‘Laat scholieren ook sportboeken lezen, het kan zoveel leuker’

Terwijl leerkrachten in kleuterklassen hun best doen om allerlei prentenboeken voor te lezen die perfect bij een thema passen, gaat het vanaf groep 3 mis. ,,Het lezen verandert vanaf dat moment van iets plezierigs in een vaardigheid die met veel geploeter verworven moet worden. De nadruk op verhalen, op gesprekjes over boeken, op het plezier van lezen, verdwijnt.”

Dat schrijven de Onderwijsraad en de Raad voor Cultuur vandaag in een advies om leesplezier bij jongeren terug te brengen. Ze constateren dat de lol in het lezen ook in de jaren op de middelbare school er vaak af gaat. ,,Jongeren ervaren lezen als een verplichte activiteit. De beruchte verplichte leeslijst zorgt vaker voor afhakers dan voor een groei van het aantal lezers.” De lijsten zijn al decennialang hetzelfde en sluiten niet meer aan bij de belevingswereld van jongeren. ,,De taal en context van die boeken zijn vaak niet meer herkenbaar voor kinderen van nu. Maar om kinderen meer te laten lezen, is het belangrijk dat ze een boek leuk vinden. Dat ze willen weten hoe het verhaal verder gaat”, stelt Edith Hooge, voorzitter van de Onderwijsraad. 

Kinderen die weinig lezen, leren vaak niet goed lezen. Dat kan leiden tot laaggeletterdheid. Het leesniveau van jongeren daalt zo al jaren. 18 procent van de 14-jarigen leest zelfs zo slecht dat ze een taalachterstand hebben. In 2003 lag dat percentage nog op 12 procent. Jongeren zijn gewend om online veel korte stukjes te lezen, maar pakken nauwelijks een boek. Ze vinden dat vaak niet leuk. Scholen stimuleren jongeren te weinig om geconcentreerd langere verhalen te lezen. Maar ook ouders gaan niet vaak genoeg zélf met een boek zitten om het goede voorbeeld te geven. ,,Terwijl je laaggeletterdheid juist voorkomt door meer aandacht te hebben voor leesplezier. Als je plezier hebt in lezen, lees je meer en word je er beter in. Dan kom je in een spiraal omhoog. Het is logisch dat je weinig leest als je moeilijke teksten moet lezen en het niet goed lukt. Dan is het niet leuk”, verklaart Hooge. 

Dat zoveel jongeren een taalachterstand hebben, baart onderwijsminister Van Engelshoven grote zorgen. Want slecht kunnen lezen, heeft impact in het dagelijks leven. Een groeiende groep mensen begrijpt bijvoorbeeld de bijsluiter van medicijnen niet of heeft moeite om officiële brieven te lezen. Volgens de raden treft de slechte leesvaardigheid vooral tieners uit sociaal-economisch zwakkere gezinnen. Zij krijgen ook van huis uit niet mee dat lezen belangrijk is voor hun ontwikkeling.

Toch valt het leesplezier terug te brengen, denken de raden, maar daarvoor moeten bibliotheken, scholen, ouders, kinderopvang en gemeenten veel meer samenwerken. Daarvoor is meer geld nodig voor bibliotheken en scholen. De overheid investeert nu nauwelijks in leesbevordering. Bovendien bezuinigen gemeenten flink op bibliotheken; elf procent van de vestigingen is sinds 2010 verdwenen.

De schoolbibliotheken op basisscholen bieden nauwelijks uitkomst. Scholen verversen de boeken te weinig. Op diverse middelbare scholen zijn mediatheken verdwenen en vervangen door een online aanbod. Maar voor leerlingen is het lastig digitaal te zoeken naar een boek dat bij hun interesses past. ,,We zien vooral op het vmbo een probleem, maar het kan natuurlijk niet zo zijn dat lezen alleen voor hoogopgeleide mensen is”, stelt Marijke van Hees, voorzitter van de Raad voor Cultuur.

Daarom pleiten de raden ervoor bibliotheken te verplichten om met scholen en kinderdagverblijven samen te werken. Ook zou het lezen van lange teksten een verplicht onderdeel moeten zijn bij meerdere vakken op basis- en middelbare scholen.

Bovendien kan het aanbod van boeken die bij de belevingswereld van jongeren aansluiten ook een stuk beter, stellen de raden. Ze vinden dat tieners meer ruimte moeten krijgen om zelf boeken te kiezen die ze leuk lijken. Strips, sportboeken of verhalen over bijvoorbeeld artiesten kunnen helpen om jongeren aan het lezen te krijgen. Van Hees: ,,Dat is eigenlijk een enorme open deur, maar toch gaat het niet goed.” En dan is er nog één factor die het leesplezier verpest: het boekverslag. ,,Dat blijkt zelden motiverend voor jongeren. Met name vmbo-leerlingen lijden onder het verplichte karakter ervan. Leerlingen geven de voorkeur aan vrij lezen.”

Door leesspecialisten op scholen en kinderdagverblijven terug te brengen, leren jongeren geschikte boeken te vinden. ,,Jongeren weten niet automatisch welke boeken bij ze passen. Daar moet een specialist ze bij helpen door vragen wat ze leuk vinden”, aldus Hooge. Ook helpen zij om het lezen in de dagelijkse roosters in te bedden. Voor leraren zouden er extra trainingen moeten komen over het stimuleren van lezen.