NS wil boven spoor Utrecht, Den Haag en Sloterdijk bouwen en met opbrengst stations opknappen

Dit voorjaar werd het idee geopperd om eens te kijken naar de mogelijkheden van bouwen boven het spoor. Deze week krijgt dat idee serieuze vorm. Woensdag sluiten de gemeente Utrecht, het Rijksvastgoedbedrijf, ProRail en NS namelijk een intentieovereenkomst om te onderzoeken of het spoor boven Utrecht Centraal bebouwd kan worden met woningen en kantoren. Dat doen ze in aanwezigheid van staatssecretaris Knops (Binnenlandse Zaken). Volgens NS biedt de rails boven en bij Utrecht Centraal liefst 91.000 vierkante meter potentiële bouwgrond. Dat is evenveel als 15 tot 18 voetbalvelden. Ook het terrein Moreelse Tuinen, direct naast het spoor bij Utrecht CS, biedt veel ruimte. 

Donderdag ondertekenen NS en ProRail in Amsterdam een soortgelijk convenant met de gemeente en met de Vervoerregio Amsterdam. Doel is om kantoren en woningen boven het spoor bij station Sloterdijk te realiseren. Naast Utrecht en Amsterdam Sloterdijk kijkt NS nadrukkelijk of de sporen bij Den Haag Centraal ook kunnen worden bebouwd. Ook hier zijn namelijk voetbalvelden aan grond beschikbaar.

Het geld dat NS, ProRail en gemeente met de woningbouw verdienen, willen ze aanwenden om stations en stationsgebieden in bovengenoemde steden verder te moderniseren. Zo moet Amsterdam Sloterdijk bijvoorbeeld dringend worden opgeknapt. Waar de meeste grote treinstations in het afgelopen decennium totaal vernieuwd zijn, is het uit 1983 stammende Sloterdijk zwaar verouderd. Naar verwachting zal het aantal reizigers bovendien fors toenemen nu Amsterdam er in het nabijgelegen havengebied 40.000 tot 70.000 woningen wil bijbouwen.

NS spreekt van een unieke constructie, waardoor het niet langer puur afhankelijk is van het kabinet voor financiering. ,,Door boven de sporen van Amsterdam Sloterdijk te bouwen, kun je niet alleen een mooie stadswijk bouwen, maar een deel van de opbrengsten kan ook voor de vernieuwing van het station worden gebruikt,” vertelt woordvoerder Erik Kroeze. Bouwen boven de sporen, is bouwen op de best bereikbare plek, stelt hij. ,,Voor die woningen en kantoren heb je geen nieuwe ov-verbindingen nodig, want die liggen er al. Hiermee los je dus meteen een bereikbaarheidsprobleem op.”

De spoorwegen verwierven in 1995 - railbeheer en NS werden toen gesplitst - het exclusieve recht om boven het spoor te bouwen. Lange tijd was die mogelijkheid weinig waard, want bouwen boven stations is duur en daardoor onrendabel. Met de alsmaar stijgende huizenprijzen is dat veranderd, zeker in de stadscentra van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht. In veel andere Europese steden, zoals Londen en Parijs, is bebouwing boven het spoor al compleet normaal.

Als NS inderdaad gaat bouwen, moet ProRail daar als mede-eigenaar van de stations en het spoor een vergunning voor afgeven. De spoorbeheerder stelt zich als ondertekenaar van bovengenoemde overeenkomsten constructief op. Tegelijk waarschuwt ProRail voor de risico's. Langsrijdende treinen zorgen voor fikse trillingen en geluidshinder, nieuwe woningen en kantoren moeten daartegen worden beschermd. Dat kan onder meer door zogenaamde geveerde funderingspalen te gebruiken. Ook dienen er minimumnormen te komen voor het plaatsen van de fundering: hoever van de rails mogen die de grond in?

Nu al wonen 300.000 mensen in Nederland binnen driehonderd meter van het spoor. ,,Dat worden er de komende decennia ongetwijfeld veel meer”, verwacht ProRail. De afgelopen vijf jaar verstuurde de beheerder brieven aan honderd gemeenten om te zeggen dat zij maatregelen moeten nemen om nieuwe woningen en kantoren tegen trillingen te beschermen. Veel gemeenten sloegen die waarschuwing in de wind.

Om die reden pleit de spoorbeheerder nu voor wettelijke maatregelen tegen ‘treintrillingshinder’. Momenteel bereidt staatssecretaris Van Veldhoven (Infrastructuur) wetgeving voor. ,,Met die afspraken in de hand kunnen we bouwen rondom het Nederlandse spoor samen tot een succes maken.”