Het beeld is wereldberoemd, maar heel veel Chinezen hebben het door censuur nog nooit gezien - ook 30 jaar later niet: de onbekende man die niet wil wijken voor de tanks op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking.
De foto is gemaakt op 5 juni, een dag nadat het Chinese leger een groot protest op het Tiananmenplein de kop indrukte. Duizenden studenten, ambtenaren en andere inwoners van Peking demonstreerden op het plein tegen de regering. Ze eisten meer democratie en meer liberalisering. Het leger gebruikte veel geweld bij het neerslaan van het protest.
Wissen
Naar de precieze afloop van het hardhandige neerslaan van die demonstratie kan dertig jaar later nog steeds alleen maar worden gegist. "Honderden, zo niet duizenden mensen zijn daarbij om het leven gekomen", zegt Chinadeskundige Fred Sengers. In het westen weten we in ieder geval dat de demonstratie is neergeslagen. In China zelf wordt er alles aan gedaan om de gebeurtenissen uit het collectieve geheugen te wissen of in ieder geval te verdraaien.
Zo is het in China niet mogelijk om met de term 'tankman' te zoeken. Andere zoekwoorden, zoals 'Tiananmenplein' worden zo gemanipuleerd dat er bijvoorbeeld alleen maar toeristische informatie over verschijnt. De censuursoftware beperkt zich niet alleen tot zoekmachines. "Ook op Chinese social media wordt bijgehouden wie wat post", zegt Sengers. "Daar worden ook veel censors voor ingezet."
Huidige lezing
Staatsmedia besteden sowieso geen aandacht aan 4 juni, zegt Sengers. "Denk ook aan de geschiedenisboekjes, wat er op school wordt onderwezen. Inmiddels is het wel zo dat de opstand benoemd wordt, maar dan gebagatelliseerd. De demonstranten worden afgeschilderd als een kleine groep opstandelingen, die misleid werden door buitenlandse machten, bijvoorbeeld Amerika."
In plaats van de maandenlange demonstratie keihard te ontkennen, probeert China de gebeurtenissen nu dus in een ander daglicht te plaatsen. "Een hoge functionaris heeft de gebeurtenissen op 4 juni zelfs genoemd op een internationale conferentie. Dat het nodig was om zo hard in te grijpen, omdat China anders in elkaar was gestort. 'We hadden ons anders niet zo goed kunnen ontwikkelen als we nu hebben gedaan', is de huidige lezing", aldus Sengers.
Binnenskamers
Zo wordt het althans gespind richting de gewone burger. "Activisten in China krijgen in deze tijd van het jaar te horen dat ze een kopje thee moeten komen drinken op het politiebureau. 'Je gaat toch geen problemen maken hè', wordt dan tegen ze gezegd." Anderen worden onder huisarrest geplaatst of met vakantie gestuurd. "Alles om te voorkomen dat ze met elkaar of met buitenlandse journalisten praten", aldus Sengers.
Als Chinezen de demonstratie op het Plein van de Hemelse Vrede zouden willen herdenken, kunnen ze dat beter op een ander moment in het jaar doen, denkt Sengers. "Dan staat het niet zo onder hoogspanning als op de datum zelf. Sowieso zal zoiets binnenskamers moeten plaatsvinden; ik denk niet dat het wordt getolereerd als je er de straat mee opgaat."
Verder zie je op internet wel een soort kat-en-muisspel tussen activisten op sociale media en de censuurpolitie, zegt Sengers. "Een bekend voorbeeld van een paar jaar geleden is de zoekterm '35 mei'. Het duurde even voordat de overheid doorhad wat mensen daarmee bedoelden. Met zulke codewoorden kun je de censuur om de tuin leiden."
