Pegida-demonstratie verboden, maar deskundigen hebben twijfels: ‘Zo geef je tegenstanders die geweld willen gebruiken hun zin’

‘Het is een duivels dilemma’, zegt de Eindhovense burgemeester John Jorritsma (VVD). ‘Ik heb het grondrecht van demonstratie hoog in het vaandel staan. Maar ik moet ook de sociaal-maatschappelijke afweging maken welke risico’s dat met zich meebrengt voor de veiligheid van onze bewoners. Dit vak is niet altijd gemakkelijk.’

Jorritsma besloot maandagavond om de vierde aanvraag voor een demonstratie in korte tijd van de anti-islambeweging Pegida –  komende donderdag in de buurt van de Al Fourqaan-moskee – niet te honoreren. Want de vorige betoging van vijftien à twintig Pegida-aanhangers op zondag 26 mei leidde in de stad tot ‘ernstige wanordelijkheden’ door een veelvoud aan tegendemonstranten en relschoppers.

Ondanks de inzet van driehonderd man politie, waaronder twee ME-pelotons, was de Eindhovense binnenstad het toneel van rellen en vernielingen, vooral door moslimjongeren. De Pegida-betoging moest zelfs op last van de politie worden afgebroken – de anti-islamdemonstranten werden geëvacueerd.

Nieuwe demonstratie

De burgemeester vreest voor een herhaling, of zelfs erger. Pegida reageerde onmiddellijk op dat verbod met de aanvraag van een nieuwe demonstratie, al weer de vijfde in een maand tijd, komende zaterdag. ‘We gaan zien welke smoes dan gaat komen’, reageerde Pegida-voorman Edwin Wagensveld uitdagend. ‘Weer een burgemeester die de rechtstaat niet kan handhaven wanneer je kritiek hebt op de islam.’

Dinsdagmiddag overlegde Jorritsma met politie en justitie over de nieuwe aanvraag, en kwam tot de conclusie dat ook die demonstratie niet kan worden toegestaan. ‘Want de gemoederen zijn nog steeds verhit’, aldus de burgemeester. ‘Dat is twee dagen later niet veranderd.’

Er waren voor donderdag al verschillende tegendemonstraties aangekondigd, waaronder een ‘vrolijke tegendemonstratie’ met naar schatting vijfhonderd mensen. Maar ook de moslimorganisatie Oemmah Nederland had verklaard naar Eindhoven te komen voor een massale tegendemonstratie ‘tegen de neonazi’s van de extreem-rechtse anti-islamorganisatie Pegida’. De politie had ‘sterke aanwijzingen’ dat de Pegida-betoging ook relschoppers uit het hele land zou aantrekken die geweld en vernielingen niet zouden schuwen.

Risicomijdend gedrag

Pikant detail is dat het gevreesde geweld dus niet van Pegida-betogers komt, maar juist van tegendemonstranten en anderen wordt verwacht. Pegida-voorman Edwin Wagensveld kan zich geen betere publiciteit wensen – hij krijgt nu veel meer aandacht dan zijn clubje aanhangers anders had gekregen. Wagensveld spreekt zelfs al van ‘gewelddadige blokkeermoslims’, analoog aan de ‘blokkeerfriezen’ die twee jaar geleden de anti-zwartepietdemonstranten bij Dokkum dwarsboomden.

De vraag is hoe lang dit kat- en muisspel kan doorgaan. Het staat Pegida vrij om opnieuw een demonstratie in Eindhoven aan te melden. Burgemeester Jorritsma zegt elke aanvraag op zijn merites te beoordelen. Maar hij hoopt ook dat de anti-moslimorganisatie een keer naar de rechter stapt om bezwaar aan te tekenen tegen het demonstratieverbod.

‘Laat de rechter zich maar eens uitspreken over enerzijds het recht op vrije meningsuiting en demonstratie en anderzijds de sociaal-maatschappelijke afweging die ik als burgemeester moet maken’, aldus Jorritsma. Vorig jaar concludeerde de Nationale Ombudsman nog in zijn rapport ‘Demonstreren, een schurend grondrecht?’ dat het gemeenten en politie niet altijd lukt om het demonstratierecht te waarborgen. ‘De overheid neigt naar risicomijdend gedrag’, aldus Reinier van Zutphen.

Overheden beschouwen volgens hem het demonstratierecht in praktijk nog te vaak als onderdeel van een belangenafweging: het recht op demonstreren versus het belang van openbare orde en veiligheid. ‘Maar demonstratievrijheid is geen onderdeel van een belangenafweging’, aldus de ombudsman. ‘De essentie van het grondrecht tot demonstreren moet voorop staan. Die essentie is dat de overheid zich tot het uiterste moet inspannen om demonstraties te faciliteren en te beschermen, zodat burgers in vrijheid hun mening – hoe impopulair ook – kunnen laten horen.’

Modder

Maar Jorritsma zegt dat hij wil voorkomen dat burgers straks weer hun huis moeten barricaderen, spullen uit de tuin in veiligheid moeten brengen of de auto naar een veiliger plek moeten verplaatsen. ‘Dat is allemaal mooi en aardig, zo’n rapport van de ombudsman. Maar ik sta hier met mijn poten in de modder’, aldus de Eindhovense burgemeester. ‘Daarom zou ik graag van de rechter willen horen: geef ons handvatten hoe we hiermee om moeten gaan.’

Universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen Berend Roorda, gespecialiseerd in het demonstratierecht, vindt het een lastige casus. ‘Het is vooral ongelukkig dat zo’n demonstratie niet door kan gaan door het geweld van anderen’, aldus Roorda. ‘Dat is eigenlijk geen goede reden voor een verbod, want zo geef je toch met name de tegenstanders die geweld dreigen te gebruiken, hun zin.’

Ook de inzet van vele honderden politieagenten mag volgens hem geen reden zijn om een demonstratie te verbieden. ‘Dat is de prijs die we als samenleving voor dit grondrecht moeten betalen’, aldus Roorda. ‘Een rechter zal zich altijd afvragen: is hier echt geen demonstratie, misschien met beperkingen naar plaats en tijd, mogelijk?’

Hoe ik (afvallige) & mijn moeder (bekeerd) naar Mekka kijken
Haroon Ali’s Nederlandse moeder bekeerde zich tot de islam toen ze met zijn vader trouwde. Hij, geboren als moslim en islamitisch opgevoed, stapte juist af van het geloof. Hoe kijken zij naar de tentoonstelling ‘Verlangen naar Mekka’ in het Tropenmuseum?