Opiniemaker Fidan Ekiz is kritisch over de islamitische gemeenschap: ‘Ik voel me verplicht me uit te spreken’

1. Spreek je uit over misstanden

“Ik noem mezelf een seculiere moslim. Mijn hele familie, ook in Turkije, is seculier moslim. Geloof is voor ons privé. Mijn moeder komt uit een vrijzinnige, hippieachtige familie. Van vaderskant zijn ze iets conservatiever. Mijn familie bemoeit zich er nooit mee of een ander wel gelovig genoeg is. Ze zijn voor de scheiding van kerk en staat, net als de stichter van de Turkse staat, Atatürk. Bepaald geen aanhangers van Erdogan dus. Het gekke is dat die familieleden in Turkije heel goed het gevaar inzien van de politieke islam, in tegenstelling tot veel mensen in Nederland. En als ik dat hier benoem, vindt men dat ik generaliseer, of dat ik een hetze uitlok tegen moslims. Heel naar.

Het gekke is dat Turken in Turkije, als ik ze interview, makkelijker zeggen wat ze vinden. Ze zijn eerlijker. Het klimaat in de Turks-Nederlandse gemeenschap is angstig, veel haatdragender, verbetener. Ook hoe ze op mij reageren op sociale media. Vijandig. Je hebt in Turkije intellectuele debatten op tv over de politieke islam zonder dat gasten elkaar islamofoob of racistisch of nestbevuiler noemen.

Ik weet wel waar het vandaan komt, dat het hier anders is. Turken zijn hier een minderheid. Ze zeggen tegen me: ‘Jij zit bij de media, jij zou een goed woordje voor ons kunnen doen, en nu val je ons af’. Terwijl ik al jaren de mooie verhalen van mijn ouders vertel, de anekdotes over onze cultuur en de heimwee. Maar ik wil ook mijn zorgen kunnen uiten over het religieuzer worden van moslimjongeren in Nederland en in België. Onderzoeken wijzen dat ook uit.”

2. Voel je geen slachtoffer

“Dat religieuzer worden is blijkbaar een reactie op de verrechtsing van Europa. Ik begrijp het, het raakt me, ik zie ook om me heen dat moslims er last van hebben. De moeder van een vriendin kreeg laatst vreselijke haatteksten in de bus. Ze draagt een hoofddoek en had dit nog niet eerder meegemaakt in Nederland. Ik zou willen zeggen, richt je woede juist op lieden die het voor jullie gemeenschap verpesten: de jihadisten, de aanslagplegers, de islamisten dus. Maar hun woede richt zich dus op niet-moslims en op mensen als ik. Weet je dat Kamerleden van Denk invloed proberen uit te oefenen op mijn talkshow ‘De Nieuwe Maan’ waarin ook ex-moslims hun verhaal doen? Bizar. Dan denk ik: we zijn niet in Ankara.

Er is een tijd geweest dat ik Ayaan Hirsi Ali (oud-VVD-Kamerlid, nu in de VS, red.) niet altijd goed bezig vond. Bereikt ze die vrouwen wel? dacht ik. Nu lijk ik in dezelfde situatie te zitten, maar ik moet zeggen dat ik behalve kritiek en soms bedreigingen ook heel veel steun krijg. Ik probeer de nuance te zoeken en ben realistisch genoeg om te weten dat ik de ‘Verlichting’ binnen de islam niet meer meemaak.”

3. Je leeft nu, stel het niet uit

“Zo grappig. Ik zat laatst in een taxi bij een man van wie ik niet goed kon zien of hij Turks of Marokkaans was. ‘Je moet wel Turks zijn’, lachte ik, ‘want dit is bijna Turks meubilair.’ Witte stoelen met zwarte bekleding. Veel Turken zijn dol op wit of beige meubilair, maar beschermen dat dus met kleedjes. Toen ik opgroeide zag ik in veel huizen meubels en de afstandsbediening vaak nog in plastic zitten. Soms zelfs de hele tv. Omdat ze zo lang mogelijk mee moesten gaan. Of ze dachten: we gaan terug naar Turkije, we gaan die spullen daar pas echt gebruiken. Uitgesteld leven dus. Ik heb heel lang gedacht dat dat normaal was.

Ik dacht ook heel lang dat in Knorr-producten varkensvlees zat. Dat werd in Rozenburg, waar ik woonde, ook gezegd: ‘Koop geen Knorr’. Bij ons kwam tijdens de ramadan een keer een imam langs voor de maaltijd, de man die mij ook koranles gaf. Iedereen thuis hypernerveus. Ik maakte de salade, maar ik bleek per ongeluk ingrediënten te hebben gekocht waar spek in zat. Ik dacht heel snel: ga ik dit zeggen? Maar de imam zat er al van te smullen. Ik wist dat als je zoiets, wat niet halal was, tijdens de ramadan at, je hele vastenmaand voor niets was geweest, en dat je naar de hel zou gaan of waar dan ook. Maar als je het eet zonder het te weten, is het minder erg. Ja echt! Mijn vader heeft het nooit geweten, anders had hij ‘kortsluiting’ gekregen, denkt mijn moeder.”

4. Vrijheid boven alles

“Mijn zoon Ferran van vijf verstaat goed Turks, mijn moeder praat Turks met hem, hij spreekt woordjes. Het is zo’n verrijking om nog een land met familie te hebben waar je heen kan, met zo’n rijke cultuur, ik houd van de muziek en de poëzie. Ik heb er twee jaar gewoond en gewerkt als correspondent. Ik ben in heel veel dingen Turks, gespleten: in mijn werk ben ik heel zelfstandig en ambitieus, en in mijn ouderlijk huis bescheiden, bijna dienstbaar. Op de redactie van ‘Pauw & Witteman’ waar ik werkte, zei ik eens: ‘Jullie zouden mij thuis in Rozenburg eens moeten zien, daar ga ik met de dienbladen rond’. In de relaties die ik heb gehad, zette ik me daar juist weer tegen af, ik ben erg op mijn zelfstandigheid gesteld. Ingewikkeld.

Het liefst ben ik in de weinige vrije tijd die ik heb alleen met mijn zoon. Ik kom heel outgoing over, maar dat ben ik vaak niet. Als ik presenteer voor de camera sterf ik duizend doden en heb ik soms het gevoel dat ik de controle verlies. Ik ben eigenlijk echt een einzelgänger. Soms zou ik voor langere tijd naar een eiland willen vertrekken en daar een supersuccesvolle Harry Potter-achtige serie schrijven en er heel veel geld mee verdienen. Haha. Maar Ferran heeft het zo leuk op school, en ik kan mijn vrienden en familie ook niet missen.

Toen ik ging studeren in Utrecht, rook ik voor het eerst aan de vrijheid. Ik heb op een studieweek gerookt en geblowd én gedronken. Een medestudente zei later tegen me: ‘We hadden nog nooit iemand gezien die zo’n geluk uitstraalde vanwege die vrijheid die je voelde’. Het was Fidan in Woodstock. Ik voelde me niet meer schuldig tegenover mijn ouders. Hen wilde ik nooit kwetsen, omdat ze al veel rekening met ons hielden en met ons mee emancipeerden.

Maar om heel eerlijk te zijn ben ik pas sinds twee jaar echt van die worsteling af. Ik probeer niemand te kwetsen, maar als dat gebeurt, dan is dat maar zo. Ik voel me verplicht me uit te spreken, het moet, ik heb de vrijheid, de ervaring en kennis, en ik heb een podium. De drang om trouw te zijn aan je principes leerde ik van mijn ouders, ze stonden pal voor hun kinderen als de gemeenschap hen weer eens tot de orde riep omdat wij zogenaamd te losbandig waren of zo. Dat is heel zwaar voor ze geweest.

Mijn ooit analfabete moeder, die hier leerde lezen en schrijven, wordt steeds mondiger, ze is nu 66, en pikt het niet als vrouwen haar aanspreken of over haar roddelen omdat ze geen hoofddoek draagt. Jullie moeten vooruit, denkt ze dan, in plaats van achteruit. Tegelijkertijd put ze ook troost uit het geloof na de dood van mijn vader.”

5. Investeer in Nederland

“Mijn jongere zus van 33 is in Turkije gaan wonen. Het lukte haar niet om zonder ervaring aan de bak te komen, in Turkije wel. Ik heb op haar proberen in te praten: je vergist je, investeer in Nederland. Ze besliste anders en is daar nu blij, vindt het er ook levendiger, gezelliger. Ze heeft er wel hard moeten knokken en zei dat ik in veel dingen gelijk had, het is anders dan wanneer je daar op vakantie bent. Nu heeft ze een managersfunctie bij een bureau in Istanbul dat alles rond plastische chirurgische ingrepen regelt, ook voor Nederlanders. Ze zei eens: ‘Misschien is mijn generatie wel geëmancipeerder dan de jouwe. Jullie zijn braaf, hebben eigenlijk nog steeds een gastarbeidersmentaliteit.’ Ze heeft me wel aan het denken gezet. Zij werd zo veel vrijer opgevoed dan mijn oudere zus en ik.”

6. We moeten mengen

“Rotterdam-Zuid, waar ik woon, is gesegregeerd. Mensen mengen er niet voldoende. Ze wonen wel vreedzaam naast elkaar, maar niet samen. Of dat erg is? Ja, op den duur wel. Net als met gemengde huwelijken. Weet je dat in het dagelijks leven na de bruiloft van een gemengd stel de families vaker niet dan wel mengen?

Een docente op een zwarte school zat laatst in mijn talkshow. Zij had in een klas gevraagd wie er weleens bij een autochtoon gezin over de vloer kwam. Slechts één van de twaalf stak z’n hand op. Het maakt mij verdrietig. Mijn eigen nieuwbouwwijkje, niet ver van de Afrikaanderwijk, is ideaal: kinderen van allerlei nationaliteiten spelen met elkaar, maar ja, wij zijn hogeropgeleide gezinnen: Marokkaans, Turks, Pakistaans, Indiaas, Nederlands, gemixt...

Als ik eens iets heel anders ga doen qua werk, dan wil me ervoor inzetten om lager­opgeleiden een bredere kijk op het leven te laten krijgen. Marco Pastors doet als directeur van een overheidsproject in Rotterdam-Zuid heel goede dingen, zet zich in om de verloedering tegen te gaan, spreekt zich duidelijk uit tegen onrecht, hij snapt het.

Als ik ooit ‘in het veld’ zou willen werken, dan zoiets als hij doet. Ik hoor dat er nog steeds kinderen zonder ontbijt naar school gaan. Ouders die alleen maar geobsedeerd bezig zijn met of iets wel halal is. Ik hoor dat jongeren steeds vaker online naar haatpreken luisteren van hippe, charismatische imams. En dan zegt de onderwijsinspectie dat het Amsterdamse Cornelius Haga Lyceum niet salafistisch is, onzin natuurlijk. Die inspectie kon haar werk helemaal niet doen. Die is gewoon bang. Veel linkse niet-moslims zeggen tegen mij: ‘Het is toch hun cultuur, laat ze’. Onbegrijpelijk.”

Journalist en opiniemaker Fidan Ekiz (Rozenburg, 1976) groeide met haar twee zussen op onder de rook van Rotterdam. Haar vader was lasser bij scheepswerf Verolme. Na haar studie journalistiek werkte ze enige tijd bij het Rotterdams Dagblad en rolde al snel de tv-wereld in toen ze Turkije-correspondent kon worden bij ‘RTL Nieuws’. Ze maakte de documentaireserie ‘Veerboot naar Holland’, is geregeld te gast bij ‘DWDD’, ‘Pauw’ of ‘Jinek’ en heeft een column in het AD. In september is een nieuwe documentaire van haar te zien over Turken in Nederland en Turkije. Ook hervat ze dan haar wekelijkse talkshow ‘De Nieuwe Maan’ over de ontwikkelingen in multicultureel Nederland. Dit jaar kwamen haar gebundelde columns uit onder de titel: ‘Alles begint en eindigt met familie’. Ook was ze genomineerd voor de Pim Fortuynprijs, die elk jaar gaat naar iemand die stelling durft te nemen in het maatschappelijk debat. Ekiz is gescheiden en woont met haar zoon Ferran (5) in Rotterdam.

Trouw vraagt wekelijks een bekende of minder bekende Nederlander: welke levenslessen heeft u geleerd? Eerdere afleveringen vindt u op trouw.nl/levenslessen.