Hitterecords in de zomer: wat zeggen de statistieken?
Momenteel geven weermodellen zeer warme weerkaarten voor volgende week. Het zou niet verbazingwekkend zijn als we lokaal richting absolute hitterecords gaan, mochten de huidige kaarten uitkomen. Tijd om eens nader in te zoomen op de hitterecords uit het verleden. Wat was toen de setting van de atmosfeer? En vertellen de statistieken uit het verleden iets over wat we nu kunnen verwachten?
Hitterecords België en Nederland
De hitterecords in België en Nederland liggen grofweg tussen 38 en 39°C. Het absolute hitterecord voor België staat op 38,8°C en werd heel toevallig driemaal gemeten (op 3 verschillende data en ook nog eens in 3 verschillende weerstations). De eerste keer was in 1947: op 27 juni van dat jaar mat Ukkel deze waarde. De tweede keer was op 2 juli 2015 op station Luik-Monsin. En de derde en laatste keer was op 27 juli 2018 op station Hechtel-Eksel. In Nederland staat het absolute hitterecord op datum van 23 augustus 1944 in Warnsveld: 38,6°C.
In de volgende paragrafen gaan we al deze dagen met hitterecords afzonderlijk bespreken. Wat was op deze dagen de toestand van de atmosfeer? Daarbij kijken we naar 850-hPa-temperaturen, grondwind op de locatie van het record en de bewolkingsgraad.
Hitterecord 23 augustus 1944
De bovenlucht was op deze dag extreem warm. Rond 14.00 uur ‘s middags werd het op 850 hPa (= anderhalve kilometer hoogte) circa 20 à 21°C boven het oosten van Gelderland. Het is aannemelijk dat deze waarde nog iets opliep in de loop van de middag, maar dat zie je niet in de reanalyse-kaarten terug. Daarbij moet echter gezegd worden dat reanalyses van vóór 1979 minder betrouwbaar zijn.
Aangezien de 850-hPa-waarde in de zomer vaak tegen de avond piekt, is het zeer waarschijnlijk dat de daadwerkelijke maximumwaarde op deze hoogte zo’n 22 à 23°C bedroeg. Voor zover bekend, is dit de op één na hoogste waarde op 850 hPa ooit in de Benelux gemeten. Alleen in augustus 2012 werd het nog iets warmer: 24°C op 850 hPa.
Verder stond er een windkracht 2 tot 3 uit het zuidoosten. In het zuidwesten van de Benelux waaide het nog minder en was de windrichting veranderlijk. De zon scheen zo’n 11 tot 12 uur, bijna de maximale hoeveelheid voor eind augustus.
27 juni 1947
Op deze dag was de bovenlucht duidelijk wat koeler dan op 23 augustus 1944. Het werd maximaal zo’n 18 à 19°C op 850 hPa boven Ukkel. Omdat de daglengte en de zonkracht eind juni echter een stuk hoger zijn dan eind augustus, kon het kwik aan de grond verder oplopen in relatie tot de 850-hPa-temperatuur. Wat wind betreft, waren de omstandigheden redelijk vergelijkbaar met augustus 1944. Er stond een zuidoostenwind die 2 à 3 Bft bedroeg. Opnieuw was de hoeveelheid zonneschijn bijna maximaal in verhouding tot de daglengte: 13 à 14 uur.
2 juli 2015
We komen nu het tijdvak waarin de 850-hPa-reanalyses betrouwbaarder zijn. Midden op de dag bedroeg de 850-hPa-waarde circa 20°C. De wind blies flink door met 3 à 4 Beaufort uit het zuiden. De zon scheen de hele dag flink door.
27 juli 2018
Dit is de meest recente situatie die hitterecords opleverde. Opnieuw was het op 850 hPa ongeveer 20°C. Ditmaal waaide de wind uit het oosten en was zwak tot matig (2 à 3 Beaufort). Het was wel de enige hittesituatie met een hogere bedekkingsgraad. Midden op de dag was het half bewolkt.
Conclusies over hitterecords
Voor maximumtemperaturen van 38 à 39°C boven droge gronden (dus geen natte veen- of kleigronden) zijn gemiddeld genomen 850-hPa-temperaturen rond de 20°C nodig. Daarbij hangt het er wel heel erg vanaf wanneer deze setting in het zomerseizoen valt. In juni en juli kunnen deze maximumtemperaturen soms al met 18 of 19°C op 850 hPa bereikt worden. Maar in augustus, als de dagen snel korter worden, heb je zeker 21 à 22°C nodig.
Daarnaast moet de wind aflandig zijn, het liefst zuidoostelijk. Ook mag het niet al te hard waaien. Een hogere windsnelheid dan 3 Beaufort zorgt voor teveel menging, waardoor de opwarming stokt.
Een laatste zeer belangrijke voorwaarde: de zon mag niet of nauwelijks gehinderd worden door enige bewolking. Anders dringt er te weinig kortgolvige straling tot het aardoppervlak door, waardoor er te weinig warmte-energie kan ontstaan.
Weersverwachting volgende week?
In het begin van dit artikel zeiden we al dat de kaarten voor volgende week behoorlijk heet zijn. Maar hoe heet zijn ze nu precies?
We pakken daarvoor de hoofdruns van GFS 06z en ECMWF 00z (beide van dinsdag 19 juni 2019) erbij. Voor woensdag 26 juni om 14.00 uur verwacht EC bovenluchttemperaturen van 20 tot 23°C van noord naar zuid. GFS is nog wat heter en berekent 20 tot 24°C. Dit zijn minstens even warme bovenluchten als tijdens het Nederlandse warmterecord van augustus 1944. Toen leverde dat 38,6°C aan de grond op.
Maar dat was eind augustus; we zeiden al dat het verschil tussen bovenlucht en aardoppervlak in juni en juli normaliter nog hoger is vanwege de langere daglengte en de hogere zonkracht. Zo kon het op 27 juni 1947 bij bovenluchttemperaturen van ‘slechts’ 19°C, toch 37 tot 39°C aan de grond worden.
Toevallig zitten we nu in precies dezelfde periode van het jaar als toen. De daglengte is maximaal, de zonnekracht is optimaal en dat creëert goede omstandigheden voor sterke opwarming. Als we de logica van juni 1947 ook nu mogen toepassen, dan lijkt de kans groot dat we de huidige hitterecords volgende week gaan verbreken. Aan een exacte temperatuurverwachting gaan we geen voorspelling wagen, daarvoor is het nog te ver weg. Maar dat er een bijzondere situatie voor de deur staat…dat is wel zeker.
