Voor vluchtelingen uit Midden-Amerika is Europa dichterbij dan de VS

Voor María Marroquín was het leven in El Salvador ondraaglijk geworden. Een bende afpersers had collega’s vermoord op de markt waar ze werkte. Ze vreesde dat haar 27-jarige zoon David ook een gruwelijk lot wachtte toen een neef was ontvoerd en nooit meer werd teruggezien.

Dus besloot de inmiddels 53-jarige Marroquín vorig jaar om te vluchten. Het lag voor de hand dat ze zich na zo’n hartverscheurend besluit zou voegen bij de tienduizenden Midden-Amerikanen die noordwaarts trekken in de hoop op asiel in de Verenigde Staten. In plaats daarvan stak ze de Atlantische Oceaan over naar Europa.

“Het zou dwaas zijn om op dit moment naar de VS te gaan,” zegt ze in een verwijzing naar president Donald Trumps harde immigratiepolitiek. Veel landgenoten en andere mensen uit de regio kiezen inmiddels ook voor Europa.

Daar is de laatste tien jaar het aantal Midden-Amerikanen dat asiel zoekt, met bijna 4000 procent gestegen, en het worden er steeds meer. Volgens officiële cijfers hebben vorig jaar bijna 7800 mensen uit het gebied in Europa asiel aangevraagd, tegen 4835 in 2017.

Veiliger en goedkoper

De afstand mag dan veel groter zijn, velen vinden de reis naar Europa veiliger en veel goedkoper dan dat ze smokkelaars betalen om hen via Mexico de VS binnen te loodsen.

María Marroquín heeft nog een zoon in België, die de formulieren en andere paperassen invulde waarmee zij met haar man, haar dochter en David het land konden binnenkomen als toeristen. Toen ze genoeg geld had gespaard, boekte ze een vliegticket naar Brussel. Een paar dagen na aankomst vroeg ze asiel aan.

De bureaucratische hobbel is klein. Mensen uit Centraal-Amerika hebben een visum nodig voor de VS, niet voor Europese landen.

Voor veel Centraal-Amerikanen is Spanje de eerste keus vanwege de gemeenschappelijke taal, de netwerken van familieleden en vrienden die er al zijn en de kansen op werk in de informele sector.

Deze migranten vinden Europa ook aantrekkelijk omdat de autoriteiten er gelden als toleranter jegens nieuwkomers dan in de VS. Een Europees migratieavontuur is ook minder gevaarlijk en minder kostbaar dan de Amerikaanse variant. Voor degenen die naar de VS reizen buiten de ‘karavanen’ van migranten, kunnen de kosten oplopen tot zo’n 10.000 dollar, 8500 duizend euro.

Alejandro Hernández, 25, een Salvadoraan die in Spanje asiel heeft aangevraagd, beschouwt een reis door Mexico als een slechte investering. “Leden van mijn familie hebben elk 8000 dollar betaald aan smokkelaars,” zegt hij. “Sommigen hebben het vier keer geprobeerd, steeds mislukte het.”

Hernández noemt andere bezwaren tegen de reis door Mexico: uitputting, honger en dorst, de Mexicaanse georganiseerde misdaad en Trumps asielbeleid.

Hij betaalde 2000 dollar voor zijn reis naar Europa: de prijs voor een vliegticket naar Spanje en een hotelreservering om bij de paspoortcontrole te kunnen zeggen dat hij als toerist was gekomen. “Voor een trip naar de VS betaal je veel meer, en weet je niet eens of je daar ooit zal aankomen,” aldus Hernández.

In maart vorig jaar vroeg hij asiel aan in Spanje. Maar gezien de achterstand bij de afwikkeling van de asielaanvragen kan het nog jaren duren voordat hij antwoord krijgt van de Spaanse overheid. Onderwijl werkt hij op varkenshouderijen in de omgeving van Barcelona.

Bendegeweld als motief

Spanje is bezig met de verwerking van zo’n 8000 asielaanvragen van Midden-Amerikanen, en de achterstand is niet merkbaar aan het slinken. Volgens Eurostat, in de EU belast met het aanleggen van statistieken, heeft Spanje over heel 2018 asiel verleend aan minder dan 15 Hondurezen of Salvadoranen. In het eerste kwartaal van dit jaar waren dat er 30.

Volgens de Spaanse Dienst voor Asiel en Vluchtelingen voeren de meeste Centraal-Amerikanen het geweld van criminele bendes aan als voornaamste motief waarom zij hun land ontvluchtten. Maar voor Spanje is dat zelden een reden om iemand asiel te verlenen. Volgens een woordvoerder van de asiel- en immigratiedienst rechtvaardigt zo’n klacht niet automatisch het recht op internationale bescherming in Spanje en is in veel gevallen de bescherming van de nationale autoriteiten effectief genoeg. Spaanse rechtbanken delen in de regel die opvatting.

Wordt een asielverzoek afgewezen, dan kan de aanvrager in beroep gaan. Daarmee wordt zijn of haar legale verblijf in Spanje automatisch verlengd.

Steeds meer Centraal-Amerikaanse migranten beschouwen België als een aantrekkelijke bestemming. Voor Salvadoranen is het land inmiddels uitgegroeid tot de populairste bestemming na Spanje en Italië. De verschillen zijn nog groot: vorig jaar vroegen 2311 Salvadoranen asiel aan in Spanje, tegen 288 in België. Maar het aantal vluchtelingen dat naar België gaat, blijft groeien: 244 in de eerste vier maanden van dit jaar. In 2014 ontving het land 25 Centraal-Amerikaanse asielzoekers; tien jaar geleden nog geen enkele.

In tegenstelling tot Spanje erkent België wel het geweld van bendes als reden om iemand asiel te verlenen. Volgens Eurostat keurde Brussel in het eerste kwartaal van dit jaar 80 van zulke asielaanvragen goed.

Dirk Van den Bulck, de Belgische commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en Staat­lozen, vindt dat de Salvadoraanse regering slachtoffers van bendes onvoldoende beschermt. Daarom komen ze volgens hem in aanmerking voor asiel.

Toeristenvisa verlopen

Van den Bulck: “We hebben een solide systeem. We bieden een beschermde status aan degenen die het nodig hebben, ongeacht andere factoren. Dus zelfs in de wetenschap dat ons beleid mogelijk meer migranten aantrekt.”

Volgens officiële cijfers verleende België vorig jaar de vluchtelingenstatus aan 281 van de 288 Salvadoraanse asielzoekers van wie het verzoek in behandeling was genomen.

Maar de meeste Centraal-Amerikanen die vertrekken naar Europa, vragen niet om bescherming als asielzoeker. In plaats daarvan blijven ze in hun nieuwe vaderlanden nadat hun toeristenvisa zijn verlopen. Er bestaan geen betrouwbare cijfers over mensen die op zo’n manier emigreren, maar volgens schattingen zijn het er duizenden meer dan degenen die de officiële route volgen.

Alle asielverzoeken worden grondig bestudeerd, en de toename van aanvragen uit een bepaald land kan vertraging inhouden voor de behandeling van verzoeken uit andere staten.

“Voorlopig is Centraal-Amerika niet een regio die ons in het bijzonder zorgen baart, maar we constateren dat er steeds meer asielzoekers vandaan komen,” aldus Anis Cassar van het Europese Ondersteuningsbureau voor Asielzaken, een EU-instelling. “Het staat bij ons op de radar.”

Geen spijt

In een opvangcentrum voor vluchtelingen in het hart van België delen vier leden van María Marroquíns familie een kamer. Ze vechten tegen de verveling, maar María vindt dat ze er goed worden behandeld. Ter afleiding bezoekt ze vaak haar zoon in de nabije plaats Edingen, 30 kilometer van Brussel. Ze koken er traditionele Salvadoraanse gerechten, met behulp van de mais en het rijstmeel die ze in haar koffers had gestopt voor de reis naar België.

Marroquín vertelt dat de meeste andere familieleden inmiddels in de Verenigde Staten wonen. Maar ze heeft geen spijt van haar besluit om naar België te gaan. Haar zoon David voelt zich er veilig. María verwacht dat meer landgenoten haar voorbeeld zullen volgen: “Er komen er hier nog meer.”

© The New York Times 
Vertaling René ter Steege