Hoe kreeg de minister de vakbeweging mee in het afschaffen van een regeling die 60 miljard kost?

Een spandoek van de vakbeweging herkende je de laatste maanden aan drie letters: AOW. Maar de vakbonden staakten de onderhandelingen afgelopen november óók vanwege iets ongrijpbaarders dan de pensioenleeftijd. Namelijk de slordige 60 tot 100 miljard die gepaard gaat met het afschaffen van de zogeheten doorsneesystematiek, waarover zo meer. Hoe gaan fondsen dat bedrag volgens het principe-akkoord  opbrengen? En wat heeft de minister hierin toegezegd zodat de bonden dit keer wél overstag gingen?

Eerst nog even kort iets over wat die hele systematiek inhoudt. Jonge en oudere werknemers krijgen op dit moment nog evenveel pensioenopbouw voor elke euro die ze inleggen. Best raar, want het pensioenfonds kan de euro van de jongere veel langer laten renderen, laten groeien op bijvoorbeeld de beurs. De euro die iemand van 64 inlegt, heeft niet veel tijd meer voor die groei.

Onevenredige bijdrage jongeren

Omdat de pensioenopbouw per ingelegde euro nu nog voor jong en oud gelijk is, spekken jongeren de pensioenpot onevenredig. Dat was geen probleem toen iedereen zijn hele leven bij dezelfde baas bleef. Op een dag werden de jongeren zelf oud, en kregen zij op hun beurt weer het extra rendement van de generatie onder hen. Tegenwoordig stappen veel mensen over naar andere bedrijfstakken of beginnen voor zichzelf. Dat maakt de regeling achterhaald.

Maar afschaffen kost geld. De werknemer van pakweg 45 jaar heeft eerst zijn hele werkzame leven geld zien wegdrijven naar de ouderen van toen, en juist als hij zelf mag profiteren, verdwijnt de regeling. De compensatie van die groep veertigers kost de veelgenoemde 60 miljard.

Let wel: dat is het totale bedrag voor alle honderden fondsen in Nederland samen. Daar gaat zo’n 1400 miljard in om, dus geen probleem zou je zeggen. Maar fondsen verschillen onderling zo sterk, dat het voor een deel wel degelijk onbetaalbaar zou kunnen zijn. Het ene fonds heeft een grotere geldbuffer dan het andere, en ook de gemiddelde leeftijd van de deelnemers verschilt.

In november wilden de vakbonden niets tekenen voordat per fonds zou worden doorgerekend of er problemen gaan ontstaan. Daar wilde het kabinet niet op wachten. Volgens CNV-voorzitter Arend van Wijngaarden vroeg de minister daarmee feitelijk van de bonden om in het diepe te springen, wat ze weigerden. Dit keer staat in het akkoord dat de minister niet met wetgeving over de afschaffing naar de Kamer mag voordat alles is doorgerekend, zegt Van Wijngaarden.

En belangrijker: dat de eisen van de vakbeweging (het kunnen verhogen van de pensioenen en het evenwichtig verdelen van de compensatielast over verschillende generaties) behouden blijven. Zo niet, dan zal de minister na het doorrekenen opnieuw met de bonden om tafel moeten om een oplossing te vinden zodat die eisen wél overeind blijven.

Overgangsperiode

Fondsen hebben verschillende manieren om het geld op te hoesten zonder de premies te verhogen. Sommige hebben een geldbuffer waaruit een deel kan worden weggezet. Voor de fondsen die die luxe niet hebben (waaronder vier van de grootste), kan de overgangsperiode zó lang worden gemaakt dat de schade per jaar meevalt. Reserveren ze tien jaar lang slechts 0,4 procent van hun vermogen voor deze compensatie, dan neemt dat volgens het Centraal Planbureau al veel van de problemen weg.

De angst dat volgende generaties meer premie moeten inleggen om voor die kosten op te draaien, noemt Van Wijngaarden dan ook ongegrond. “Aan de premiehoogtes gaat niet zomaar gesleuteld worden. Ook dat hebben we vastgelegd met de minister.”

Dan is er nog wel een probleem voor fondsen die überhaupt geen geldbuffer hebben, zoals de twee metaalfondsen PME en PMT (samen goed voor twee miljoen deelnemers). Zij zullen hopen dat de rekenrente waarmee een fonds berekent hoeveel geld het nu in kas moet hebben om aan toekomstige verplichtingen te kunnen voldoen, weldra wat gunstiger uitvalt. Binnenkort komt oud-minister Jeroen Dijsselbloem met een advies over die rekenrente, al heeft hij dat moment inmiddels al drie keer uitgesteld.

Tegenstander pensioenakkoord: Peter Merts (gepensioneerd)

Woensdag presenteerden de sociale partners vol trots hun voorlopige pensioenakkoord, donderdag ging Peter Merts (66 en vier maanden) met pensioen. Ruim 43 jaar was hij buschauffeur, nu heeft hij tijd voor zijn twee hobby’s: biljart en volleybal. Een vrolijke man, maar van de nieuwe pensioenplannen wordt hij bepaald niet blij.

“Ik vind het onbegrijpelijk dat die AOW-leeftijd straks verder blijft stijgen. De werkdruk gaat de laatste jaren namelijk óók omhoog in het streekvervoer. Vroeger stond je na diensttijd altijd nog wel open voor een extra ritje. Nou, nu niet meer.”

In het principe-akkoord staat een tijdelijke bevriezing van de pensioenleeftijd, gevolgd door een langzamere stijging ervan dan nu het geval is. Voor Merts is het niet genoeg. Als FNV-lid mag hij er volgende week over stemmen tijdens een referendum, en dat wordt dus ‘tegen’. Doet een meerderheid van de FNV-ers dat, dan trekt de vakbond zich terug uit het akkoord.

Je zou kunnen zeggen dat dit akkoord beter is dan helemaal geen verbetering op AOW-gebied, maar dat ziet Merts anders. “Dit ís namelijk helemaal geen akkoord. Dit is de regering die gewoon doordrukt wat ze wil. Als je ziet hoe de mensen op mijn werk er nu al bij lopen, besef je: een stijging van die leeftijd, in welke snelheid ook, is onhoudbaar.”

Maar de vervroegde uittreding voor mensen met een zwaar beroep dan? Dat is toch winst? Werkgevers hoeven minder of zelfs helemaal geen boete meer te betalen voor werknemers die ze voor de AOW-leeftijd laten gaan, wat uittreden makkelijker maakt. “Maar om rond te kunnen komen, zullen veel werknemers alvast een deel van hun opgebouwde pensioen moeten opnemen. Hebben ze daarna dus minder. Dat noem ik een sigaar uit eigen doos.”

Voorstander pensioenakkoord: Erik Jaspers (Kaderlid Callcenter)

Het was twee jaar geleden, naast een krakkemikkige cao, voor hem dé reden om lid te worden van de vakbond: zijn pensioen. Erik Jaspers (47) bouwt als callcentermedewerker namelijk geen pensioen op. Daar is zijn werkgever niet toe verplicht. “Ik steek een beetje mijn kop in het zand”, geeft hij direct toe. “Ik heb inmiddels al een pensioengat van veertien jaar. Dat is haast niet meer te dichten. Of ik moet maandelijks 200 tot 300 euro opzij zetten. Maar dat red ik niet met mijn inkomen. Een back-up plan heb ik ook nog niet echt.”

Jaspers hoopte dan ook dat het pensioenakkoord werkgevers zou verplichten om hun werknemers een pensioenregeling aan te bieden. En doorwerken tot zijn zeventigste zag hij ook niet zitten. Dus een bevriezing van de AOW-leeftijd was ook fijn. Dat laatste wist zijn FNV binnen te slepen. Jaspers mag daardoor een jaar en vier maanden eerder stoppen met werken. Maar onder zijn huidige werkgever bouwt hij voor die periode alsnog geen pensioen op.

Het is voor Jaspers geen reden om het akkoord af te wijzen; volgende week stemt hij voor. “Het is een positieve ontwikkeling. Er was vast veel meer uit te halen. Maar ik wil met mijn stem vooral een positief signaal uitzenden naar het FNV-bestuur. Dit zal niet de laatste keer zijn dat ze hiermee aan de slag gaan.”

Als kaderlid is Jaspers zeg maar de vakbond op de werkvloer, het aanspreekpunt voor collega-leden. Maar stemadvies geeft hij niet. “Ik snap heel goed dat er leden zijn die zeggen: dit is uitstel van executie.” Ook hij had het liefst gezien dat de AOW-leeftijd teruggeschroefd werd naar 65 jaar. “Dat is onrealistisch. Maar in de toekomst kan er misschien meer uitgehaald worden.”

Lees ook:

Gaan nieuwe rekenregels ons eindelijk verlossen van alle pensioenproblemen?

Er is een instant methode om de pensioenen op te krikken: aanpassen van de rekenregels, waardoor de pensioenfondsen er meteen een stuk beter voor staan. Maar gaat oud-minister Dijsselbloem daarvoor kiezen? 

FNV-leden die voor een pensioenakkoord gaan liggen, zou het?

Een pensioendeal is nog geen voldongen feit tot de leden van vakbond FNV er hun fiat aan geven. Het wachten is op volgende week zaterdag.