4chan: het internetforum waar extremisten uit ons land gelijkgezinden uit de hele wereld treffen

Een van de bekendste fora is 4chan, een Engelstalige website waar gebruikers discussies kunnen opstarten over alle mogelijke onderwerpen. Een populair forum op 4chan is /pol/, wat staat voor ‘Politically Incorrect’. Gebruikers met gelijkaardige politieke ideeën treffen elkaar in deze chatroom, smeden er banden of gaan in discussie met wie hen weerwerk biedt. Het forum is vooral populair bij aanhangers van de alt-right-beweging, een subcultuur die extreemrechts gedachtegoed aanhangt.

Hoewel die term meestal in artikels over de Verenigde Staten de kop opsteekt, blijkt dat alt-right ondertussen ook in onze contreien erg leeft. Fora als 4chan spelen een essentiële rol in de verspreiding en het levend houden van dat gedachtegoed. Tal van Vlaamse gebruikers maken dagelijks van het netwerk gebruik.

Discussies op 4chan hebben een erg internationaal karakter. Terwijl ideologische gesprekken vroeger vaak aan de toog werden gevoerd of tijdens clandestiene bijeenkomsten, zijn ze nu niet langer gebonden aan plaats of tijd. Gebruikers uit België en Nederland communiceren er in ‘realtime’ met gelijk- of andersgezinden uit de VS, Italië, Duitsland, Polen, het Verenigd Koninkrijk,... Aan de hand van vlagjes geven de commentatoren aan waar ze zich bevinden.

De commentaren worden niet gecensureerd, waardoor de weg open ligt voor onverholen racisme, seksisme en scheldwoorden. Haat, denigrerende opmerkingen over vrouwen en minderheden zijn er schering en inslag.

Er wordt op 4chan gedweept met Hitler, nazisme en zelfs met het vooruitzicht van oorlog in onze contreien. Onder een druk becommentarieerde foto van Dries Van Langenhove met een geweer, moedigen gebruikers elkaar aan om zich kundig te maken in het gebruik van vuurwapens en zich voor te bereiden op een oorlog.

Een oude speech van de Vlaams-Brabantse lijsttrekker van Vlaams Belang is “van het niveau van Goebbels”, klinkt het (Joseph Goebbels was Hitlers minister van propaganda, red.). Verder krijgt hij lof voor het gebruik van nazisymboliek en wordt van hem gezegd dat hij over zijn eigen ‘Sturmabteilung’ (Hitlers eigen beschermingsdienst, red.) beschikt, verwijzend naar Schild & Vrienden.

Gaskamers zijn iets om weer naar uit te kijken, volgens een van de bloggers.

Ook voor vrouwen zijn de gebruikers niet mals. Eén chatter, die zich voorstelt als een student derde bachelor geneeskunde aan de Koninklijke Militaire School, stelt in een hele reeks berichten dat hedendaagse westerse vrouwen “doordrongen zijn van verrotting”: vrouwen hebben ons verraden, stelt hij, met hun “promiscuïteit”. Zijn half-Japanse vriendin krijgt volgens hem klappen als ze niet luistert: “Haar rug staat nu al vol striemen. Een vrouw moet afgebroken worden en luisteren en daarmee basta”, zegt deze dokter in spe trots. Aziaten zijn als insecten, maar ze zijn gelukkig wel slaafs, stelt hij verder.

Niet iedereen geeft hem gelijk, maar dat betekent niet dat ze meer respect hebben voor vrouwen. Blanke vrouwen zijn belangrijk om “het germaansche ras te beheren voor de ondergang (sic)”, blijkt uit één reactie. Een ander stelt dat “een Vlaamse trut” misschien niet beter is, maar dat haar kinderen tenminste niet op Elliot Rodger zullen lijken, de half-Aziatische schutter en vrouwenhater die in 2014 zes mensen vermoordde in Californië. Nog iemand anders suggereert dat hij als “neukpop met halve culinaire vaardigheden” dan maar een moslima moet nemen.

Naar niet-blanken wordt steevast met scheldwoorden verwezen. Termen die we hier niet hoeven te herhalen. Zelfs gebruikers met een allochtone vader of vriendin, laten niet na om denigrerend over hun verwanten te spreken.

Tegelijkertijd wordt er gedweept met het Arische ras en de übermensch. Met globalisering wordt voortdurend gespot. Voorstanders van globalisering, zijn “globohomo’s”.

Er wordt verder ook denigrerende taal gesproken over alles en iedereen dat niet conformeert aan de extreemrechtse normen: onder andere transgenders en klimaatactivisten zoals Anuna De Wever en Greta Thunberg worden uitgebreid bespot.

En ook de obligate doodsbedreiging steekt er wel eens de kop op. Negen maanden na de omstreden Pano-reportage over ‘Schild en Vrienden’, uitte een gebruiker zondag opnieuw doodsbedreigingen aan het adres van reporter Tim Verheyden. In een heel epistel, dat doet denken aan een manifest van Islamitische Staat, doet de auteur uit de doeken waarom de journalist van hem moet bang zijn. “Je leven is over, reportertje”, staat er onder andere te lezen. “Ik heb toegang tot de volledige lijst van het Vlaams Belang en zal het in zijn totaliteit gebruiken om uw ongetrainde lichaam van deze aardbol te werken.” En daar stopt het niet. “Ik zal de heilige furie over je heen laten komen en je zult erin verdrinken. Je bent er geweest, kleintje”, luidt het aan het einde van het dreigement.

Er wordt gedweept met aanslagplegers zoals Brenton Tarrant, die in Nieuw-Zeeland het vuur opende op een moskee. Hij kondigde zijn aanslag op voorhand aan op sociale media, waar hij erom werd geprezen en aangemoedigd. Een gif van een koala die op de rok van een moslima springt, krijgt de comment “Brenton Tarrant’s spirit animal”. Op een andere post, waarin een gebruiker meedeelt dat hij zot wordt als het cordon sanitaire niet doorbroken wordt, reageert iemand anders “Hoe zot?”. Een tweede persoon zegt: “Ge gaat niets doen neger”, een letterlijke vertaling van de reactie die Tarrant kreeg toen hij zijn aanslagplannen wereldkundig maakte.

Ook een aanslag langs islamitisch-extremistische zijde in ons land zou in hun voordeel spelen, halen de chatters aan. Op een bericht waarin iemand dreigt met een aanslag op de festivals, wordt aanmoedigend gereageerd.

De radicale toon van deze onderstroom is nog een randfenomeen, maar de voorbije jaren werden dergelijke fora en deze manier van communiceren steeds populairder. “Veel onderzoekers zijn het erover eens dat het in eerste instantie om marginale fenomenen gaat, maar dat er wel een ‘spill-over’ is naar de mainstream”, zegt Ike Picone, assistent-professor Media en Journalistiek aan de VUB en onderzoeker bij de media-onderzoeksgroep imec-SMIT. Enerzijds gebeurt dat wanneer mainstreammedia erover berichten, zoals bijvoorbeeld over Schild en Vrienden, anderzijds ook wanneer politici een potentieel kiezerspubliek zien en beginnen in te spelen op een aantal ideeën die daar circuleren. “Het grote probleem is de manipulatie die hier gebeurt door slechte actoren, waarbij we snel aan Rusland denken, maar waarbij we ook naar de alt-rightbeweging moeten kijken”, zegt hij. “Het gaat voornamelijk om extreemrechts.”

De bedoeling van gebruikers van fora als 4chan is niet zozeer mensen overtuigen van hun extreme ideeën, gaat Picone verder. “Ze willen in de eerste plaats mensen overtuigen, in naam van de vrije meningsuiting, dat hun extreme ideeën legitiem zijn. Net dat is waartegen het cordon sanitaire beschermt: het weerhoudt ons ervan racistische ideeën te beschouwen als legitieme democratische ideeën.”

Hoe groot deze groep extreemrechtse gebruikers is, is moeilijk in te schatten. “Het blijft gissen omdat deze ’trollen’ actief zijn op vele platformen tegelijkertijd”, vertelt Picone. “Een kleine groep kan bovendien een grote impact hebben wanneer hun ideeën worden opgepikt door traditionele media. In die zin is dat spillovereffect belangrijker dan het eigenlijke aantal trollen.”

De clandestiene aard van de communicatie maakt het volgens Picone bovendien moeilijk om te weten welke groeperingen of propaganda-organisaties erachter zitten. Daarnaast is het onmogelijk om een gezonde bemiddeling van het discours te hebben. Het zijn ongefilterde discussies waarin meningen niet gecounterd of genuanceerd worden. “Dergelijke discours spelen in op de diepe angsten die alle mensen hebben. Op dergelijke fora krijgen die angsten vrij spel. In een democratische publieke ruimte zullen daarentegen verschillende stemmen wijzen op het feit dat angst een slechte raadgever is”, verduidelijkt hij.

Maar zijn de meningen en ideeën die op fora als 4chan gespuid worden, pure stoerdoenerij, of moeten we het echt serieus nemen? Volgens Picone hebben de denkbeelden die er gepromoot worden een verreikend effect. “In onderzoek naar online gedrag komt er een constante naar voor: mensen gebruiken het internet om meer te krijgen van hetgene waarvan ze in het dagelijkse leven niet genoeg hebben”, stelt de onderzoeker. “In het dagelijkse leven leren we van kleins af aan om onze impulsen onder bedwang te houden, online geven we toe aan de verleiding om ongeremd uit te halen. Dat zie je heel hard met extreemrechts. Het is makkelijk om de schuld van onze problemen op ‘de anderen’ te steken, maar we leren dat dit niet de juiste oplossing is, en dat we die neiging moeten bedwingen. Online vind je dan plots een ander geluid: mensen die openlijk zeggen dat het wel de schuld van ‘de anderen’ is. Daardoor krijg je zelf het vertrouwen om wel in te gaan op je angsten, want je bent plots niet meer alleen in die gedachte. Als dit zich ook vertaalt in een stem, dan heb je een van de redenen die bijgedragen hebben tot een zwarte zondag.”