De nieuwe Netflix-serie When They See Us, over een rechtszaak in Amerika waarin vijf jongens onterecht in de gevangenis werden gegooid, is ingeslagen als een bom. Door de serie raken openbaar aanklagers van toen in de problemen.
Sinds de serie online staat is professor Elizabeth Lederer haar baan als kwijtgeraakt en is schrijfster Linda Fairstein ontslagen. De twee raakten in opspraak door de verfilming van de zaak rond de Central Park Five, waarin vijf zwarte tienerjongens in de jaren '90 onterecht werden veroordeeld voor de verkrachting van een witte vrouw.
Chernobyl, Judas en Leaving Neverland
Er zijn legio voorbeelden van series en documentaires die op de waarheid zijn gebaseerd. Denk bijvoorbeeld aan het populaire Chernobyl, The Disappearance of Madeleine McCann, Judas en Leaving Neverland. Volgens deskundigen wordt het door dit soort films lastiger voor kijkers om feiten en fictie van elkaar te onderscheiden.
"Zowel documentaires en series zijn grotendeels een invulling van de schrijver", zegt televisiewetenschapper Maarten Reesink tegen Editie NL. "Bij een documentaire worden echte beelden gebruikt, waardoor het realistischer lijkt. Maar dat is het niet."
Artistieke vrijheid
Ook When They See Us laat volgens Reesink niet precies de realiteit zien. "Ook al baseert de maker zich op een waargebeurd verhaal, de dialogen die worden gevoerd zijn niet hetzelfde als in de realiteit. Ook kiest de schrijver ervoor om bepaalde zaken te belichten en andere juist weg te laten."
Volgens scenarioschrijver Thomas van der Ree is het logisch dat je als maker keuzes maakt. "Je kan nooit het hele verhaal laten zien in een beperkte tijd. En je hebt, anders dan bijvoorbeeld in de journalistiek, de artistieke vrijheid om bepaalde elementen weg te laten."
Onderscheid tussen goed en slecht
Ook speelt het drama-aspect een belangrijke rol bij dit soort series. "Ze willen een waargebeurd verhaal vertellen, maar tegelijkertijd moet het verhaal de kijker ook meesleuren en amuseren. Om deze reden wordt nuance vaak weggelaten", legt Reesink uit. "Mensen willen een duidelijk onderscheid tussen de goeden en de slechteriken."
Dit gebeurt niet alleen in de Verenigde Staten. "Als je naar Judas kijkt, dan zie je een erg eenzijdig verhaal waarin Holleeder wordt neergezet als slechterik", vertelt Van der Ree. "Maar dat mag bij een serie. In dit geval was het de bedoeling om met een emotioneel verhaal te laten zien wat de impact is op de familie."
'Zoek zelf naar feiten'
Volgens televisiedeskundige Reesink zouden makers een grotere verantwoordelijkheid moeten nemen en vooraf duidelijk benoemen wat de feiten zijn en wat erbij verzonnen of weggelaten. "Maar ook als kijker zou je niet blindelings alles moeten geloven. Ga zelf op zoek naar wat feitjes op internet."
Van der Ree sluit zich daar bij aan. "Kijkers zouden toch iets van een moreel besef moeten hebben dat alles op beeld een bepaald perspectief heeft. Grote verhaallijnen zijn vaker wel op waarheid berust, maar de details niet."
