Angela Merkel is de grootste verliezer in de Europese banencarrousel
Het akkoord dat de Europese regeringsleiders dinsdagavond over de verdeling van de Europese topbanen bereikten, is op zijn minst verrassend te noemen. Op één naam na – toekomstig EU-president Charles Michel – figureerden geen van de andere kandidaten prominent op de lijstjes die de betrokken politici in hun binnenzak hadden.
Achtentwintig premiers en presidenten die vier topbanen moeten verdelen conform vier criteria (evenwicht man/vrouw; grote versus kleine landen; oost-west en noord-zuid; politieke kleur) kiezen niet voor vernieuwing en verrassing maar voor het gemiddelde van het gemiddelde. Het Europees Parlement is furieus en dreigt het akkoord af te schieten. Wie zijn de winnaars en verliezers? Wat ging ten onder tijdens de langste Europese onderhandelingen ooit en wat verrees?
Winnaars
De Franse president Emmanuel Macron is de grote winnaar. Hij verzette zich sinds zijn aantreden tegen de ‘Spitzenkandidaten’, het systeem waarmee de traditionele politieke partijen de meest prestigieuze Brusselse baan – die van Commissievoorzitter – binnenhengelen. Hij wist dat zijn nieuwe En Marche-beweging op die manier altijd naast de hoofdprijs zou grijpen er wilde er daarom vanaf. Hij haalde deze slag binnen. De christen-democratische Spitz Manfred Weber blijft in het Europees Parlement, de sociaal-democratische (Frans Timmermans) en liberale Spitzen (Margrethe Vestager) dienen straks allebei als ‘eerste vicevoorzitter’ in de Commissie.
De nieuwe liberale partij Vernieuw Europa die Macron in het Europees Parlement heeft opgericht, levert daarnaast met Charles Michel de EU-president. Tot slot en niet het minst: Macrons landgenoot Christine Lagarde wordt de nieuwe voorzitter van de ECB. De ECB in Franse handen, Macron kan met een gerust hart Quatorze Juillet gaan vieren.
De Spaanse premier Pedro Sánchez kan zichzelf ook op de schouder kloppen. Waar zijn voorgangers Mariano Rajoy, José Luis Zapatero en José María Aznar geen enkele rol op het Europese toneel speelden – mede omdat ze niet of nauwelijks Engels spraken – haalt nieuwkomer Sánchez nu moeiteloos de plek van EU-buitenlandchef voor zijn partij- en landgenoot Josep Borrell binnen. Plus de belofte dat de socialisten ook de economische portefeuille in de Commissie krijgen. Dat hij daarvoor Timmermans liet vallen, nam niemand hem dinsdag in Brussel kwalijk.
Bij de Visegradlanden (Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije) ging ook de vlag uit. Zij frustreerden effectief de Europese droom van PvdA’er Timmermans, een handje geholpen overigens door boze christen-democratische leiders. De woordvoerder van de Hongaarse premier Orbán sprak over een grote overwinning die aangeeft dat de Visegradlanden aan macht en invloed in de EU winnen. Rutte noemde het ‘te gek voor woorden’ en ‘bizar’ dat de missie van deze Oost-Europese lidstaten was geslaagd.
Tot slot heeft de vrouwenlobby gewonnen. Twee van de vier topfuncties gaan naar vrouwen. Niet eerder werd de Commissie of de ECB door een vrouw geleid.
Verliezers
De grootste verliezer is bondskanselier Angela Merkel. Ja, ze kreeg haar partijgenoot Ursula von der Leyen als Commissievoorzitter, de eerste Duitser op die plek in 52 jaar, maar het was niet haar keuze. Von der Leyen is een gifpil voor Merkel, een ‘cadeautje’ van Macron die haar naam opperde. Von der Leyen stuit op zwaar verzet van Merkels coalitiepartner SPD, ze moest zich dinsdag aan de leiderstafel onthouden van stemming, als enige. Merkel wilde geen van de topbanen, een Duitser aan het hoofd wekt alleen maar argwaan en verzet terwijl Berlijn zijn invloed toch wel doet gelden.
Daarnaast werd deze dagen duidelijk dat Merkel de regie kwijt is over de Europese christen-democratische partij. Haar voorstel om Timmermans het Commissievoorzitterschap te geven, werd door haar partijgenoten als een onvergeeflijke tactische blunder beoordeeld en van tafel geveegd. ‘Unieke verdeeldheid’, concludeerde Rutte met de nodige verbazing na afloop van de EU-top.
De Groenen behoren vooralsnog ook tot de verliezers. Als winnaar van de Europese verkiezingen haalden ze geen enkele toppositie binnen omdat er geen groene premier aan tafel zat. De Groenen hopen woensdag het parlementsvoorzitterschap te krijgen.
Ook voor Frans Timmermans is het even diep slikken. Hij begon de strijd om het Commissievoorzitterschap als de underdog, was er zondag en maandag vlakbij maar moet nu genoegen nemen met behoud van zijn huidige positie (eerste vicevoorzitter) in de Commissie. Niets mis mee, maar minder dan gehoopt.
Tot slot hebben alle ‘Spitzenkandidaten’ (niet alleen Timmermans) verloren. Het systeem waarbij de kiezer met zijn stem invloed heeft op wie er Commissievoorzitter wordt, lijkt begraven. Onder de aarde geschoffeld door de regeringsleiders die überhaupt niet gecharmeerd waren van wat zij als machtsgreep van het Europees Parlement zagen. Feit is wel dat de opkomst bij de Europese verkiezingen dit jaar voor het eerst steeg en boven de 50 procent uitkwam, naar het lijkt mede door het Spitzenmodel en de media-aandacht die dat met zich meebracht.
Wie worden de nieuwe leiders van Europa?
Ze gold jarenlang als ster in de Duitse politiek, maar (bijna) beet ze haar tanden stuk op de ministerspost van Defensie. Nu ontsnapt Ursula von der Leyen naar Brussel en wordt zij een van de machtigste leiders van Europa. Wie is zij?
De Belgische premier Charles Michel (43) is dinsdag verkozen tot president van de Europese Unie. De liberaal is in zijn thuisland al een verbinder gebleken, maar lukt het hem ook om bruggen te bouwen tussen de Europese hoofdsteden?
Nederland en Duitsland hoopten dat de Europese Centrale Bank een havik als president zou krijgen. Het wordt waarschijnlijk IMF-directeur Christine Lagarde, die naar verwachting niet zal breken met Draghi’s stimuleringsbeleid.
Een Catalaanse bakkerszoon wordt de nieuwe buitenlandchef van de EU. Josep Borell, momenteel de Spaanse minister van Buitenlandse Zaken, staat bekend om zijn harde opstelling tegenover de Brexit.