of dat het verwante geesten zijn.

Van Goor verklaart dat het hem ‘emotioneel’ misselijk maakt om in één adem met de Noor genoemd te worden. Het ‘gebeuren in Noorwegen’ zou bovendien een enorme aanslag zijn op ‘het conservatieve project’. ‘Ik ben verbijsterd’, twittert Tom Zwitser in een reactie op de aanslagen. ‘Moet ik in het vervolg in het Noors bloggen om duidelijk te maken dat ik uiteraard meer heb met een gezonde moslim dan met een gevaarlijke liberaal/neocon zoals hij?’ Marcel Bas twittert dat hij het ‘ronduit walgelijk’ vindt dat hij door de Noor gemaild is.

Hierna wordt het langzaam stil rondom Catholica. In 2011 treedt Van Goor terug als hoofdredacteur. Zwitser duikt de boeken in en begint te werken aan zijn debuut Permafrost. De uitgever van Catholica - Stichting Kerk en Geloof - verklaart daarna dat het tijdschrift voortaan ‘minder polemisch’ zal worden. ‘Niet op de man spelen, maar op de bal.’

In een uitgebreid interview dat de Volkskrant vorig jaar februari met Zwitser had - op een vervolgafspraak wilde de filosoof de afgelopen maanden ondanks herhaaldelijke verzoeken niet ingaan, ‘te druk’ - werpt hij nog altijd elke link tussen hem en Breivik verre van zich af. Breivik moet zijn emailadres tijdens het surfen langs conservatieve weblogs zijn tegengekomen.

‘Maar de media probeerden mij desondanks aan Breivik te linken’, blikt Zwitser terug. Hetzelfde ziet hij nu bij Baudet. Tweets en uitspraken zouden moedwillig verkeerd worden geïnterpreteerd. Volgens de filosoof, die zegt nooit meer zijn vroegere werk voor Catholica of Bitter Lemon te hebben ingezien, is het aan de jeugd eigen om af en toe uit de bocht te vliegen. ‘Als je 20 bent dan zit je gewoon vol passie, de hormonen gieren door je lijf, op alle vlakken ben je wat je nu zou noemen radicaal. Dat kan toch? Links grossiert erin. Jesse Klaver, die was secretaris van Dwars, de jongerenpartij van GroenLinks, toen er een bom in hun partijkantoor gevonden werd. Dat is te bizar voor woorden. En dan hebben wij het erover of je spijt hebt over sommige woorden van vroeger.’

Hoe Erik van Goor op zijn artikelen terugkijkt is onduidelijk. Bij de boekpresentatie in de St. Agneskerk vertelt hij aan de Volkskrant nog wel over zijn bewondering voor Lemm, die hem tot het katholicisme heeft bekeerd, en over zijn afkeer van verlichtingsfundamentalisten als Paul Cliteur. Daarna houdt hij per mail de boot af voor een vervolggesprek. Wanneer de Volkskrant hem passages uit dit verhaal voor een reactie voorlegt, antwoordt hij per mail: ‘‘Hahahaha!’ (ik wil graag dat u mij zo citeert, maar dan wel volledig).’

De wederopstanding

‘Na Breivik dachten we dat we hun momentum hadden ontnomen’, zegt rooms-katholieke cultuurtheoloog Frank Bosman, werkzaam aan Universiteit Tilburg, in een koffiebar in Utrecht. ‘Bitter Lemon was verdwenen, Catholica kwam in andere handen. Robert Lemm verdween uit beeld. Tot ik in 2015 een peperdure reclamecampagne in de Telegraaf zag voor het behoud van Zwarte Piet. Daar bleek Civitas Christiana van Hugo Bos achter te zitten.’

In diezelfde periode gaf Baudet een lezing op een donateursbijeenkomst van Civitas Christiana, waar de toen nog ‘bekende opiniemaker en eurocriticus’ vertelde over ‘hoezeer Nederland eigenlijk veranderd is’, aldus de site van de stichting.

De wederopstanding vindt plaats in de luwte en krijgt uiteindelijk vleugels dankzij de opkomst van Baudet die hun anti-cultuurmarxistische en cultuurchristelijke standpunten deelt. Vroege FvD-er Zwitser start in 2013 zijn uitgeverij De Blauwe Tijger en begint samen met de andere vroege FvD-er Van Goor weer voorzichtig te publiceren, nu op Novini.nl, een geopolitieke site met veel Poetin-vriendelijke publicaties, die onder eindredactie staat van oud-Catholica-medewerker Jonathan van Tongeren.

‘Het is een ander soort clubje geworden’, observeert Eric van den Berg. ‘Ze schoppen nu niet meer zozeer tegen vrijzinnige katholieke bisschoppen aan, maar veel meer tegen politieke thema’s. Het zijn typische bekeerlingen, ze zijn heel agressief in hun opvattingen. Die kruistochtensfeer, dat vinden ze fijn. Daardoor hebben zij thema’s zoals anti-abortus breder kunnen trekken.’

In Zwitsers tijdschrift Epoque, dat in augustus 2018 het licht ziet, komt een deel van de club (onder andere Lemm en Van Goor) weer samen, maar er prijken ook een aantal nieuwe namen in het colofon. De binnen reactionair-rechts aan de weg timmerende publicist Sietske Bergsma schrijft commentaren. Ook de bekende priester Antoine Bodar, die zich verwant zegt te voelen met Baudet en als spreker optrad op de FvD Zomerschool, heeft zijn naam aan de glossy verbonden.

Neo-Tridentijns hipster-fascisme

‘Epoque ademt het concilie van Trente uit, gecombineerd met alt-light-retoriek’, zegt cultuurtheoloog Bosman. ‘Met het Concilie van Trente werd een massief kerkbeeld neergezet, waarin de rooms-katholieke kerk vanzelfsprekend dominant was in heel Europa, de enige ware religie.’

Bosman pakt het laatste nummer van Epoque (juni 2019) erbij. Op de cover prijkt een foto van het afgebrand interieur van de Notre Dame met de tekst: ‘Einde van het christendom?’ In zijn openings-column koppelt Tom Zwitser de verloren strijd van de Cristeros - het boek van Lemm aan ‘gruwelijke moordpartijen en geweldorgies’ in Mexico, en aan het hier en nu ‘een situatie die in meerdere opzichten ons voorland is’. ‘Toen Europa nog door en door christelijk was, peinsde het niet over grootschalige immigratie, over massaal drugsgebruik of over totalitarisme’, schrijft Zwitser. ‘Zóveel pathos’, zegt Bosman. Door het hele blad heen is volgens hem het verlangen naar een geïdealiseerd verleden manifest aanwezig.

Eenzelfde soort retoriek ziet hij terug in de speeches van Baudet en recentelijk ook bij JFvD-voorzitter Frederik Jansen, die sprak over ‘de onaflosbare erfschuld’ en ‘Netflix en pornografie’ die de wil bedekken – zij het bij de laatste sterker vervuld van ‘sturm und drang’. Bosman heeft met zijn studenten de Minerva-uilen-speech van Baudet ontleed. ‘Met woorden als ‘afgod’, hogepriesters’ en ‘erfzonde’, is hij zowel in stijl als inhoudelijk gelijk aan het Epoqiaanse gedachtegoed’, legt Bosman uit. ‘Het zijn romantici. Het gaat ze om de pathos, niet om de ethos. Het gaat om het sentiment, een gedeeld verlangen. Daar past dat ‘cultuurchristen’ zo goed bij. Het gevoel: wij zijn de laatsten der Mohikanen, het laatste bruggenhoofd tegen het oprukkend relativisme - dat gevoel is de kern van deze neo-Tridentijnse hipster-fascistische beweging.’

Met de rooms-katholieken delen romantici de gerichtheid op esthetiek. ‘Je wordt geraakt door de wierook, door de ronkende zinnen, door de pathos’, legt Bosman uit. Dat Baudet al jaren door die esthetiek wordt getroffen, blijkt onder andere uit een radiocolumn uit maart 2015 in het programma Echte Jannen, waarin hij niet alleen Spengler, Houellebecq, kolonialisme en schilderkunst aan elkaar verbindt, maar ook de pracht van de Onze Lieve Vrouwebasiliek in Maastricht bezingt en een welhaast religieuze ervaring beschrijft: ‘Ik liep naar het altaar en zag (...) de heilige maagd Maria even contact met me zoeken en zich toen langzaam maar beslist terugtrekken in het oneindige niets dat zich voor mij sloot’.

Bosman: ‘Andersom snap je ook dat rooms-katholieken zich tot Baudet aangetrokken voelen omdat hij hun esthetische interesse en vocabulaire deelt.’

Op het front van ‘mannelijkheid’ ziet de cultuurtheoloog eveneens een overlap tussen de traditionalistische katholieken en de FvD-leider. Ten eerste is er de viriele man, die zorgt voor het nageslacht en die zijn vrouw enerzijds verheft en anderzijds achter het aanrecht plaatst. ‘De andere dimensie is de dandy kant: kijk naar de kledingstijl en manieren van Tom Zwitser en zijn vrienden, naar Theo Hiddema, en Thierry Baudet zelf. Het is gesublimeerde viriliteit, waar de retoriek het heeft overgenomen van het lichaam. Je moet haar het bed in praten. Baudet zei laatst: ‘Forum houdt van vrouwen en vrouwen houden veel van ons.’ Daarmee is alles gezegd.’

Daar is nog een raakvlak, zegt Bosman. Baudet zei twee jaar geleden dat hij zich van masturbatie wilde onthouden om alles te bewaren voor zijn vriendin. ‘Strenge katholieken zeggen ook: je mag niet aan zelfbevrediging doen, je moet je zaad bewaren voor je vrouw.’

Baudet reikt eveneens de hand naar de SGP-achterban – en met succes, een deel stemde in maart op FvD - ‘maar die slaat minder aan op de pathos’, zegt Bosman. ‘Die slaan aan op de massa-immigratie en de angst voor de islam. Dat was eerder voor sommige christenen reden op de PVV te stemmen, maar die mist het verhaal van de kapotgelopen samenleving. Baudet heeft veel grotere potentie. Met als kernwaarde een christelijk Europa, waar vrouwen weer mogen kiezen om thuis te gaan zitten.’

Een conservatief front

Terwijl de laatste gasten bij een temperatuur van 31 graden de bomvolle kerk in Gouda binnendruppelen, deelt vastgoedondernemer Cor Verkade deze zaterdagmiddag bekertjes water uit. Van huis uit is Verkade SGP’er, maar zijn hart gaat eveneens sneller kloppen voor FvD, die hij het souterrain van zijn pand aan de Amsterdamse Herengracht als partijkantoor verhuurt. Onlangs, nadat theoloog des vaderlands Stefan Paas in een EO-programma Baudet een racist had genoemd, nam Verkade het bij die omroep voor FvD op. Hij noemde de partij voor heel Nederland, maar voor de christenen in het bijzonder ‘een grote zegen!’

Achter een donkerrode kansel staat de hervormde predikant Henk-Jan Prosman klaar om het mini-symposium over het boek Het opmerkelijke einde van Europa: immigratie, identiteit en islam van de Britse auteur Douglas Murray te openen. Op de voorste rij zit Tom Zwitser, uitgever van het boek. Robert Lemm zit in de zaal. In het boek, vertaald door Prosman, betoogt Murray dat Europa cultureel zelfmoord pleegt door onbelemmerde massa-immigratie toe te staan en door het christelijk erfgoed te verkwanselen. Het publiek - bestaande uit conservatieve christenen, cultuurchristenen, een balkon vol FvD-jongeren en tenminste één wit-nationalistische Erkenbrander - is vooral uitgelopen voor hoofdgast Thierry Baudet, die dan nog vaststaat in de file en even later zal pleiten voor meer asfalt.

Hoewel deze 29ste juni het zevende hitterecord van dit jaar wordt gebroken, komen de termen ‘klimaatgekte’, ‘klimaathysterie’ en ‘klimaat-ideologie’ veelvuldig voorbij. Om te beginnen met Henk-Jan Prosman, die ook lid is van FvD. Net als Baudet beschouwt Douglas Murray zichzelf een ‘cultuurchristen’, vertelt Prosman. ‘Murray’, vervolgt hij, ‘pleit voor een conservatief front. Forum voor Democratie en conservatieve christenen moeten elkaar dus niet bestrijden. Cultureel gezien zijn we allemaal christenen, zegt Murray.’ Het gemeenschappelijke doel heeft Prosman, zelf ook lid van FvD, glashelder voor ogen: het ‘ontmaskeren van een radicale politiek’ die massa-immigratie en klimaat-ideologie bevordert.

Baudet is niet zonder meer enthousiast over het boek van Murray, blijkt als hij de vertaling in ontvangst heeft genomen. ‘Onze beschaving is in de ban geraakt van een zelfmoordcultus’, zegt de politicus. ‘Maar de échte vraag is: wat is er nou met ons aan de hand?’ Het boek van Murray biedt daarop geen antwoord, dat is eigenlijk geschreven voor ‘linkse mensen’, bij wie ‘het kwartje nog niet is gevallen’, stelt Baudet. ‘Maar ik weet niet of feiten kunnen doordringen in een hermetisch door culturele zelfmoord bevangen brein.’

Wel omarmt hij net als Murray het idee van een gezamenlijk conservatief front. ‘We moeten niet onderling wedijveren, dat verzwakt ons alleen maar. We moeten ons richten op het grote thema: de herwaardering van onze westerse beschaving, onze trots hervinden.’ Daarbij ziet de FvD-leider het christendom als een belangrijke bron ‘van wie wij zijn’. Ook wil hij hier, in de kerk, benadrukken een ‘groot voorstander’ te zijn van bijzonder onderwijs vanwege de ‘fantastische christelijke scholen’ – alleen islamitisch onderwijs, ‘een niche’, acht hij ‘een probleem’.

Als de rechts-conservatieve denker Bart Jan Spruyt de vraag opwerpt of Baudet ‘dé Messias’ is op wie de conservatieven - ‘christenen en cultuurchristenen’ – al zo lang wachten, draait Baudet daar gewiekst omheen. Zelf wacht hij net zo goed op ‘vele anderen’ die samen met hem ‘een revolutie zoals in mei ‘68’ willen aanzwengelen. Net als het groepje rechtzinnige christenen dat ook zo gretig een revolte wilde ontketenen tot het door Breiviks terreur werd kaltgestellt, heeft Baudet de ambitie ‘een cultuuromslag in de hele westerse wereld’ te verwezenlijken. Het publiek applaudisseert.

In Nederland begint die mars door de instituties bij het Renaissance Instituut, dat volop bezig is met het ontwikkelen van cursussen en seminars, belooft Baudet. Daar zal een ‘nieuwe generatie intellectuelen’ worden klaargestoomd voor de nieuwe zuil. ‘En daar hoort ook jullie tijdschrift bij!’, roept de FvD-leider richting Tom Zwitser en Henk-Jan Prosman die vlakbij een tafeltje zitten waar de glanzende exemplaren van Epoque hoog opgestapeld en klaar voor de verkoop liggen.