De tweede editie van schlagerfestijn Schlager Symphonica had op 10 november 2018 moeten plaatsvinden in Hangar 11 op Twente Airport. ‘Een mix van Oktoberfeest en André Rieu’, volgens zanger, mede-organisator en -eigenaar Willie Oosterhuis, in Twente bekend van de hit Loat goan. ‘Een groot meezingfeest voor jong en oud.’

Wat de ‘kleurrijke entertainer uit Haaksbergen’ de kaartkopers niet vertelt, is dat twee eerdere edities van het meezingfeest hem een verlies van 220.000 euro hebben opgeleverd. Het is niet de eerste keer dat bedrijven die Oosterhuis leidt in de financiële problemen komen. Eerder failleerden bar dancing De Olifant in Overdinkel, regionale tv-zender Onze TV en amusementsboulevard Go Planet in Enschede.

Desondanks heeft Oosterhuis twee leningen van in totaal een ton kunnen lospeuteren van crowdfundplatform Funding Circle. In juni 2018 kreeg hij vijftigduizend euro tegen maar liefst vijftien procent rente voor de ‘internationalisering’ van zijn schlagerfestijn. Wanneer en waarvoor hij de tweede lening ontving is onduidelijk.

Kort daarna gaat het mis: de voorverkoop voor Schlager Symphonica valt tegen en het concert wordt afgelast. Een half jaar nadat Oosterhuis een lening van een ton heeft gekregen, gaat hij zakelijk én persoonlijk failliet. Voor de leningen staat Oosterhuis namelijk persoonlijk borg, het crowdfundplatform mag de schuld verhalen op zijn privébezittingen. De schlagerzanger heeft volgens dagblad Tubantia de conclusie getrokken dat hij ‘nooit meer ondernemer wil zijn’. Oosterhuis was niet bereikbaar voor commentaar.

Nederlandse grootbanken verstrekken sinds de economische crisis nauwelijks meer leningen aan kleine ondernemingen; nergens in Europa is het zo moeilijk voor het midden- en kleinbedrijf (mkb) om een lening te krijgen. Daarom zijn sinds de crisis tientallen zogenoemde ‘crowdfundplatforms’ uit de grond geschoten: schaduwbanken die met geld van investeerders uit de ‘crowd’ leningen verstrekken aan kleine ondernemers. Die ‘crowd’ bestaat uit particulieren met wat eigen vermogen, naast reguliere financiële instellingen zoals pensioenfondsen, banken, vermogensbeheerders en verzekeraars. Vorig jaar verstrekten zij negenduizend leningen, van in totaal 329 miljoen euro, aan het Nederlandse kleinbedrijf. Dit jaar wordt dat naar verwachting een half miljard: in het eerste kwartaal is er al 124 miljoen euro uitgeleend.

Een ondernemer die geld wil lenen kan zich bij crowdfundbedrijven aanmelden met een ‘pitch’. Het platform beoordeelt het plan en plaatst de goedgekeurde voorstellen op de site. Hier kunnen investeerders voor enkele tientjes tot duizenden euro’s mee-investeren in de veelbelovende mkb’er, met de belofte van wat meer rendement dan de huidige lage rentes op hun spaarrekening opleveren. Zo ontstaat een schaduwsector, opgezet door oud-bankiers, die vrijwel hetzelfde doet als een bank, maar dan ongereguleerd. Overheden zien de innovatieve crowdfunders als dé oplossing om het kwakkelende midden- en kleinbedrijf op te lappen en de ongezonde marktmacht van de grootbanken te doorbreken. Het kabinet financiert al jaren promotiecampagnes voor crowdfunding en gaat garant staan voor een deel van de leningen. De Europese Investeringsbank stopte al honderden miljoenen in crowdfundplatforms, allemaal bedoeld als smeerolie voor de ‘motor van de economie’.

Sinds de oprichting van het eerste crowdfundbedrijf zo’n tien jaar geleden zijn er al veel nuttige leningen verstrekt aan kansrijke bedrijven. Maar tegelijkertijd worden honderden ondernemers met een loodzware financiële last opgezadeld, zo blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor De Groene Amsterdammer en Trouw. Het snelst groeiende platform in Nederland, het Britse Funding Circle, verstrekte met agressieve marketing al meer dan drieduizend leningen, waarvan ruim zeshonderd tegen woekerrentes van vijftien tot twintig procent, aan bedrijven die dergelijke rentes absoluut niet kunnen opbrengen. Andere platforms, zoals Collin Crowdfund (ruim zeshonderd leningen voor 143 miljoen euro) vragen schappelijker rentes, maar verstrekken regelmatig te hoge leningen aan bedrijven met flinterdunne ondernemingsplannen. Tientallen gecrowdfunde bedrijven gingen net als Willy Oosterhuis al failliet. Andere redden het net, maar zeulen nog jarenlang de torenhoge aflossingen met zich mee.

Veel verhalen beginnen met een aanbod dat te goed is om waar te zijn. ‘Zet de volgende stap met je onderneming’, stond er in paarse letters op de envelop. ‘Sluit binnen 48 uur een bedrijfskrediet tot wel honderdduizend euro af.’ Twee van de auteurs van dit verhaal, allebei zzp’ers met nog geen vijftigduizend euro omzet per jaar, kregen de brief van mkb-kredietverstrekker Funding Circle op de mat.

We blijken niet de enigen. Zelfs failliete bedrijven ontvangen de brief. Op verschillende internetfora klagen tientallen ondernemers over de ‘ongevraagde spam’ die het Britse crowdfundbedrijf in Nederland verstuurt.

Dat zijn niet de enige klachten: andere ondernemers zijn juist boos dat Funding Circle niet zonder horten of stoten de voorgehouden ton aan financiering overmaakt. Iemand die zich op het forum ‘Boekendiva’ noemt, beklaagt zich dat ze niet binnen de beloofde 48 uur haar geld kon krijgen. Een andere ondernemer ontving zijn krediet ook niet direct. Pas na aanhoudend bellen en mailen kreeg hij te horen kreeg dat het bedrijf niet de in de brief genoemde 3,78 procent rente rekent, maar plotseling 14,99 procent. ‘Een ballentent eerste klas’, noemt hij Funding Circle.

Toch zijn er al meer dan drieduizend mkb’ers die wel met de crowdfunder in zee gaan. Onder hen ook ondernemers die blij zijn met een lening van Funding Circle. ‘Zeer snel gegaan, voordat ik het wist was het rond’, schrijft een meneer Van Steenis op het forum. De agressieve marketingstrategie en de uiteenlopende reacties vragen om een toelichting van het bedrijf. Maar Funding Circle wijst een interviewverzoek ‘wegens drukte’ af.

Op de website van het bedrijf komen we wel een kakelbonte keur van ondernemingen tegen die zich bij de crowdfunder in de schulden hebben gestoken. Zo leende taxibedrijf Taribra vijftienduizend euro tegen twintig procent rente ‘voor het voorfinancieren van brandstof en voor het repareren van de taxi zelf, die momenteel in de garage staat’. Het bedrijf Kookvisie, dat voorheen een kookbedrijf was en nu koeriersdiensten levert, leent 75.000 euro om betalingsachterstanden bij de Belastingdienst in te lopen en een leaseschuld af te lossen. Ook is er een ondernemer die 22.000 euro leent om onder meer een bouwvergunning aan te vragen, een beveiligingsbedrijf dat zich in de schulden steekt om andere schulden af te betalen en ‘het salaris voor alle medewerkers te kunnen garanderen’, en een sportschool die tegen vijftien procent rente elfduizend euro leent om de fitnessruimte te kunnen schilderen. Kapsalon Yacine leent 25.000 euro tegen vijftien procent rente om shampoo en hair extensions in te kopen en openstaande rekeningen te betalen. En garagebedrijf Bilal sluit een lening af om een eerdere lening bij Funding Circle te kunnen afbetalen.

We vroegen de betreffende ondernemers of ze tevreden waren met hun lening. Het telefoonnummer van taxibedrijf Taribra bestaat niet meer, en bij de sportschool neemt niemand op. De eigenaar van het beveiligingsbedrijf wil geen uitleg geven. ‘Ik vind het vreemd dat jullie mij benaderen’, zegt hij. ‘Ik wil hier geen medewerking aan verlenen, dit is privé.’ Garagebedrijf Bilal weigert eveneens onze vragen te beantwoorden. ‘Mevrouw, ik heb geen tijd en ik heb hier geen belang bij. Ik heb gewoon geleend daar, punt, klaar.’

Lex van Teeffelen, lector financieel-economische innovatie aan de Hogeschool Utrecht en gespecialiseerd in crowdfunding, schrikt van de hoeveelheid ‘brakke financieringsvoorstellen’ op de site van Funding Circle. Van Teeffelen investeert zelf al jaren in crowdfunding en is positief over het concept, maar komt bij het Britse platform naar zijn smaak veel te vaak bedrijven tegen die nooit een lening hadden moeten krijgen. ‘Bij Funding Circle zie ik regelmatig technisch failliete bedrijven voorbij komen, of leningen die niet kloppen met de jaarcijfers van de onderneming.’

Zo’n taxibedrijf dat tegen twintig procent rente een lening ophaalt voor brandstof en het repareren van zijn auto? ‘Schei toch uit. Een lening om een tweedehands auto te repareren en benzine te kopen? Daar krijg ik de kriebels van.’

Funding Circle laat in een schriftelijke reactie weten niet te kunnen ingaan op individuele bedrijven, maar zegt dat ‘de duizenden ondernemingen die wij de afgelopen jaren hebben geholpen hard werken om hun bedrijf te laten groeien en de Nederlandse economie draaiende te houden’. Funding Circle zegt er bovendien geen enkel belang bij te hebben om bedrijven te financieren ‘waarvan bij voorbaat de verwachting is dat de ondernemer niet aan zijn of haar betaalverplichtingen kan voldoen’. Er is daarom ‘geen sprake van overkrediteren’.

292 ondernemers sloten bij Funding Circle een lening af tegen twintig procent rente; 351 mkb’ers betalen vijftien procent rente over hun crowdfundlening. Ter vergelijking, de maximale rente voor consumentenleningen is veertien procent. Boven op de rente betalen ondernemers een bedrag tot zes procent van de lening als fee aan deze prijzige pinautomaat. Zo betaalt iemand die een vierjarige lening afsluit van vijftigduizend euro tegen twintig procent rente over de gehele looptijd 43.000 euro aan rente en fees. Van Teeffelen: ‘Weet je wat twintig procent rente betekent? Dat je wel zestig tot zeventig procent marges moet maken. En dit gaat nou niet om bedrijven waarvan ik denk: goh, wat draaien die goed.’ Funding Circle zegt dat ‘de reikwijdte van de rentepercentages is bedoeld om een groot deel van het mkb-segment te kunnen bedienen dat momenteel nog onvoldoende wordt bediend door traditionele kredietverstrekkers’. En een ondernemer kan altijd vervroegd boetevrij aflossen, benadrukt het bedrijf.

‘Het charmante van crowdfunding is dat het de suggestie doet van transparantie tussen de investeerders en de ondernemer. Maar die transparantie is verdwenen zodra jij in de problemen raakt’

Juist bij zulke risicovolle leningen zou je een strenge en grondige kredietbeoordeling verwachten, met veel afwijzingen. Dat is niet het geval. Met behulp van een algoritme beslissen de risk managers van Funding Circle binnen een etmaal of een ondernemer in aanmerking komt. ‘Op de honderden aanvragen die wij op kwartaalbasis krijgen, volgt in de meeste gevallen een voorstel’, zegt Jeroen Broekema, voorheen abn, nu directeur van de Nederlandse tak van Funding Circle, in een interview met AccountantWeek. Zo is Funding Circle er in slechts vier jaar tijd in geslaagd om het grootste platform van Nederland te worden. Het belangrijkste doel is dan ook het veroveren van marktaandeel, zo blijkt uit het jaarverslag. Het bedrijf gaf afgelopen jaar meer dan veertig procent van al zijn inkomsten uit aan marketing, wat in Nederland een tweeënhalf keer zo groot bedrag aan verstrekte leningen opleverde: van 33 naar 81 miljoen euro. ‘Wij willen over vijf jaar de leidende partij voor financiering van het kleinbedrijf zijn’, zegt directeur Broekema tegen het vakblad. ‘Maar liever nog over twee jaar.’

‘Ik had kunnen stoppen met werken, maar dit is veel leuker.’ Jeroen ter Huurne geeft een kleine rondleiding op het hippe kantoor, met oranje Smeg-koelkast en een ouderwets vloerkleed, van zijn eigen bedrijf Collin Crowdfund, met bijna 150 miljoen euro aan verstrekte leningen een van de grootste crowdfunders van Nederlandse bodem. ‘Het klinkt wat arrogant, maar ons platform onderscheidt zich op kwaliteit. Met een uitroepteken.’

Ter Huurne werkte dertig jaar bij de Rabobank, tot vijf jaar geleden. ‘Ik kreeg bij de Rabobank te maken met verstikkende wet- en regelgeving, als gevolg van de kredietcrisis. De deur voor nieuwe klanten, met name kleine ondernemers, ging vrijwel dicht. Dat stuitte mij tegen de borst.’ Ter Huurne had kunnen gaan rentenieren, maar koos ervoor een eigen schaduwbank op te richten. Zijn privégeld investeerde hij al jaren via crowdfunding. ‘Dat vond ik heel leuk. Ik heb ook aandelen Royal Dutch, maar ik voel me niet mede-eigenaar van Shell. Bij crowdfunding is dat anders, het voelt dichterbij, tastbaarder.’

Ondanks zijn enthousiasme zag Ter Huurne dat er nog veel beter kon. Dus ging hij het zelf doen. Hij deed er een jaar over om zijn bedrijf vorm te geven en ‘het proces’ uit te denken. Dat proces is een groot whiteboard met een aantal hokjes dat midden op ‘de vloer’ hangt. Elke ondernemer die een lening bij Collin wil krijgt een post-it en moet alle hokjes op het whiteboard doorlopen voordat het project ‘live’ gaat en wordt aangeboden aan de investeerders in de ‘crowd’.

Twee derde van de ondernemers haalt de eindstreep op het whiteboard niet en wordt tussentijds afgewezen, vertelt Ter Huurne. ‘We moeten streng zijn. Als we te veel projecten toelaten, worden de risico’s voor investeerders te groot. Dat de investeerders tevreden zijn, zie je elke dag om klokslag elf uur ’s ochtends. Dan is het “Collin Time” en gaan de projecten van die dag online. Onze investeerders zitten dan klaar, en in no time is het volledige project gefinancierd.’

Collin heeft coaches die elke ondernemer begeleiden tijdens de crowdfunding. Het zijn veelal oud-bankiers ‘met geen haar of grijs haar’, met veel ervaring in het vak; én met geld. Tot voor kort ‘moesten alle coaches aantoonbaar goed zijn voor een ton die ze kunnen investeren in verschillende projecten bij Collin’. Inmiddels hoeft dat niet meer, maar moet elke coach nog wel verplicht duizend euro investeren in elk project dat hij goedkeurt. Ook directieleden investeren mee. ‘Daarmee laten we zien dat we geloven in ons eigen product.’

In een bedrijfspand aan een uitvalsweg van Geldermalsen spreken we een ondernemer bij wie het geloof in de crowdfunding van Collin niettemin een flinke deuk heeft opgelopen. In het door de zon verlichte naaiatelier toont Wilma Verhoeks (54) tientallen balen kleurige stoffen, bedoeld voor de kledingstukken voor mensen met een beperking waarin haar bedrijf, Wi-Care, zich al sinds 1998 specialiseert. ‘Ik wil dat ook mijn klanten met hun kleding uitdrukking kunnen geven aan hun identiteit’, legt ze uit.

Vijf jaar geleden begint het bij Verhoeks te kriebelen. In Nederland lopen de zaken goed, waarom niet eens uitbreiden naar Duitsland? Verhoeks’ accountmanager bij haar huisbank ing ziet het wel zitten en verwacht dat een rekening courant van zo’n honderdduizend euro moet kunnen. Maar het zijn de uitlopers van de recessie, het gaat nog wel een aantal maanden duren, waarschuwt hij. ‘Toen kwam mijn accountant ermee dat hij een maatje had in de directie van Collin Crowdfund’, het bedrijf van oud-Rabobank-directeur Jeroen ter Huurne.

Verhoeks vraagt er om anderhalve ton en krijgt een Collin Crowdfund Coach toegewezen: Ies Bos, ook een gewezen bankdirecteur. ‘Bos kwam hier binnen’, gebaart Verhoeks, ‘hij kijkt rond, en zegt: “Wat een mooi bedrijf, wat een mooie plannen! Maar 150 mille? Nee, never nooit. Het is vier ton of niks.”’

Als ondernemer denk je misschien dat de Crowdfund Coach er is om jou te helpen. Maar dat is niet zo: de coach onderzoekt vooral de risico’s voor de investeerders, en heeft er baat bij om bedrijven zo veel mogelijk te laten lenen. De coaches ontvangen immers een percentage van het totale leenbedrag. Hoe hoger de lening, hoe hoger de beloning van de coach.

‘Coach Bos is blind op de cijfers van de accountant af gegaan’, denkt Verhoeks, ‘maar daar klopte niks van.’ Dat de omzet in Duitsland volgens die cijfers binnen een jaar van nul naar 3,4 miljoen euro zal groeien om vervolgens in 2017 naar 6,8 miljoen door te stoten, doet bij coach Bos en de risk managers van Collin kennelijk geen alarmbellen rinkelen. Noch merken zij op dat in de prognoses ‘de aan de financiering verbonden rente en aflossingen niet waren meegenomen’, zoals de tuchtrechtelijke Accountantskamer later zal vaststellen. Die beliepen een bedrag van negenduizend euro per maand, meer dan een ton per jaar, vier jaar lang. Het is zo’n opzichtige fout dat de accountant er inmiddels officieel voor is berispt.

‘Deze mevrouw had nooit meer dan twee ton moeten lenen’, zegt lector Van Teeffelen, als we hem de ‘pitch’ voorleggen. ‘De maximale afloscapaciteit is twee ton, dat zie ik in een paar minuten.’ Dat de coaches meer verdienen als ze een bedrijf meer laten lenen, vindt hij verkeerd. ‘Het is zo belangrijk dat kleine ondernemers niet overgekrediteerd worden, dat is een van de grootste problemen die we bij deze groep zien.’

Collin Crowdfund zegt in een reactie dat er genoeg andere mensen meekijken om te voorkomen dat een Crowdfund Coach een te hoge lening aanbeveelt. Ook vindt Collin de financiering aan Wi-Care ‘passend’ en ziet het bedrijf ‘geen enkele aanleiding’ om eraan te twijfelen ‘dat professioneel en discreet is gehandeld door de coach’.

Op 26 juni 2015 is het ‘Collin Time’ voor Wilma Verhoeks. Maar investeerders zijn, in tegenstelling tot andere projecten, niet zo happig en werpen bezwaren op. Collin wuift ze weg, zo blijkt uit reacties en e-mails die Investico kon inzien. Met moeite krijgt Collin het bedrag bij elkaar.

Het geld staat nog niet op Wilma Verhoeks’ rekening of de plannen waarmee het bedrag moet worden terugbetaald storten als een kaartenhuis in elkaar. Hoewel Verhoeks kort na de financiering borstkanker kreeg, benadrukt ze dat dat niet het belangrijkste probleem was. ‘De hele uitbreiding naar Duitsland kostte gewoon veel meer tijd dan de accountant had berekend. Er was nog geen enkel concreet zicht op omzet.’ Begin 2017 is de vier ton er helemaal doorheen. Het bedrijf bungelt op het randje van faillissement. Collin gaat na lang soebatten akkoord met een herfinanciering van de schuld.

De lening is Verhoeks nog steeds een blok aan het been. De uitbreiding naar Duitsland begint nu eindelijk te lopen. Echt zo’n moment waarop een ondernemer een bescheiden krediet goed kan gebruiken. Verhoeks belde recent maar eens met ing. ‘Gewoon vijftigduizend euro, dacht ik.’ Maar bij haar huisbank kon ze niet langer terecht. ‘Door de lening bij Collin ben ik tot 2022 overgekrediteerd. Ga maar terug naar Collin, zeiden ze.’

Verhoeks moet dus nog zeker drie jaar op de blaren zitten, haar accountant is door de tuchtrechter berispt wegens ‘schending van fundamentele beginselen van vakbekwaamheid en zorgvuldigheid’. Maar Collin en de Collin Coach gaan vrijuit in dit financiële debacle. Er zijn namelijk nauwelijks regels waar een crowdfundplatform aan gehouden kan worden.

Voor een ondernemer die failliet gaat is het vaak ook een persoonlijk drama. Vrijwel iedereen die crowdfunding ontvangt moet persoonlijk garant staan voor de schuld. Zelfs familieleden moeten borg staan voor de lening

Hoewel crowdfunding hard op weg is naar een half miljard euro aan mkb-leningen per jaar houdt de Autoriteit Financiële Markten (afm) nog altijd toezicht alsof de sector in de kinderschoenen staat. ‘De afm hanteert voor crowdfunding een groeimodel’, schrijft de toezichthouder al jaren. De marktmeester denkt zelfs zo mee met de markt dat het in 2016 haar toezicht versoepelt om de markt te kunnen laten groeien. Het maximumbedrag dat een consument via een crowdfundplatform mag investeren wordt op advies van de sector verdubbeld, en hoewel de platforms eigenlijk vergunningplichtig zijn, kiest de afm ervoor de meeste crowdfunders, waaronder de grote jongens GeldVoorElkaar, Collin en Funding Circle, te ontheffen van die plicht.

Pas als crowdfunding zich ‘op termijn’ tot een ‘volwassen markt’ ontwikkelt, zou er een speciaal wettelijk kader moeten komen, vindt de financiële waakhond. Daarvan zou sprake zijn bij onder meer een half miljard euro omzet en ‘duidelijkheid over Europese regelgeving’. Dat moment komt snel dichterbij. In 2016 legde de afm weliswaar een voorzichtig verzoek bij de minister van Financiën om eens aan wetgeving te denken, maar een concreet wetsontwerp is er nog niet. afm en Economische Zaken wijzen erop dat ondernemers vanaf 1 juli 2019 beter beschermd zijn, want dan wordt een nieuwe gedragscode voor de bescherming van kleine ondernemers ingevoerd.

De situatie is lector Van Teeffelen een doorn in het oog. ‘Dat zelfs de grote platforms met een ontheffing mogen werken vind ik onbegrijpelijk. De afm houdt geen permanent toezicht op die platforms en kan niet handhaven.’ De Europese financiële toezichthouder esma wijst op nog een ander gevaar. Het leeuwendeel van zijn inkomsten haalt een crowdfundplatform namelijk binnen aan het begin van elk project, via de fee die ondernemers betalen voordat ze een project op de website mogen publiceren. Het maakt de platforms afhankelijk van het voortdurend binnenhalen van nieuwe projecten. Dat vormt een prikkel, aldus esma, ‘om projecten agressief te marketen en weinig selectief te kiezen, althans tot het punt waarop het reputatieschade oplevert.’

De effecten van die prikkel blijken uit ons onderzoek van de faillissementsverslagen: tientallen bedrijven gingen failliet kort nadat ze crowdfunding kregen. Op zich is dat niet raar: ondernemers gaan wel eens failliet, en zeker bij beginnende bedrijven kan het anders lopen dan verwacht. Maar uit de faillissementsverslagen blijkt dat in veel gevallen de problemen en risico’s zich al voor het verstrekken van het crowdfundkrediet aankondigden.

Bij Limburg Vitaal bijvoorbeeld, een bedrijf dat handelde in scootmobiels en via Collin Crowdfund vijftigduizend euro leende. Volgens de curator had de bestuurder ‘geen ervaring of specifieke kennis van de producten en/of van de markt. Daarnaast beschikte bestuurder niet over voldoende kennis van het bestemmingsplan van de bedrijfslocatie, welke geen verkoop aan particulieren toestaat en waardoor men de deuren heeft moeten sluiten en alle investeringen in het pand verloren gingen.’

Wanneer we Jeroen ter Huurne van Collin Crowdfund vragen naar deze zaak schuift hij de verantwoordelijkheid af: ‘De eigenaren zeggen in de pitch dat ze zich op de markt hebben georiënteerd, ze schrijven iets over de ouderenmarkt en hun concurrentiepositie. En nog een mooie: de accountant heeft een begroting en prognoses opgesteld. Ik vind dat zij meer verantwoordelijk zijn dan wij.’

Business Compleet, een aanbieder van gratis boekhouddiensten voor mkb’ers, ontving via Collin Crowdfund bijna 350.000 euro ‘om het bedrijf te laten groeien’, zo stond in de pitch. Wat Collin niet meldde, was dat het bedrijf op dat moment onder bijzonder beheer bij ABN Amro stond wegens een schuld van 4,5 ton, zo blijkt uit het faillissementsverslag. ‘Of een onderneming bij bijzonder beheer zit zegt op zich niet zo veel’, zegt Collin Crowdfund in een reactie. Na de crowdfunding blijkt het wel degelijk relevant: de volledige lening verdwijnt direct in de zakken van de bank. ‘Het resultaat van de crowdfundactie had gelet op het vorenstaande niet tot gevolg dat de in de pitch genoemde investeringen konden worden gedaan’, constateert de curator in zijn verslag. Binnen een half jaar na de crowdfunding is Business Compleet failliet. Collin Crowdfund zegt in een reactie dat bijzonder beheer ‘niet per se een diskwalificatie van de ondernemer’ is.

Voor ondernemers in betalingsproblemen is het ‘ontiegelijk belangrijk’ om in contact te komen met de investeerders, zegt advocaat Misha Breur. ‘Je wil het liefst praten met degenen die enthousiast waren over het idee, om te overleggen hoe je er samen uit kan komen. Dat levert vaak wat op.’ Maar veel platforms weigeren dat en hanteren een starre incassostrategie. ‘Het charmante van crowdfunding is dat het de suggestie doet van transparantie tussen allemaal kleine investeerders die vijftig of honderd of duizend euro ergens in stoppen en de ondernemer’, zegt advocaat Breur. ‘Maar die transparantie is verdwenen op het moment dat jij in de problemen raakt.’

Voor een ondernemer die vervolgens failliet gaat is het niet enkel een zakelijk probleem, maar vaak ook een persoonlijk drama. Want vrijwel iedereen die crowdfunding ontvangt moet persoonlijk garant staan voor de schuld. Zelfs familieleden moeten borg staan voor de lening bij het crowdfundplatform. Door een persoonlijke borgstelling kon na faillissement van scootmobielbedrijf Limburg Vitaal de schuld worden verhaald op de ouders van de eigenaar.
En het komt geregeld voor dat ondernemers die voorwaarden pas op het laatste moment te horen krijgen. Zo vertelde de crowdfundcoach van Wilma Verhoeks, van het bedrijf voor gehandicaptenkleding, pas twee dagen voor de lancering van haar crowdfundcampagne dat ze persoonlijk borg moest staan. Bij een inmiddels failliete horeca-onderneemster met een lening bij GeldVoorElkaar gebeurde hetzelfde: een dag voordat haar pitch online ging werd haar medegedeeld dat ze op zoek moest naar een aanvullende borgstelling.

Bij Collin Crowdfund gaat het zelfs zo ver dat ruim honderd ondernemers een persoonlijke borgstelling ‘van morele waarde’ hebben afgegeven. Deze ondernemers hebben geen privébezit waarmee ze borg kunnen staan. Als hun bedrijf failliet gaat zullen zij de jaren daarna nog een groot deel van hun privé-inkomsten moeten blijven afdragen aan het platform om de schuld in te lossen. Collin zegt een ‘morele borgstelling’ te vragen ‘omdat onze investeerders dit belangrijk vinden.’

C ollin benadrukt dat het bij de meeste ondernemers gewoon goed gaat: slechts 7,5 procent heeft een betalingsachterstand of betaalt de schuld helemaal niet meer af. Andere platforms zeggen op hun website dat zo’n twee tot vijf procent van de ondernemers hun schuld niet meer afbetaalt. Lector Van Teeffelen verwacht dat er in werkelijkheid veel meer ondernemers zijn die weliswaar hun schuld nog afbetalen, maar wel in grote financiële problemen zitten. ‘Verdubbel of verdriedubbel die cijfers gerust. Denk aan bedrijven die door overkreditering nauwelijks geld hebben om zichzelf loon uit te keren, maar nog net wel hun aflossingen kunnen opbrengen.’

Veelzeggend is dat Funding Circle op haar Nederlandse website voorspelt dat investeerders op leningen uit 2018, waarvoor ondernemers gemiddeld twaalf procent rente betalen, naar verwachting slechts acht procent rendement zullen halen. En die verwachtingen stelt Funding Circle steeds naar beneden bij. Op leningen uit de periode 2015-16 is het verwachte rendement zelfs nog maar vier procent en is na 27 maanden looptijd al ruim negen procent van het totale leningbedrag afgeboekt. Voor de gehele sector zijn de werkelijke rendementen volgens de website crowdfundingcijfers.nl inmiddels bijna gehalveerd ten opzichte van de verwachte rendementen.

Je zou verwachten dat overheden terughoudend zijn in hun steun aan deze ongereguleerde, risicovolle financierders. Maar niets is minder waar. Al jaren zijn Brussel en Den Haag naarstig op zoek naar manieren om het kleinbedrijf, de verzwakte ruggengraat van de economie, aan kapitaal te helpen. De beloftes van Funding Circle, dat volgens eigen tellingen al 115.000 banen zou hebben gecreëerd, doen beleidsmakers watertanden.

De Europese Investeringsbank kondigde vorige maand aan dat ze via Funding Circle honderd miljoen euro zal investeren in Nederlandse en Duitse bedrijven. De Investeringsbank hoopt op ‘toegang tot financiering tegen gunstige voorwaarden’ en drieduizend extra banen. Eerder verstrekte de Investeringsbank via Funding Circle al honderd miljoen pond aan Britse mkb’ers, en investeerde al 37 miljoen euro via het Franse crowdfundplatform Lendix. De risico’s voor de ondernemers wuift de Investeringsbank weg. ‘Uit onze analyse van de cijfers blijkt niet dat Funding Circle bewust slecht draaiende bedrijven selecteert’, vertelt een woordvoerder. ‘En ondernemers kunnen het aanbod altijd afslaan. Het is net als met een reclame van de Lidl: het staat je vrij om die brief in de prullenbak te kieperen.’

Ook de Europese Commissie doet haar best om het platforms als Funding Circle gemakkelijker te maken. Op dit moment ligt er een wetsvoorstel bij de Europese ministerraad dat het crowdfunders makkelijker moet maken om zich in heel Europa te vestigen. Voor de Commissie is een interne markt voor crowdfunding een belangrijke stap richting de Kapitaalmarktunie, een project om geld in Europa vrijer te laten stromen, zodat kleine bedrijven sneller en goedkoper geld kunnen lenen. Om diezelfde reden stak de Europese Investeringsbank in 2017 miljoenen in het Duitse Crosslend, een van de grootste crowdfunders van Europa.

In Nederland verstrekte het ministerie van Economische Zaken in 2014 ruim drie ton subsidie aan branchevereniging Nederland Crowdfunding voor een ‘Big Bang’ en een Roadshow tijdens ‘Crowdfunding Week’, om de bekendheid van crowdfunding te vergroten. Bovendien staat het ministerie op het punt om voor een deel van de leningen die door Funding Circle worden verstrekt borg te gaan staan. Wanneer de bedrijven hun lening niet kunnen terugbetalen, draait de staat op voor meer dan de helft van het verlies. Deze steun is opmerkelijk, omdat het ministerie aanvankelijk – zo blijkt uit stukken die we ontvingen met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur – nog spreekt van een ‘mismatch’ tussen borgstellingen en crowdfunding. Het zijn namelijk niet de platforms maar de investeerders die het risico op verlies delen met de staat.

Zelfs regionale overheden laten zich niet onbetuigd. De Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij investeert via Collin Crowdfund, de ontwikkelingsmaatschappij van Oost-Nederland steunt bedrijven via Oneplanetcrowd, en de Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij investeert in crowdfundplatform NLInvesteert.

Europese en Nederlandse overheden staan in de rij om via crowdfunding mee te financieren aan het mkb, dat te boek staat als banenmotor. Verblind door de ‘innovatieve’ werkwijze van de platforms kijkt niemand naar het perspectief van die belangrijke kleine ondernemers. Zij worden met enthousiaste overheidssteun onder zware schulden bedolven.

Tegelijkertijd blijft bescherming van zzp’ers en eenpitters uit. Het resultaat is ernaar: platforms die tegen extreem hoge rentes geld verstrekken aan krakkemikkige bedrijfjes met twijfelachtige plannen. En crowdfundcoaches die gestimuleerd worden om onverantwoord hoge kredieten te verstrekken, zonder dat de wet dat verbiedt. En of deze kredietverstrekkers een nieuwe recessie kunnen doorstaan, weet niemand. Net als bij de vorige crisis zijn de afm en de ministeries daar hoe dan ook niet op voorbereid. ‘De regels zijn vaag’, vindt Van Teeffelen. ‘Als een platform nu omvalt, dan heeft iedereen een probleem.’