Extreem-rechts werkt ook aan ‘stille overname’

Terrorisme is per definitie openlijk; het is een manier van communiceren. De terrorist geeft een boodschap af en is daarom gebaat bij spektakelwaarde. Het was dus logisch dat Brenton Tarrant zijn actie via Facebook wilde livestreamen. Hoe meer mensen de beelden te zien krijgen, hoe meer mensen geïntimideerd raken en des te groter de kans is dat hij een medestander inspireert om ook de wapens op te nemen.

Voor velen is extreem-rechts nu ontmaskerd: ook uit die hoek komt terrorisme, dus we moeten het als veiligheidsdreiging serieuzer gaan nemen. En inderdaad, het is goed dat er meer aandacht is voor het terroristische potentieel van extreem-rechts. Echter, van extreem-rechts gaat ook een heel ander soort dreiging uit, een dreiging waar het traditionele arsenaal van de terrorismebestrijding niet op is afgestemd. Iemand die een politiek doel wil bereiken, kan met heel veel geweld de krantenkoppen en de opening van het journaal voor zich opeisen, maar kan ook meer sluipenderwijs te werk gaan. Extreem-rechts kiest de laatste jaren meer en meer voor deze laatste benadering.

Indirecte invloed

In de eerste plaats oefenen extreem-rechtse groeperingen hun invloed indirect uit. In plaats van zelf op de voorgrond te treden, gebruiken ze politieke partijen die niet openlijk extreem-rechts zijn en zich zelfs van extreem-rechts distantiëren. Zo is de BfV, de Duitse veiligheidsdienst, een onderzoek gestart naar de Alternative für Deutschland om te achterhalen ‘in hoeverre de partij rechts-extremistische ambities heeft’. Aanleiding voor het onderzoek was het dubbele lidmaatschap van verschillende AfD-leden, die niet alleen lid van de partij waren, maar daarnaast ook van een extreem-rechtse groepering. De jongerenvleugel van de partij stond al onder toezicht van de BfV.

In Nederland ondersteunde de Nederlandse Volksunie (NVU) in 2017 het Forum voor Democratie. Thierry Baudet ontkende dat zijn partij met de rechts-extremisten van de NVU samenwerkt, maar het weekblad De Kanttekening wist de hand te leggen op bankafschriften die uitwijzen dat het Forum de NVU heeft terugbetaald voor de huur van een zaal waar Baudet en Theo Hiddema hun potentiële kiezers hadden toegesproken. In een reactie op dit nieuws maakte het Forum voor Democratie bekend dat het de ‘NVU-infiltrant’ die de zaal had geregeld, uit de partij had gezet.

Naast politieke partijen maken extreem-rechtse groeperingen ook gebruik van organen die de overheid heeft opgezet om burgers meer inspraak te geven. Vorig jaar bleek dat de Vlaamse extreem-rechtse organisatie Schild en Vrienden erin was geslaagd om vier van hun leden in de Vlaamse Jeugdraad te krijgen. Uit onderzoek van de actualiteitenrubriek Pano bleek dat ze, in hun eigen woorden, bezig waren ‘met een lange mars door de instellingen’ om hun racistische en extremistische ideeën te normaliseren.

Schijnbare redelijkheid

Een andere sluipende tactiek die extreem-rechts toepast, is het zoeken naar aansluiting bij standpunten die niet per se extreem-rechts zijn, maar wel in een extreem-rechts wereldbeeld kunnen worden ingepast. De betogers die zich sterk maakten voor de vrijlating van Tommy Robinson, de Britse extreem-rechtse leider, deden dat naar eigen zeggen omdat ze zich zorgen maakten om de vrijheid van meningsuiting. Even los van het gegeven dat er bij deze acties mensen waren die zich toch niet konden beheersen en de Hitlergroet brachten, is het zo dat dit beroep op de vrijheid van meningsuiting extreem-rechts in staat stelt om zich te manifesteren zonder te hoeven zeggen dat ze een racistische, xenofobe agenda hebben. Ze normaliseren zichzelf door zich voor te doen als redelijk alternatief voor de huidige politiek. Andere Britse rechts-extremisten gebruiken hiervoor pro-Brexit-demonstraties, en in Nederland manifesteren extreem-rechtse groeperingen zich ook bij pro-Zwarte Piet-demonstraties.

De terrorist moet duidelijkheid geven over wie hij is en wat hij wil. Als hij zijn boodschap niet duidelijk overbrengt, kan hij zijn doel niet bereiken. De terroristische aanslag is daarom ostentatief, theatraal en mediageniek. Extreem-rechts heeft deze kant ook, en nogmaals, het is goed dat politie en inlichtingendiensten daar oog voor hebben. De aanslagen zijn er, evenals de gewelddadige demonstraties en de knokploegen. Maar de vreselijke aanslag in Christchurch mag ons niet blind maken voor de stille overname waar extreem-rechts met steeds meer succes aan werkt. Acties die niet het journaal halen, kunnen evengoed de democratie ondermijnen. Ook op dat front moeten we de strijd met extreem-rechts aangaan.

_{Teun van Dongen is terrorismedeskundige.}