Lijst zware beroepen lijkt 'met reden' niet de oplossing van pensioendiscussie
Ook vandaag voerden duizenden mensen weer actie voor een beter pensioen. Een akkoord lijkt ophanden, met daarin ook afspraken voor vervroegd pensioen voor mensen met een zwaar beroep.
Er is lang gesproken over een lijst van zware beroepen waarin mensen eerder mogen stoppen met werken. Maar zo'n lijst lijkt er nu niet te komen. En daar zijn goede redenen voor, legt Marike Knoef van pensioendenktank Netspar uit.
Onomkeerbare schade en verbrande calorieën
De denktank, met onderzoekers van universiteiten, overheidsorganisaties en pensioenfondsen, bracht eerder dit jaar nog een onderzoek uit waarin ze de mogelijkheid om flexibel met pensioen te gaan bestudeerde. Ook Knoef werkte mee aan dat onderzoek.
Veel landen zoeken naar een pensioenstelsel waarin mensen met een zwaar beroep eerder met pensioen kunnen, concludeerde ze. Maar in de praktijk blijkt het moeilijk om een werkbare regeling te bedenken. Zo bestaan er maar vijf landen in Europa met een expliciete definitie van wat een zwaar beroep is.
In Frankrijk gaat het bijvoorbeeld om beroepen met "afgetekende fysieke beperkingen, een agressieve fysieke omgeving of bepaalde arbeidspatronen die waarschijnlijk een blijvende, identificeerbare en onomkeerbare invloed hebben op de gezondheid". In Oostenrijk is een lijst van 180 beroepen, waar onder andere het aantal verbrande kilocalorieën meeweegt.
Nederlandse lijst
Ook in Nederland is er veel draagvlak voor een speciale pensioenregeling voor mensen met een zwaar beroep, blijkt uit een onderzoek van de Vrije Universiteit uit 2016. Daarin geven Nederlanders in een enquête aan dat ze bereid zijn om mee te betalen aan een vroeger pensioen voor deze mensen.
Werkgeversorganisatie VNO-NCW kwam afgelopen maart zelf met het voorstel om in Nederland het Oostenrijkse model in te voeren. "De lijst ligt klaar in Oostenrijk", zei voorzitter Hans de Boer toen in Nieuwsuur. Maar voor de vakbonden gaat de lijst niet ver genoeg. "Wij hebben met de werkgevers vaker gediscussieerd over wat zwaar werk is", antwoordde FNV-vicevoorzitter en pensioenonderhandelaar Tuur Elzinga. "Wij vinden van meer mensen dat ze zwaar werk doen."
Een lijst met zware beroepen kun je wel vergeten
Voor de onderzoekers van Netspar ligt een lijst niet voor de hand. "Toen wij de opdracht kregen voor ons rapport zei iedereen meteen: een regeling met een lijst voor zware beroepen, die kun je wel vergeten", aldus Knoef.
Het afschrikwekkende voorbeeld is België. Daar is een lijst opgesteld, en uiteindelijk toch weer van tafel geveegd.
Knoef: 'Het vaststellen van zo'n lijst is heel lastig. Heel veel mensen vinden dat ze een zwaar beroep hebben. En beroepen veranderen ook in de loop der tijd. Misschien worden ze lichter als er meer machines komen." Bovendien is het lastig na te gaan hoe lang mensen gedurende hun leven in een bepaald beroep hebben gewerkt.
Dure pensioenen
Dat er een probleem is met het huidige pensioensysteem staat wel vast. De cijfers spreken voor zich. Netspar zette ze in het rapport op een rij. In 1950 waren er voor elke 65-plusser nog zeven mensen in de beroepsbevolking die konden bijdragen, nu zijn dat er drie en over twintig jaar waarschijnlijk nog maar twee. Dat wordt onbetaalbaar. Helemaal omdat we steeds langer leven en dus langer AOW ontvangen.
Daarom besloot de overheid in 2013 om de leeftijd waarop mensen met pensioen mogen te verhogen, eerst langzaam en later versneld. Dat zorgt ervoor dat het systeem betaalbaar kan blijven. Zo moet er bij elkaar iets minder betaald worden voor de AOW en betalen mensen er langer aan mee. Uiteindelijk moet de pensioenleeftijd meestijgen met de gemiddelde levensverwachting.
Het probleem daarmee is dat niet iedereen dezelfde carrière en levensloop heeft, niet iedereen gezond zijn of haar pensioen kan halen en niet iedereen even lang van een pensioen kan genieten. De levensverwachting is voor diverse bevolkingsgroepen verschillend. Niet alleen leven mannen gemiddeld korter dan vrouwen, ook mensen die relatief weinig verdienen en mensen met zware beroepen leven minder lang dan gemiddeld.
Maar als mensen nu eerder willen stoppen met werken en dan voor de periode tot hun pensioendatum een overbruggingskrediet willen krijgen, moet hun werkgever vaak een heffing betalen. Een soort boete dus.
Boete afschaffen
De oplossing die het kabinet nu lijkt te kiezen, zou een regeling zijn zonder een lijst van zware beroepen. In het akkoord dat op tafel ligt zou iedereen ervoor kunnen kiezen om vijf jaar voor de AOW-leeftijd al te stoppen met werken. Zonder dat daar een boete voor betaald moet worden.
Die optie zou er dan voor iedereen komen, dus niet alleen voor mensen met een zwaar beroep. De kosten daarvoor zouden deels door de werkgever betaald worden. Werknemers dragen zelf ook bij door een stuk van hun pensioen al eerder op te nemen.
