De verhoudingen tussen de EU en Turkije worden met de dag slechter. Een conflict over gasboringen in de Middellandse Zee dreigt te escaleren.
In mei stuurde Turkije een eerste schip naar de wateren in de buurt van Cyprus om daar te gaan boren naar gas. Even later volgde ook een tweede schip dat op een andere plek in de regio op zoek gaat naar bodemschatten in het oosten van de Middellandse Zee.
Woest
Het eiland Cyprus is opgedeeld in een noordelijk en zuidelijk deel. Op het zuidelijke deel ligt de Republiek Cyprus die sinds 2014 lid is van de Europese Unie. Op het noordelijke deel ligt de zelf verklaarde Turkse Republiek Noord-Cyprus, die alleen erkend wordt door Turkije.
EU-land Cyprus is woest over de Turkse acties, omdat Turkije volgens het eilandstaatje de soevereiniteit van het land schaadt. De wateren waarin de Turken naar gas zoeken vallen volgens de Republiek Cyprus namelijk onder de zogenoemde exclusieve economische zone van het land. Met andere woorden: zij zijn de baas over dat stuk zee.
En daarin vinden zij de EU, waar Cyprus sinds 2004 een onderdeel van is, aan hun zijde. "De Europese Unie staat eensgezind achter de Republiek Cyprus en verwacht van Turkije dat het de soevereine rechten van de EU-lidstaat respecteert", schreef de Europese Raad, die bestaat uit de regeringsleiders van de EU-lidstaten, al in mei.
Hardere taal
De woordkeuze van de EU is sindsdien een stuk feller geworden, omdat Turkije gewoon doorgaat met plannen voor het delven van bodemschatten. "De aanhoudende illegale activiteiten van Turkije in de oostelijke Middellandse Zee en de Egeïsche Zee worden krachtig veroordeeld", aldus een verklaring na een EU-top in juni. Daarin werd ook al gehint op sancties.
"De EU zal nauwlettend blijven toezien op de ontwikkelingen en zij staat klaar om op gepaste wijze en in volkomen solidariteit met Cyprus te reageren."
Gisteren voegde Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad, daaraan toe dat de aanhoudende escalatie 'onvermijdelijk ertoe leidt dat de EU in volkomen solidariteit met Cyprus' zal reageren.
Wat dat dreigement precies inhoudt is onduidelijk, maar economische sancties voor Turkije liggen voor de hand.
Turken: wij beschermen Turks-Cyprioten
De Turken zijn zich ondertussen van geen kwaad bewust en zien de boorwerkzaamheden absoluut niet als illegale activiteiten, legt Edmée van Rijn, onze verslaggever in Turkije, uit.
"In 1974 viel Turkije Cyprus binnen en bezette het noorden van Cyprus. Turkije is overigens het enige land dat Noord-Cyprus als republiek erkent. En met deze erkenning vindt Turkije dan ook dat Noord-Cyprus recht heeft op grondstoffen die op, rond en in Noord-Cyprus' grondgebied en zee bevinden, en zo dus ook recht heeft op het boren naar gas en olie."
De Turkse minister van Buitenlandse Zaken, Mevlüt Çavuşoğlu, zei gisteren dat de grondstoffen eerlijk moeten worden verdeeld en dat anders Turkije 'de rechten van de Turks-Cyprioten blijft verdedigen'.
Çavuşoğlu is dus niet van plan om te stoppen met het winnen van grondstoffen na het dreigement van Tusk. De Turken vinden het onredelijk dat Noord-Cyprus niet betrokken wordt in besluiten over de bodemschatten rond het eiland.
Sancties
Welke sancties de EU mogelijk voor Turkije in petto heeft is onduidelijk. Vorig jaar werd wel al besloten om de toetredingssteun voor Turkije, dat officieel nog altijd een kandidaat EU-lidstaat is, stil te leggen vanwege de uitholling van de democratie in het land.
Het volledig schrappen van die steun zal dus eenvoudig zijn, maar wel vooral symbolisch. Volgens bronnen van EU Observer zouden ook leningen van de Europese Investeringsbank bevroren kunnen worden.
Een verregaande maatregel kan ook het opschorten van gesprekken op hoog diplomatiek niveau zijn.
Liever kijken dan lezen? Waarom heel de EU boos is op Turkije
Op eieren lopen
Maar voor de EU blijft het op eieren lopen. Want Turkije heeft ook een troef in handen in de vorm van de migratiedeal die het sloot met de EU. Daarin is vastgelegd dat Turkije miljarden krijgt in ruil voor het opvangen en – vooral – tegenhouden van Syrische vluchtelingen.
Tot nu toe lijken de Turken zich ook nog weinig aan te trekken van de dreigende sancties, maar dat zou kunnen veranderen.
"Mochten deze sancties de al wankelde economie nog harder raken dan zou het Turkije wel eens naar de onderhandelingstafel kunnen brengen. Het lijkt er op dat Turkije aan het testen is hoe ver het kan gaan in het uitbreiden van haar macht in de regio, met de komende levering van de S-400 vanuit Rusland, waar de VS het weer niet mee eens is, en nu boren naar olie en gas in een betwist gebied", zegt Van Rijn.
Erdogan verliest aanzien
Dat Ankara juist nu bereid lijkt te zijn om het conflict op de spits te drijven, kan meerdere oorzaken hebben, maar lijkt vooral een interne aangelegenheid.
"Het gaat slecht met de Turkse economie en Erdogans aanzien vermindert", zegt Van Rijn. "Door de spanningen op te voeren die weleens tot een confrontatie zouden kunnen leiden, leidt men de aandacht voor de interne problemen af. Daarnaast levert de olie en gas ook wat op voor Turkije."
Deze week spreken de EU-landen met elkaar over de kwestie, waarbij de verwachting is dat er volgende week meer duidelijkheid komt over eventuele maatregelen uit Brussel.
