Direct naar artikelinhoud
Opinie op ZondagThomas von der Dunk

Opinie op Zondag: Zelfs door de VVD worden parasitaire multinationals niet meer gepruimd

Prikkelende opinie op een dag dat u er tijd voor heeft: de Volkskrant presenteert elke zondag twee bijdragen van een vaste club auteurs. Vandaag cultuurhistoricus Thomas von der Dunk.

Alan McLean, de fiscale man van Shell Nederland, tussen de Kamerleden voorafgaand aan het rondetafelgesprek over belastingafdracht door multinationals.Beeld Freek van den Bergh / de Volkskrant

Zou het er nu dan toch echt van komen? Zelfs de VVD, die het allemaal jarenlang had goedgepraat, wil het nu niet meer voor haar rekening nemen: de belastingvrijstelling voor multinationals. VVD-Kamerlid Aukje de Vries recent, toen een aantal ceo’s op het Binnenhof op het matje werd geroepen: ‘Burgers en mkb’ers krijgen al snel problemen als ze geen belasting betalen. Hoe legt u de medewerker die broodjes smeert in uw bedrijfskantine uit dat u geen belasting betaalt?’

Met die vraag is de VVD van zeer ver gekomen. Tot voor kort had zij er geen enkele morele moeite mee om dat ‘uit te leggen’. Partijbobo’s uit deze kring praatten zonder markeren de bedrijfsbobo’s – de personele overlap was en is in die kringen sowieso immers van oudsher groot – na, als die zeiden wat Alan McLean, de fiscale man van Shell Nederland, nu opnieuw tegen alle boze Kamerleden zei. Namelijk dit: dat wél belasting heffen Nederland banen kost omdat Shell dan z’n hoofdkantoor naar het buitenland verkast.

Het is nog geen jaar geleden dat de VVD met dergelijke argumenten probeerde om achter de rug van de kiezers om de afschaffing van de dividendbelasting door te drukken. Één telefoontje van Unilever-topman Paul Polman aan zijn voormalige personeelschef, die strategisch in het Torentje was gestationeerd, was voldoende. Dat douceurtje aan de buitenlandse aandeelhouders was nodig om het hoofdkantoor in Rotterdam te houden.

Onsterfelijk belachelijk

Tot in zijn vezels, zo verklaarde Mark Rutte daarop dus braaf, voelde hij de noodzaak om die dividendbelasting af te schaffen. Want: vestigingsklimaat. Hoe zou het er vandaag met die vezels voorstaan, nu zelfs de Kamerfractie van zijn eigen partij zich meer om kantinemedewerkers dan om aandeelhouders lijkt te bekommeren? Decennialang stond de VVD op de bres voor het behoud van Nederland als belastingzwendelparadijs, ook al mocht dat natuurlijk niet zo heten; in dat opzicht heeft overigens nagenoeg de hele Tweede Kamer zich een aantal jaren onsterfelijk belachelijk gemaakt door, nadat Obama iets in die geest had opgemerkt, per motie vast te leggen dat Nederland géén fiscaal paradijs mocht worden genoemd.

Dat nu ook de VVD als een blad aan een boom omdraait, waar ‘het vestigingsklimaat’ lange tijd maatgevend was, geeft aan, hoezeer de tijdgeest is gedraaid. Niet langer wordt het parasitaire gedrag van multinationals, die jarenlang landen tegen elkaar konden uitspelen door hen te chanteren met het dreigement te vertrekken als zij fiscaal niet op hun wenken worden bediend door tientallen miljarden aan winst onbelast te laten, nog gepruimd.

Parasitair gedrag, laat daar geen misverstand over bestaan: want zonder daaraan zelf één cent bij te dragen, profiteren die multinationals tegelijk wel van de uit de door alle anderen – gewone burgers en gewone bedrijven – opgebrachte belastingen betaalde collectieve infrastructuur, in de meest brede betekenis van het woord. Wegen, scholen, ziekenhuizen, riolering, elektriciteit, etcetera. Want denk niet dat zo’n Alan McLean zijn kinderen naar een dorpsschooltje in pakweg Afghanistan stuurt, of voor zijn medische zorg naar een kruidenvrouwtje uitwijkt, of met zijn dure bolide alleen maar op onverharde zandpaden rondhobbelt, of elke dag zelf zijn eigen beerput leegt.

Parlementaire enquête

Hoe komt het, dat al die smoesjes waarmee die aparte rulings zo lang werden goedgepraat, nu niet meer worden gepruimd? Ik denk dat er minstens drie belangrijke factoren zijn. Ten eerste de groeiende ongelijkheid: steeds meer burgers constateren dat ze van die fantastische economische groei, waarmee ook Rutte zo graag pronkt, weinig terugzien in hun eigen portemonnaie. Het steevast door neoliberale ideologen beloofde doorsijpeleffect, dat ook van de VVD al die belastingvrijstelling voor het internationale bedrijfsleven moest legitimeren, blijft uit.

Ten tweede het toenemende besef bij het niet-internationale bedrijfsleven dat zij mede voor het fiscale dienstbetoon jegens Ruttes oude werkgever opdraaien mag – en het mkb levert vanouds niet alleen óók een substantieel deel van het VVD-electoraat, maar biedt zelfs als zodanig aan meer kiezers werk. En dat telt. En dan is er ten derde de provocerende overmoed van de multinationals zelf: van iemand als Paul Sleurink, belastingadviseur bij Shell, die nog recent verklaarde dat indien er een Nederlands multinational zou zijn die belasting betaalde, de bedrijfsfiscalist naar school terug zou moeten.

In één opzicht had McLean in zijn verweer tegenover de Kamer overigens gelijk: ‘Het is de wet die bepaalt hoeveel belasting een bedrijf betaalt, niet de moraal. Die wetten hebben jullie als volksvertegenwoordigers zelf gemaakt’. Het was onze eigen overheid die, deels met instemming van het parlement, deels met wegkijken van dat parlement, deels buiten het parlement om, al die rulings heeft bedacht waardoor een ‘goed vestigingsklimaat’ voor multinationals gelijk kwam te staan aan een fiscaal paradijs.

Te achterhalen hoe dit mogelijk was, en wie hiervoor in het verleden precies verantwoordelijk was, lijkt mij een belangrijke opgave voor politiek en journalistiek. Als er dan ook één miljardenverslindend schandaal is dat dezer dagen om een parlementaire enquête schreeuwt, dan is het deze.

Thomas von der Dunk is cultuurhistoricus.