Terug naar de krant

In Bergen is de vaccinatiegraad opvallend laag. Hoe komt dat?

Leeslijst reportage

Bergen In het Noord-Hollandse Bergen ligt de vaccinatiegraad opvallend laag. „Waar trek je de grens in het beschermen van kinderen?”

Leeslijst

‘Ik ben mijn eigen spoor gaan lopen.” Anna Spohr leunt met een rode cowboylaars op de trapper van haar racefiets. Of ze haar zoontje heeft laten inenten, was de vraag. Dat heeft ze, maar wel pas vanaf één jaar oud, in plaats van met de gebruikelijke twee maanden. „Ik heb geleerd: het duurt een jaar voor een kind een eigen immuunsysteem heeft. Ik ben geen arts, maar het kind komt wel uit mijn buik. Het voelde tegennatuurlijk om een cocktail van ziektes in zo’n kleine en kwetsbare baby te spuiten.”

Wat Spohr zegt is in strijd met de medische wetenschap: het eigen afweersysteem ontwikkelt zich al vanaf de geboorte van het kind. Toch hoor je wat Spohr zegt vaker op straat in Bergen. De Noord-Hollandse gemeente kent veel hoogopgeleiden, en veel ouders die twijfelen over vaccinaties of er zelfs tegen zijn.

Lees ook De vaccinatiegraad is niet verder gedaald
Jongeren worden gevaccineerd tegen het virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken tijdens een vaccinatiedag in Ahoy, Rotterdam.

Onder ouders op de vrije basisschool Adriaan Roland Holst lopen de meningen over vaccineren uiteen. De school werkt vanuit de antroposofie, het gedachtengoed van de Oostenrijkse esotericus Rudolf Steiner. Volgens die stroming zijn kinderziektes niet per definitie slecht voor een kind, en kunnen ze zelfs helpen in de ontwikkeling.

Even verderop staat Maarten de Vos met een groep kinderen om zich heen. Zijn zwarte haar draagt hij in een knotje. Op de achtergrond spelen kinderen nog snel een laatste potje voetbal voor de schooldag begint. De Vos heeft zijn drie kinderen wel laten inenten. „Ik vind dat je daar je verantwoordelijkheid in moet nemen. Je ziet nu al mensen ziek worden. Hier op school hebben we ook weleens een gevalletje mazelen gehad.”

Hoogopgeleid en goed geïnformeerd

In het kunstenaarsdorp is de vaccinatiegraad opvallend laag. Van de kinderen onder de twee was in 2018 maar 86,7 procent ingeënt tegen bof, mazelen en rodehond (bmr). Dat ligt ver onder het landelijk gemiddelde van 93 procent. Het is lager dan in omliggende gemeenten, lager ook dan in andere gemeenten met vrije scholen, zoals Zutphen en Zeist. Dat is risicovol, want bij een lage vaccinatiegraad kan een ziekte als de mazelen zich sneller verspreiden. Hoesten of niezen is al voldoende om het virus te verspreiden.

„De groep die niet vaccineert, bestaat vermoedelijk voornamelijk uit antroposofen, ouders van kinderen die naar de vrije school gaan en expats”, zegt een woordvoerder van de GGD Hollands Noorden na navraag bij het lokale consultatiebureau. Precieze cijfers zijn er niet, want de GGD registreert geen motieven van ouders die niet vaccineren. Bovendien: „Van oudsher is de vaccinatiegraad in Bergen lager. Niet-vaccineren is daardoor meer geaccepteerd dan in andere gemeenten.”

Lees ook Dit is hoe boze burgers in Bergen het lokale bestuur het leven zuur maken
Fred Vos, in 2013 verhuisd naar Bergen,  is beheerder van  de kritische Facebookpagina  Samen Bergen Verzetten.

In Bergen wonen en woonden sinds begin vorige eeuw veel schrijvers, schilders en dichters, zoals Charley Toorop, E. du Perron en Lucebert. De bevolking is hoogopgeleid en het gemiddelde inkomen valt, volgens cijfers van het CBS uit 2014, met 30.400 euro in de hoogste categorie. Het is er groen, er is veel kunst, en de tuinen zijn zorgvuldig onderhouden. De vrije scholengemeenschap Adriaan Roland Holst, vernoemd naar de dichter uit Bergen, heeft zowel een basis- als een middelbare school, met respectievelijk 210 en 900 leerlingen.

Het RIVM constateerde in 2016 dat de vaccinatiegraad op vrijescholen relatief laag is, waardoor ze meer kans lopen op de mazelen en de bof. „Ouders met een kind op een Vrije School zijn kritischer over kindervaccinaties dan ouders uit de algemene populatie”, staat in het onderzoek. Spohr bevestigt dat. „We zijn allemaal hoogopgeleid en goed geïnformeerd. We kijken allemaal verder dan de eerste pagina van Google.”

Pro-wetenschap

Volgens antroposofisch jeugdarts Rineke Boerwinkel is de leer niet de reden waarom antroposofische ouders niet laten vaccineren, maar stellen deze ouders wel meer vragen. „In het verleden heeft het RIVM bij de antroposofische consultatiebureaus onderzoek gedaan naar de redenen waarom ouders niet vaccineren”, zegt ze. „De conclusie was dat genuanceerde voorlichting met open communicatie de ouders helpt een keuze te maken vóór vaccinaties. Dat is een belangrijke reden voor de overheid via het RIVM geweest daar dus ook extra tijd en geld voor vrij te maken.”

Eens in de twee maanden houdt ze een spreekuur bij Therapeuticum Egelantier, aan de andere kant van het dorpscentrum. De inrichting is typisch voor een antroposofisch centrum. Veel hout en stof, aquarellen aan de muur en afgehoekte deurposten. Wellicht, zegt ze, zijn het de hoogopgeleide ouders die de vaccinatiegraad drukken. „De populatie is er wel een met een wat hogere sociaal-economische status. De mensen zijn gewend zelf na te denken.”

Antroposofische artsen zijn geen antivaxers of charlatans. Boerwinkel heeft, net als alle antroposofische artsen, eerst geneeskunde gestudeerd, en vervolgens een aanvullende opleiding gevolgd in de antroposofie. Dat is geen erkende wetenschappelijke graad. In april brachten twee internationale medische verenigingen voor antroposofen een gezamenlijk statement uit, waarin ze expliciet afstand namen van antivaccinatiebewegingen. „Antroposofische geneeskunde is pro-wetenschap en doorlopende wetenschappelijke discussie is belangrijker dan ooit, gezien de huidige polarisatie rondom het vaccinatievraagstuk”, schrijven ze.

Boerwinkel oordeelt niet over de vaccinatiegraad, zegt ze. Zij ziet wel graag dat ouders door artsen ‘objectief’ worden voorgelicht, om zelf een beslissing te kunnen nemen. „Bij een vaccinatievoorlichtingsgesprek vraag ik altijd eerst waar de ouders staan. Dan ga ik in op vragen, en vooral ook op de vaak aanwezige angst. Die ontkracht ik waar mogelijk en nodig.” Vaccinaties in Nederland zijn veilig genoeg, vertelt Boerwinkel de ouders. „Vanuit nuance kunnen ouders een andere, ook veilige afweging te maken. Hun eigen tempo bepalen voor zover dat mogelijk is. Soms willen ze wat later vaccineren, maar meestal gewoon volgens het rijksvaccinatieprogramma.”

Is het niet belangrijk dat een maatschappij kinderen beschermt? Daar kun je over nadenken, volgens Boerwinkel. „Maar waar trek je dan de grens? Waar in de maatschappij leg je het accent en wat vind je belangrijk? De keuze die je als maatschappij maakt, is nu: een ziekte is niet goed en moet worden bestreden. Ziektes kosten geld, zijn lastig en hinderlijk. Waarom zouden we ze laten bestaan als we vaccins hebben? Aan de andere kant: er zijn maar weinig ziektes waarvoor een vaccin bestaat. Die nuance is ongelooflijk belangrijk, zeker in de vaccinatievoorlichting.”

In het publieke debat is de nuance helemaal zoek, zegt Boerwinkel meermaals. Ze maakt zich daar kwaad over. Politici die zich uiten over het verplichten van vaccineren, kinderopvangorganisaties die ongevaccineerde kinderen weigeren: het draagt volgens Boerwinkel bij aan polarisatie. „Angst zorgt er nu aan beide kanten voor dat mensen het niet meer weten. Het wordt ingezet door zowel voorstanders, die zeggen dat de mazelen een zeer gevaarlijke ziekte is met een groot risico op overlijden, als tegenstanders, die zeggen dat vaccins gevaarlijk zijn.”

Karmische tekorten

Binnen de antroposofie bestaan ook bedenkingen ten aanzien van vaccineren. Geloof in reïncarnatie speelt een rol. Vanuit de algemene antroposofische kijk op ontwikkeling van kinderen besluiten veel ouders om een kind pas na het eerste jaar te vaccineren, omdat de ziel dan wat verder het lichaam zou zijn ingedaald. Het eigen immuunsysteem heeft dan de kans gehad zich te ontwikkelen. Volgens grondlegger Rudolf Steiner zou een kinderziekte kunnen helpen ‘karmische tekorten’ uit een vorig leven te compenseren, al gaan de meeste antroposofen niet zo ver.

„Het overwinnen van kinderziekten kan een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het kind”, staat in een antroposofische brochure over het onderwerp. Je kunt hem meepakken bij het therapeuticum. De brochures bevatten visies van de auteurs, en zijn niet noodzakelijk gebaseerd op wetenschappelijk bewijs.

„Binnen de antroposofie weten we dat ziektes in het algemeen een kans bieden om je te helpen in je ontwikkeling”, bevestigt Boerwinkel. „Dat zien we bij kinkhoest bij oudere kinderen, maar ook bij waterpokken en andere onschuldige koortsende ziekten. Bof, mazelen en rode hond vielen daar vroeger ook onder. Voor kinkhoest geldt dat uitdrukkelijk niet. Nu die ziektes minder vaak voorkomen, lijkt de perceptie te veranderen. Onbekend maakt onbemind. Er treedt een vorm van hysterie op bij elk mazelengeval.”

Het risico op overlijden aan de mazelen is in Nederland kleiner dan 1 op 10.000. Het virus kan middenoorontsteking en diarree veroorzaken, en in ernstige gevallen ook longontsteking, stuipen of hersenontsteking. Wereldwijd stijgt het aantal gevallen van mazelen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waren er in het eerste kwartaal van 2019 vier keer zo veel patiënten als in het eerste kwartaal van 2018.

Vaccins kunnen volgens Boerwinkel zeker waarde hebben, maar zijn niet zaligmakend. Zo zouden ze kunnen zorgen voor een ‘schijngevoel van veiligheid’. Als voorbeeld noemt ze hersenvliesontsteking. „Het huidige vaccin beschermt tegen maar een heel klein deel van alle typen waar je ziek van zou kunnen worden. Nu steekt een ander type ineens de kop op. Het is goed dat er een vaccin is, maar het blijft nodig te beseffen dat een hersenvliesontsteking ook zomaar uit het niets kan voorkomen, alert te blijven op de symptomen, zoals een stijve nek of vlekjes op de huid.”

De natuurlijke manier

„Kijk, ziek zijn is zielig,” zegt Marit Verwer, „maar het hoort er wel bij.” De Bergense heeft haar zoon en dochter niet meer laten vaccineren sinds haar dochter de immuungerelateerde stoornis TEC kreeg na de prik tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio (dktp). Ze kreeg bloedarmoede en had een bloedtransfusie nodig. Volgens Verwer een bijwerking van het vaccin. „Zowel mijn antroposofische arts van het consultatiebureau als mijn reguliere huisarts zag een mogelijk verband.” Ze noemt zichzelf „geen hardcore soof”, maar gelooft wel in de filosofie dat mazelen en bof goed kunnen zijn voor het kind.

„Kinderziektes zijn een natuurlijk, door de evolutie gegeven middel om ons immuunsysteem op een gezonde manier te ontwikkelen,” zegt ze. Wetenschappelijk is dat onjuist: ook zonder kinderziektes ontwikkelt het menselijk immuunsysteem zich.

Verwer staat voor een dilemma. Misschien zou het beter zijn als alle kinderen de mazelen kregen, denkt ze. Ongevaccineerde moeders die de ziekte hebben doorgemaakt, zouden volgens haar op een natuurlijke manier de nodige antistoffen aanmaken, en die doorgeven aan hun baby’s. Het liefst zou ze zien dat haar kinderen de kinderziekten kregen. Ze zouden de ziektes wel moeten krijgen voor ze volwassen zijn, want daarna is het doormaken ervan veel zwaarder. Zelf is ze als kind wel ingeënt.

Maar de kans dat je de mazelen krijgt is ook in Bergen nog vrij klein. Als ze niets oplopen, moet Verwer haar kinderen tegen de puberteit wellicht alsnog laten vaccineren, tegen haar overtuigingen in. „Laten we het zo zeggen: als jij de mazelen zou hebben, stond ik morgen met mijn kinderen bij je op de stoep.”

Verwer ergert zich aan het maatschappelijk debat rondom vaccinatie. De discussie zou volgens haar niet moeten gaan over het verplichten, maar over de vraag waarom er twijfels bestaan. „En waarom die er vooral onder hoogopgeleiden zijn.” Ze denkt dat er fundamenteel iets mis is met het systeem. Aan vaccins wordt door de overheid veel geld verdiend, zegt ze, en je kunt ook twijfelen aan de effectiviteit ervan. Boerwinkel herkent die gedachte, maar wijst er ook op dat dat pertinent onwaar is.

Toen ze na de ziekte van haar dochter wilde stoppen met vaccineren, werd ze gebeld door iemand van het RIVM. „De kans was ‘heel klein’ dat dat door een bijwerking kwam, en ik moest me erdoor vooral niet laten weerhouden van verder vaccineren. Dat vond ik wel creepy. Wetenschappelijk is een ‘kleine kans’ totaal ongefundeerd, en bovendien weet zo’n telefoontruus dat helemaal niet.” In werkelijkheid houdt het RIVM de prevalentie van bijwerkingen en de kans daarop nauwgezet bij. Toch is Verwer door het telefoontje nog kritischer geworden. „Zo werkt het dus, als je zelf niet nadenkt.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 25 juni 2019.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in