De man met meer dan 254 gedaanten: Sherlock Holmes in tv en film

In 1985 sloegen producent Steven Spielberg en schrijver Chris Columbus (die later Home Alone en de eerste twee Harry Potter-films zou regisseren) de handen in elkaar voor deze Young Sherlock Holmes. Zoals de titel al aangeeft, zijn Sherlock Holmes en zijn partner John Watson tieners wanneer ze elkaar op een kostschool ontmoeten. Samen proberen ze een reeks moorden in Londen op te lossen. Veel brokken heeft de film niet gemaakt, tot groot verdriet van Spielberg en Columbus, die een franchise wilden opstarten. Nicholas Rowe en Alan Cox, die respectievelijk Holmes en Watson speelden, deden het echter best behoorlijk. Grappig weetje: Rowe was jaren later nog te zien in een andere Sherlock-film: Mr. Holmes. 

Wanneer je Guy Ritchie een film laat regisseren, weet je dat er een behoorlijk aantal vechtscènes aan te pas zullen komen. In Sherlock Holmes uit 2009 en opvolger Sherlock Holmes: A Game of Shadows (2011) wordt er dan ook serieus wat geknokt. Robert Downey Jr. speelt de beroemde detective met veel flair en vormt een perfect paar met Jude Law als dokter Watson. De films bleken erg succesvol en brachten gezamenlijk net geen miljard euro op. Momenteel zijn de schrijvers dan ook druk aan het werk aan een derde film voor het duo Downey Jr. - Law. 

In 1959 verzamelden twee van de beste horroracteurs van hun tijd zich: Peter Cushing en Cristopher Lee. Cushing had de eer om Sherlock Holmes te spelen in de film Hound of the Baskervilles, dat een van de vaakst bewerkte verhalen van Arthur Conan Doyle is. Lee kroop dan weer in de huid van de geplaagde Henry Baskerville. Dit was meteen de eerste Holmes-film in Technicolor. Cushing zou het personage van Holmes trouwens niet meteen kunnen loslaten, want hij vertolkte de detective ook in de BBC-serie uit 1968. 

In 2013 liet Digital Spy haar lezers stemmen: wie is volgens hen de beste Sherlock Holmes? Meer dan 2.000 mensen deden mee, en met maar liefst 58 % van de stemmen kwam Benedict Cumberbatch als overwinnaar uit de bus. De Brit is sinds 2010 te zien in de serie Sherlock, die de beroemde detective in het moderne Londen plaatst. Niet alleen de intelligente verhalen houden de aandacht van de kijkers moeiteloos vast, ook de chemie tussen hoofdrolspelers Cumberbatch en Martin Freeman, die Watson speelt, spat er af. Momenteel zijn er vier seizoenen geweest (en slechts 13 afleveringen), maar of er een vijfde seizoen komt, is nog onzeker. 

Jeremy Brett kroop het langst in de huid van ‘s werelds beroemdste detective: van 1984 tot 1994 was hij te zien in de Sherlock Holmes Granada Television Series. Daarmee verslaat hij Basil Rathbone, die een verdienstelijke poging waagde door vijf jaar lang Holmes te spelen. Brett speelde de detective zo lang, dat hij zelfs twee Watsons tegenover zich had: David Burke en Edward Hardwick. Brett had trouwens een bipolaire stoornis, waardoor hij enkele gekkigheden van Holmes vanuit eigen ervaring kon spelen. Hoewel de acteur de rol op het einde goed beu was, bleef hij volhouden. In de serie werden 42 van de 60 officiële Doyle-verhalen verfilmd, tot Brett in 1995 het leven liet. 

Christopher Plummer - in een vorig leven de strenge kapitein uit The Sound of Music - vertolkte Sherlock Holmes twee keer: in 1977 in Silver Blaze, en in 1979 in Murder By Decree. Plummer wordt vooral geprezen voor zijn menselijke aanpak. Wie de normaal gezien erg afstandelijke detective dus eens een traantje wil zien plengen, moet naar zijn films kijken. 

De film The Seven-Per-Cent Solution uit 1976 mag dan misschien onderschat worden, toch heeft hij wel degelijk iets te bieden. In de film probeert een drugsverslaafde Holmes, gespeeld door Nicol Williamson, af te kicken met behulp van dokter Freud, een rol voor Alan Arkin. Ook Robert Duvall, Lawrence Olivier en Vanessa Redgrave spelen mee. Daarnaast werd de film ook genomineerd voor twee Oscars, voor ‘beste script’ en ‘beste kostuumontwerp’. 

Dat Holmes niet altijd een Brit hoeft te zijn, bewijst de Rus Vasily Livanov. In 1979 speelde hij mee in de (Russische) serie The Adventures of Sherlock Holmes and Dr. Watson, en hij deed dat zo goed, dat hij in 2006 Erelid van het Britse Koninkrijk gemaakt werd. Ook zijn thuisland was blij, want in 2007 richtte de stad Moskou een standbeeld voor hem en acteur Vitaly Solomins - die Watson speelde - op. Zelfs Conan Doyles dochter Jean was fan: ze verklaarde dat sir Arthur zelf het acteerwerk van Livanov zou goedkeuren.

De serie Elementary, die in 2012 begon, koos voor twee radicale veranderingen: niet alleen verlegde ze de actie naar het hedendaagse New York (in plaats van Londen), maar Watson werd ook omgetoverd tot een vrouw (gespeeld door Lucy Liu). Voor de rest blijft de plot min of meer hetzelfde: Jonny Lee Miller’s Sherlock herstelt van een drugsverslaving en helpt ondertussen de politie van New York om misdaden op te lossen. Watson assisteert hem daarbij. Elementary baseert zich trouwens amper op de originele verhalen van Conan Doyle. 

Waar Holmes vaak een serieus en zelfs tragisch personage is, kozen regisseur Etan Cohen en producent en hoofdrolspeler Will Ferrell voor de film Holmes & Watson uit 2018 voor een komischere aanpak. John C. Reilly speelt collega dokter Watson. Helaas was de film geen groot succes: Holmes & Watson werd genomineerd voor zes Razzie-awards en kon er vier verzilveren, inclusief die voor ‘slechtste film’. 

Ook sir Ian McKellen kroop in 2015 in de huid van de detective in de film Mr. Holmes, gebaseerd op een boek van Mitch Cullin, A Slight Trick of the Mind. Daarin is Holmes 93 jaar oud en heeft hij geheugenproblemen. Hij probeert zich de details van enkele vroegere zaken te herinneren, maar dat blijkt niet zo eenvoudig. Geen Watson hier trouwens!