Europees Parlement gonst van geruchten: hoe zullen de partijen reageren op Von der Leyen?

Het is de dag nadat de Europese leiders een zwaarbevochten deal hebben gesloten over wie Europa moeten gaan leiden de komende vijf jaar. Het Europees Parlement siddert deze woensdag van verontwaardiging. Zijn kandidaten voor het voorzitterschap van de Europese Commissie zijn allemaal getorpedeerd. De Europese democratie heeft een stap achteruitgezet. In het hete Straatsburg waart het spook van de rebellie rond.

’s Morgens vroeg begint de stemming over een nieuwe parlementsvoorzitter. Er wordt met spanning naar uitgekeken. De leiders hebben vanuit Brussel de ‘aanbeveling’ gedaan aan de parlementariërs om deze functie voor de eerste tweeënhalf jaar toe te wijzen aan een sociaal-democraat, waarna een christen-democraat het voor de tweede helft van de zittingsperiode kan overnemen. En als we dat zo gaan doen, hebben we ook een naam voor jullie, zeggen de leiders, nooit te beroerd om mee te denken: de Bulgaarse socialist Sergei Stanishev. Doet Oost-Europa toch nog een beetje mee bij de verdeling van de topbanen.

Lam of leeuw?

Wat gaat het parlement doen? Bijt het al meteen op dag 1 na de leidersdeal van zich af? Kiest het uit wraak de Groene voorzitterskandidaat, de Duitse Ska Keller? Nee, dat gebeurt niet. Er wordt zonder veel omhaal een socialist gekozen, maar niet de Bulgaar die de leiders wilden. Het voorzitterschap gaat naar de Italiaan David Sassoli bij wijze van verzetsdaad(je). Het Europees Parlement: lam of leeuw? Nou, vooralsnog hangt er niet de geur van wilde beesten. Het nieuwe parlementslid Silvo Berlusconi (82) kuiert, inclusief facelift, haarimplantaten en gebleekte tanden, geheel vernieuwd tussen de parlementsbankjes heen en weer.

Mogelijk dat de parlementariërs hun kruit droog houden voor de vrouw die door de leiders is voorgedragen als nieuwe voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen. Als gemeld wordt dat de Duitse nog deze dag naar het parlement komt, neemt de opwinding toe. Zij is voor veel parlementariërs de verpersoonlijking geworden van wat er niet deugt aan het leidersakkoord over de topbanen.

Het parlement had gewild dat een van hun lijsstrekkers (Spitzenkandidaten) uit de Europese verkiezingen, Commissievoorzitter zou zijn geworden. Zo ging het in 2014, en dat systeem had het willen uitbouwen teneinde van de EU een echte parlementaire democratie te maken. Met Von der Leyen is het parlement echter terug bij af. Zij heeft zich tijdens de campagne niet aan de kiezers gepresenteerd en is door de leiders vanuit het niets tot beoogd Commissievoorzitter gebombardeerd. Een anti-Spitzenkandidat. ‘Het oude Europa op zijn slechtst’, briest Bas Eickhout, Europarlementariër van GroenLinks.

Kruisiging of knieval?

Von der Leyen weet dat haar een heet onthaal wacht in het parlement, dat haar over twee weken zou kunnen wegstemmen. Zij moet wat doen. De afstand tussen Brussel en Straatsburg bedraagt met de auto 440 kilometer. Wordt het een kruisweg of een gang naar Canossa voor de Duitse politicus? Wacht aan het einde de kruisiging of de knieval?

Er wordt al druk gerekend. De Groenen zijn het felst in hun tegenstand. In de speech waarmee Ska Keller zich kandidaat stelt voor het voorzitterschap van het parlement, vraagt zij haar collega’s ‘niet te accepteren dat de post van Europese-Commissievoorzitter wisselgeld is in achterkamertjesdeals’. Zoals vóór 2014. De sociaal-democraten zijn pisnijdig over de nederlaag voor hun Spitzenkandidat Frans Timmermans. En ook Manfred Weber, de Spitz van de christen-democraten, zit er beteuterd bij deze dag.

Overal zit leed, behalve bij de liberalen van de Franse president Macron, die hun fractienaam ‘Vernieuw Europa’ meteen bij hun eerste daad betrekkelijk maken met hun steun voor het ouderwetse achterkamertjeswerk. Er wordt inmiddels druk gerekend. De stemming op 16 juli over Von der Leyen kan een voorbode zijn van de moeilijkere tijden die het parlement wachten in het huidige gepolariseerde klimaat. In de Europese verkiezingen van eind mei is het midden kleiner geworden en zijn de kleinere partijen op de rechter- en linkerflank groter geworden. De christen-democraten en sociaal-democraten verloren hun gezamenlijke meerderheid. Het kan lastig worden nieuwe meerderheden te vinden.

Moderne investituurstrijd

Het parlement gonst intussen van de geruchten hoe Von der Leyen de partijen zal gaan bewerken. Ze zou steun van de Groenen willen ‘kopen’ met een zware Commissiepost. En ja, de Duitse sociaal-democraten van de SPD hebben grote moeite met haar, maar tegen een Duitse Commissievoorzitter stemmen zullen ze niet zo snel doen. Ook vrouwelijke parlementsleden zullen ervoor terugdeinzen een eerste vrouwelijke Commissievoorzitter af te wijzen.

Op het eind van de dag is de verwachting dat Von der Leyen het kan redden, met de steun van de christen-democraten, liberalen en conservatieven in andere fracties. Ze kan kruisiging voorkomen, mits ze concessies doet. Ofte wel een knieval maakt in deze moderne investituurstrijd. In de 11de eeuw waren het de Duitse keizer en de paus van Rome, die streden over de benoeming (investituur) van bisschoppen. De keizer ging ten slotte door de knieën. Tien eeuwen later gaat de strijd tussen de nationale regeringen en de volksvertegenwoordiging. Zoveel is er ook weer niet veranderd in Europa.