Rammstein: onschuldig entertainment of verdoken haatgroep?

Songs over kannibalen (‘Mein Teil’), fragmenten uit nazi-films (‘Stripped’), opnames van marcherende soldaten (‘Links 2, 3, 4'), titels als ‘Feuer Frei!’ en concerten waarbij groteske gruwel en goedkoop geweld niet geschuwd wordt: de Berlijnse band Rammstein, die woensdagavond in een uitverkocht Koning Boudewijnstadion staat, is geen onbeschreven blad als het op controverse aankomt. Ook nu nog, na een carrière van een kwarteeuw, wordt het zestal nog herhaaldelijk geconfronteerd met de beschuldiging dat hun muziek en de vaak extreme esthetiek die daarbij hoort, meer is dan wat onschuldig entertainment. “This video may be inappropriate for some users”, geeft YouTube als waarschuwing bij wie de clip van hun recente single ‘Deutschland’ opzoekt.

Deze week was het nog moraalfilosoof Ignaas Devisch, die in een opiniestuk in De Standaard net die clip, waarin beelden van kannibalisme en concentratiekampen te zien zijn, aan de kaak stelde. Hij stelt dat Rammstein zich nadrukkelijk in de lijn van het nationaalsocialisme plaatst. “Dat het geflirt met de Duitse politieke pathetiek om te lachen is, zoals een van de bandleden zich ooit verdedigde in een interview, is als argument inderdaad om te lachen”, schrijft Devisch. “De referentie aan extreemrechts gedachtegoed gaat hier opnieuw gepaard met een esthetisering van geweld en andere ranzigheid.”

‘Deutschland’, waarin frontman Till Lindemann zich onder meer de woorden “Deutschland, Deutschland über allen” laat ontvallen, is al enkele maanden het voorwerp van controverse. De Centrale Joodse Raad in Duitsland beschuldigde de band ervan de Holocaust te gebruiken voor marketingdoeleinden. Felix Klein, de Duitse regeringscommissaris tegen het antisemitisme, beweerde dat de groep “een rode lijn” had overschreden.

Hun nieuwe single, ‘Ausländer’, en de bijhorende videoclip, waarin Rammstein zichzelf voorstelt als zes blanke kolonialen in een clichématig afgebeelde Afrikaanse volksstam, gooit enkel meer olie op het vuur. “Mensen choqueren levert gegarandeerd aandacht op”, schrijft Devisch nog. “Maar de vraag blijft waarvoor Rammstein echt staat.”

Sterk verhaal

Zo’n analyse is voor Franky De Smet-Van Damme “een paar bruggen te ver.” De frontman van de Belgische metaltrots Channel Zero is er woensdag bij, als Rammstein het Koning Boudewijnstadion aandoet. “Kijk, Europa is aan het verrechtsen, dat zie je overal. Maar zeggen dat Rammstein dat promoot, klopt niet. Zeggen dat het nazi’s zijn, is totaal van de pot gerukt.” Wat ze wel doen, zegt De Smet-Van Damme, is uitdagen. “Dat hebben genres als hard rock en metal altijd gedaan. Rammstein zoekt grenzen op. Maar ze weten heel goed wat ze doen. Kijk naar die clip van ‘Deutschland’: ze zijn niet over één nacht ijs gegaan. You love ‘em or you hate ’em, maar ik vind dat ze een ontzettend sterk verhaal brengen.”

Alleen lijkt dus niet iedereen dat verhaal even goed te begrijpen. “Ze nemen hun onzin heel ernstig, en voor sommigen lijkt het dan alsof die Walküre op ons afkomt”, zegt zanger Stijn Meuris, die wenst te benadrukken dat hij “geen extreemrechtse Duitsland-liefhebber” is. Hij noemt zichzelf ook geen echte Rammstein-fan, maar is wel “keer op keer onder de indruk van hoe die groep werkt.” “Ze tasten een heel dunne grens af. Ik heb ook even moeten slikken toen ik ‘Deutschland’ hoorde en de bijhorende clip zag. Ze hebben dan ook een enorme voorliefde voor de esthetische stijl van de jaren 30. Maar je moet er niet meer achter zoeken dan gewoon entertainment. Ik word niet bang van Rammstein, terwijl ik dat van sommige rappers wel word.”

Kraftwerk

Sommigen vinden het zelfs vooral grappig. “Ze doen dit met een heel zware tongue-in-cheek”, vindt Fleddy Melculy-zanger Jeroen Camerlynck. “Die clip van ‘Ausländer’, ja, dat is op het randje. Maar dat moet kunnen, vind ik. Ze zijn volgens mij zeker niet zo extreemrechts als sommige teksten of video’s doen vermoeden. Als je een beetje brains hebt, zie je toch dat dit een vorm van humor is? Mijn dochters zijn 9 en 11: als ik hen ‘Deutschland über allen’ hoor meezingen, vind ik dat vooral grappig. Zoiets had je je dertig jaar geleden niet kunnen voorstellen.”

Tegelijk, zegt Camerlynck, “zijn er altijd mensen die bepaalde dingen te serieus nemen of niet kunnen relativeren.” Anno 2019 lijkt dat misschien wel meer zo dan vroeger, denkt Meuris. “Rammstein is niet veranderd, maar het publiek wel. In tijden van fake news en sociale media gaat de ironie verloren. Vijf of tien jaar geleden was het nog louter entertainment, vandaag blijkbaar niet meer. Als een band als Kraftwerk, die ook graag flirt met die strakke, Germaanse esthetiek, vandaag zou doorbreken, zou daar ook met argwaan op gereageerd worden.”

Wil dat ook zeggen dat Rammstein extreemrechtse gevoelens kan aanwakkeren? “Ik hoop het niet”, zegt Meuris. “Ik denk alleszins niet dat Rammstein die agenda heeft.” Of, zoals zanger Till Lindemann het zelf verwoordde, vijftien jaar geleden: “Als er radicale gevoelens sluimeren bij iemand, kan alles dat aanwakkeren – een schilderij, een foto, wat dan ook. Er wordt te vaak gezegd: ‘Laten we de artiest bekritiseren’. Such bullshit.”