Krijgt Europa de komende winter last van een Russische gascrisis?
Rusland en Oekraïne moeten snel tot een akkoord komen om de Europese gastoevoer veilig te stellen.
Europa moet ernstig rekening houden met een nieuwe gascrisis komende winter. Het meerjarencontract dat de levering van Russisch gas aan Europa via Oekraïens grondgebied regelt loopt eind dit jaar af, en een opvolger is er niet.
De aanleg van nieuwe pijpleidingen ten spijt, zal de Oekraïense aanvoerroute nog jaren onontbeerlijk zijn om Europese afnemers te kunnen bedienen. Maar terwijl kostbare tijd weg tikt, zijn de onderhandelingen over een nieuw contract nog niet eens begonnen.
“Idealiter zouden de gesprekken al pakweg een jaar geleden zijn begonnen”, zegt Tatjana Mitrova, directeur van het energiecentrum van de Moskouse managementopleiding Skolkovo. Al eind vorig jaar waarschuwde zij met een collega in een rapport dat de resterende tijd krap zou blijken.
Flexibel contract
De onderhandelingen worden bemoeilijkt door jarenlang getouwtrek tussen Rusland en Oekraïne bij het arbitragehof in Stockholm over gasleveringen en de betaling daarvoor. Ook staan de visies van Moskou en Kiev op de periode na 2019 lijnrecht tegenover elkaar. Rusland wil de doorvoer via Oekraïne afbouwen en dus een kortlopend, flexibel contract. Oekraïne wil de forse inkomsten uit het gastransit niet kwijt en daarom, net als de EU, een contract van ten minste tien jaar met gefixeerde volumes.
“Zelfs toen de Russisch-Oekraïense betrekkingen nog allerhartelijkst waren, kostten onderhandelingen over het gastransport altijd veel tijd”, aldus Mitrova. “In de situatie van nu, met ook nog eens een politieke confrontatie, ben ik bang dat het resterende halfjaar niet voldoende is om een wederzijds bevredigend compromis te vinden. De kans dat we 2020 binnengaan zonder transitakkoord wordt met de dag groter.” Dan loopt eind oktober ook nog eens de termijn van de zittende Europese Commissie af, en zullen er nieuwe Eurocommissarissen aantreden.
De aanleg van nieuwe pijpleidingen ten spijt, is de Oekraïense route nog jaren onontbeerlijk
In de winter van 2009-2010 stokte de toelevering van Russisch gas aan Europese afnemers al eens door een hoog oplopend geschil tussen Moskou en Kiev. Verschillende EU-landen kwamen toen letterlijk in de kou te zitten door het conflict en Europa werd zich opeens pijnlijk bewust van de afhankelijkheid van Russisch gas.
De imagoschade voor Rusland was enorm en de crisis was voor Moskou de aanzet voor de bouw van van nieuwe pijpleidingen voor het transport van Russisch gas naar Europa buiten Oekraïne om. Een van de nieuwe routes is Nord Stream 2, dat van Rusland via de Oostzee naar Duitsland loopt, en waarvan de tweede poot nu zijn voltooiing nadert.
Reputatieschade
“Het incident van 2009 bevestigde de Russen in hun idee dat ze hun gasexport buiten Oekraïne om moesten laten lopen. En dat was lang vóór de annexatie van de Krim en het conflict in Oost-Oekraïne”, aldus Jonathan Stern van het Oxford Energy Institute. “Niemand lijkt te beseffen hoeveel geld Gazprom in die periode heeft verloren, nog afgezien van de reputatieschade voor Russisch gas in Europa.”
Stern benadrukt dat het Russische gasmonopolie Gazprom zeker nog tot 2022, waarschijnlijk nog langer, grote volumes gas via Oekraïne moet exporteren. “Totdat Nord Stream 2 en Turkish Stream 1 en 2 volledig op stoom zijn.” En dat zal nog zeker enkele jaren vergen. De voltooiing van de pijpleiding Nord Stream 2 is vertraagd door tegenwerking van Denemarken.
Doemscenario
Turkish Stream gaat via de bodem van de Zwarte Zee naar Turkije. De eerste poot is bestemd om de Turkse markt de bedienen, Turkish Stream 2 moet gas naar Zuidoost-Europa brengen, maar tot op heden is nog volstrekt onduidelijk hoe deze leiding uiteindelijk over land zal gaan lopen. Vraagtekens te over.
Het doemscenario van 2009-2010 zal zich komende winter waarschijnlijk niet herhalen, want Europa is nu terdege voorbereid, gasnetwerken zijn beter met elkaar verbonden en verschillende landen zijn nu al actief bezig de ondergrondse reservoirs te vullen om eventuele tekorten op te vangen. Maar het uitblijven van een nieuw contract kan volgens Stern Europese consumenten wel op kosten jagen. “In dat geval zullen Europese afnemers aanzienlijke volumes LNG moeten importeren. En de prijzen zullen fors stijgen, zeker als we in Europa of Azië een koude winter krijgen.”
Bij de Europese Unie lijkt het besef inmiddels door te dringen dat haast is geboden. Eurocommissaris Maros Sefcovic (energie) sneed het thema onlangs aan in Kiev, waar hij de inauguratie van de nieuwe Oekraïense president bijwoonde. Op 13 juni reist hij naar Moskou om te proberen de onderhandelingen over het nieuwe transitcontract een nieuwe impuls te geven.
Ernstige gevolgen
“Dit is voor zowel Rusland als Oekraïne en Europa een kritieke kwestie”, zegt directeur Mitrova. “Uiteindelijk kan iedereen hierbij verliezen. Als het tot een crisis komt, kunnen niet alleen de macro-economische en politieke gevolgen, maar ook de gevolgen voor de gassector ernstiger zijn dan in 2010. Niet voor de landen die gas afnemen, ik denk niet dat iemand daadwerkelijk zal bevriezen, maar wel voor de rol van gas in de Europese energiemix.
“Ik ben bang dat dit de gassector simpelweg de kop kan kosten. Die heeft het ook nu al moeilijk; gas is niet meer die gewenste brandstof van de toekomst, zoals men dat nog tien jaar geleden zag, en de concurrentie met de hernieuwbare brandstoffen is zwaar.” Een nieuwe crisis kan volgens Mitrova aardgas definitief brandmerken als een gepolitiseerde, onbetrouwbare brandstof.
Lees ook:
Ambassadeurs VS en Rusland bakkeleien over gasleiding.
Ambassadeurs van Rusland en de VS die in een Nederlandse krant publiekelijk ruziën over een pijpleiding. Een scenario uit de Koude Oorlog? Nee, de realiteit van 2019.
Deze gaspijpleiding maakt Donald Trump boos.
De eerste pijpen gingen eind juli 2018 de zeebodem in voor een tweede rechtstreekse gaspijplijn van Rusland naar Duitsland. Maakt dat Europa nog afhankelijker van Russisch gas? Of moet juist Moskou zich zorgen maken?