In uitzichtloos Gaza geldt: krijg kinderen en nog meer kinderen

De loods is mudvol, de opwinding voelbaar. Meer dan zesduizend koppels uit elke hoek van de Gazastrook hebben ingetekend voor de loting. Slechts honderd zullen worden uitverkoren. De mannen roken en lachen, maar staren intussen onafgebroken naar de organisatoren. De vrouwen in hun lange mantels laten hun blikken afdwalen naar de schalen met zoete en hartige snacks.

Dan wordt de menigte om stilte verzocht. Een jonge man loopt het podium op en kiest kleine briefjes uit een kom. “De volgende begunstigden van het gratis ivf-programma zijn…”

“Ik kon het niet geloven toen ik onze namen hoorde”, zegt de 34-jarige Omar zes maanden later, terwijl hij zacht het been van zijn vrouw aanraakt. “Het klinkt misschien riskant om kinderen te krijgen in onze omstandigheden”, vervolgt hij. De ruimte is donker en kaal. Hier woont hij met zijn 30 jaar oude vrouw Warda en 27 andere familieleden. “Maar leven zonder kinderen heeft geen betekenis. En Allah zal ons helpen.”

Zijn vrouw glimlacht vermoeid. “Als je eens wist waar we doorheen zijn gegaan”, zegt ze. In 2004 verloor Omar, een voormalige Palestijns strijder, zijn rechteroog door een Israëlische raketaanval. Sindsdien krijgt hij 170 euro per maand van de regering. Daarmee kunnen hij en Warda net het hoofd boven water houden.

Onleefbaar

De Verenigde Naties zeggen dat Gaza in 2020 onleefbaar zal zijn, onder meer in een rapport uit 2017. De situatie is sindsdien alleen maar verder verslechterd. Door de economische blokkade door Israël en de spanningen tussen Hamas en Fatah is er niet meer dan vijf uur per dag elektriciteit en op de meeste dagen maar drie uur. Van de bijna twee miljoen inwoners van Gaza zijn er 1,3 miljoen volledig afhankelijk van humanitaire hulp – hulp die de Amerikaanse president Trump vorig jaar besloot te halveren. Het water is verontreinigd, brandstof is duur, de gezondheidszorg ligt onderuit en de werkloosheid is schrikbarend hoog.

Desondanks rapporteren de VN dat het geboortecijfer in Gaza tot de hoogste in het Midden-Oosten behoort, met gemiddeld 4,5 kinderen per koppel.

“Als direct gevolg van de economische crisis is het aantal ivf-procedures gedaald naar honderd per maand”, zegt Salah al-Rintissi, bestuurder van het Khan Younis Ziekenhuis en woordvoerder van het ministerie van gezondheid. “Maar vier maanden geleden was het nog vier keer zo hoog.”

Grondlegger van de ivf-praktijk in Gaza is de bestuurder van de bekendste ivf-kliniek in de Gazastrook, medicus Baha al-Ghalayini. In 1996 keerde hij na een verblijf van vier jaar terug uit het Verenigd Koninkrijk. Daar had hij Patrick Steptoe ontmoet, een van de pioniers van de ivf-behandeling. Het kostte Al-Ghalayini tien jaar om de religieuze autoriteiten in Gaza van de voordelen van de behandeling te overtuigen.

Sociaal stigma

Vandaag de dag praat iedereen in Gaza over ivf. Voor koppels die graag meer kinderen willen, of daar zelfs door geobsedeerd zijn, is het vanzelfsprekend om naar vruchtbaarheidstechnieken te grijpen als het langs natuurlijke weg niet lukt. Onvruchtbaarheid veroorzaakt isolatie en sociaal stigma, relatieproblemen en scheidingen.

Omar en Warda trouwden elf jaar geleden, nadat Warda’s zus eerder was getrouwd met Omars broer. Eerst was Omar een heethoofd, maar de jonggetrouwden vonden rust in hun huwelijk. Maar die balans werd verstoord doordat Warda geen kinderen kon krijgen.

“Onze broers en zussen bleven kinderen krijgen. Omars ouders vonden dat ik nergens voor deugde en Omar en ik maakten aldoor ruzie”, zegt Warda. “Vijf jaar geleden zei Omar dat hij wilde scheiden om met een andere vrouw te trouwen.” Nu, jaren later, worstelt Warda nog zichtbaar met de herinnering. Omar neemt het over. “Haar eerste reactie was om onze trouwfoto’s te verscheuren. Daarna probeerde ze uit het raam te springen”, zegt hij, het hoofd gebogen tussen zijn knieën. “Tenslotte ging ik het huis uit en zagen we elkaar een half jaar niet.” Toen Warda besloot met een andere man te trouwen, smeekte Omar haar om hem te vergeven.

Onvruchtbaar

Wist Omar destijds al de waarheid? Hij wil er niet over praten. Maar drie jaar later bracht hij met hulp van familie en vrienden 2200 euro bij elkaar voor ivf. De behandeling lukte niet. De medische onderzoeken waren glashelder: niet zijn vrouw, maar hij was onvruchtbaar. “Ik voelde de grond onder mijn voeten wegzakken”, zegt hij nu. Warda wil geen zout in Omars wonden wrijven.

Maar er zijn andere vrouwen met soortgelijke ervaringen. “Er is iets zeer onrechtvaardigs en zieks in onze samenleving”, zegt de 47-jarige Sabat el-Sa, moeder van een tweeling die dankzij ivf werd geboren na een huwelijk van dertig jaar. “Als koppels geen kinderen kunnen krijgen, ligt het altijd aan de vrouw. Mannen laten meestal zelfs geen medisch onderzoek doen. Zij krijgen alle steun van de familie en worden aangemoedigd een tweede of derde vrouw te nemen. Mijn eigen man hertrouwde en kwam er toen achter dat hij degene was die geen kinderen kon krijgen.”

Terwijl het geboortecijfer in de Gazastrook nog steeds hoog is, neemt de onvruchtbaarheid onder mannen wel toe. “Vaak gaat het om weinig of langzame zaadcellen”, zegt Dr. Tharwat al-Helou, naamgever van een ziekenhuis in Gaza-Stad. “Veel van deze mannen wonen in de grensgebieden, waar ze blootstaan aan militaire aanvallen. Ik geloof dat die verband houden met de onvruchtbaarheid.”

Ghalayani onderschrijft deze theorie maar merkt wel op dat “in Gaza al snel over onvruchtbaarheid wordt gesproken. Zes maanden na het huwelijk moet er al een bevruchting hebben plaatsgevonden. En hoe meer kinderen, hoe beter.”

Zoon

Fadi en Loreen Bahr wonen in Shaja’ya, een van de wijken in het oosten van Gaza waar de kans op geweld groter is. Ze zijn naar de al-Basma kliniek gekomen voor ivf. Na de voorbereidende hormoonbehandeling is Loreen nu toe aan de terugplaatsing van het embryo, en het stel is zeer nerveus. Het is de tweede keer dat ze een ivf-behandeling proberen, nadat de eerste is mislukt. “We hebben twee prachtige dochters maar ik wil een zoon die in mijn voetsporen kan treden”, zegt Fadi treurig. “Helaas werd ik steeds minder vruchtbaar. Daarom zijn we hier weer.”

Embryoselectie op geslachtsvoorkeur is in de meeste westerse landen verboden, maar in sommige islamitische landen – zoals Egypte, Jordanië en de Verenigde Arabische Emiraten – heel populair. In Gaza is het wijdverbreid. Het kost weliswaar 700 euro extra, maar het succes is vrijwel zeker.

Politieke ivf

Naast de medische en culturele redenen voor ivf spelen in Gaza ook politieke belangen. “Tot zijn dood in 2004 financierde de Palestijnse leider Arafat vele ivf-behandelingen, zonder bepaalde klinieken te bevoordelen”, zegt al-Helou, die zijn spijt niet kan verbergen dat die tijd voorbij is. “Mensen geloofden dat hij dat uit eigen zak betaalde.” Tussen 2006 en 2013, toen de Hamas-regering zich financieel veel meer kon permitteren dan tegenwoordig, kregen kansarme gezinnen 440 tot 880 euro om een deel van de kosten van hun ivf-behandeling te dekken. Al-Helou: “Ik heb twaalf stellen toegewezen gekregen. Maar het grootste deel van het geld kwam terecht bij klinieken zoals al-Basma, die een goede band met de regering hadden.” Tegenwoordig steunt Hamas alleen zijn eigen ambtenaren als die worstelen met onvruchtbaarheid, en die hun salaris het afgelopen jaar gehalveerd zagen.

Nadat de eerste ivf-behandeling was mislukt, zocht Omar naar een andere oplossing. Toen kwam hij een advertentie tegen van gratis ivf-behandelingen, aangeboden door de liefdadigheidsorganisatie Palestinian Centre for the Human Perseverance. “Ik wist wie erachter zaten, maar ze verzekerden me dat ze alleen humanitaire doelen hebben”, claimt Omar.

Hij doelt op de betrokkenheid van Jalila Dahlan, de echtgenote van Mohammed Dahlan. Die werd uit de Fatah-beweging gegooid na onmin met president Abbas en is nog steeds diens politieke rivaal. Op de Westelijke Jordaanoever, waar Fatah het voor het zeggen heeft, kan het Palestinian Centre for the Human Perseverance daarom niet werken, maar in Gaza investeert deze organisatie enorme bedragen in liefdadigheid. “Sinds 2015 gaat meer dan 40 procent daarvan naar ivf”, zegt voorman Wissam Jebroun. 

“Naast alle prikkels om meer kinderen te krijgen, is er altijd een politieke agenda”, zegt woordvoerder van het ministerie van gezondheid al-Rintissi. “Politieke partijen willen de steun van de bevolking en de enige manier om die te krijgen is om ze te geven wat ze het liefst willen.” Kortweg kinderen, kinderen en nog meer kinderen.

Lees ook:

Israëliër of Palestijn, iedereen wil gewoon leven

Hoe leven generaties Israëliërs en Palestijnen samen? Correspondent Monique van Hoogstraten praatte met hen over hun beeld van elkaar en over het conflict. ‘Allemaal zijn ze betrokken, maar iedereen aan zijn eigen kant.’