Europa kiest

Teruglezen: de slotdag van de Europese Parlementsverkiezingen

Tussen 23 en 26 mei werden in alle 28 lidstaten verkiezingen voor het Europees Parlement gehouden. Op de laatste stemdag werd in 21 landen gestemd, vanaf 23.00 uur mochten de uitslagen bekend worden gemaakt.

Teruglezen: de slotdag van de EU-verkiezingen

We sluiten nu dit liveblog, morgenochtend gaan we verder met de laatste uitslagen en reacties. Zondag gingen de burgers in 21 EU-lidstaten naar de stembus voor de Europese verkiezingen. Italië was het laatste land dat de stembureaus sloot, om 23.00 uur. Daarna volgden voorlopige uitslagen van de aparte landen en prognoses van het nieuwe Europees Parlement.

Dit is wat we nu weten:
- Opvallend is het hoge opkomstpercentage EU-wijd, die ligt rond de 50 procent.
- In het EP verliezen de middenpartijen zetels aan liberalen, groenen en radicaal-rechts.
- In Duitsland bijvoorbeeld wonnen de Groenen, maar behaalde de CDU/CSU van bondskanselier Angela Merkel een "historisch slecht" resultaat.
- In Frankrijk, waar president Emmanuel Macron en Marine Le Pen de campagne voorstelden als een ideeënstrijd, lijkt Le Pen met haar Rassemblement National net meer stemmen te krijgen: 23,2 procent volgens de eerste exitpoll, tegenover 21,9 procent voor de pro-Europese Macron.
- In Italië is de Lega van de eurosceptische vicepremier Matteo Salvini de grootste partij.
- In Griekenland, waar premier Alexis Tsipras de EU-verkiezingen als een toets van zijn eigen beleid voorspiegelde, voelde diezelfde Tsipras zich na de exitpoll gedwongen vervroegde verkiezingen uit te roepen.

Lees ook de analyse van Brussel-correspondent René Moerland: Hoge opkomst leidt tot verdeeld Europa

Dit is wat we weten over de Nederlandse resultaten:

- De voorlopige resultaten wijzen erop dat de PvdA zes zetels krijgt in het EP (exitpoll donderdagavond stond op vijf).
- PVV en SP hebben nul zetels gehaald.
- Opkomst: 41,8 procent van de stemgerechtigden is gaan stemmen.

Uitslagen Nederland: tien laatste gemeenten volgen morgenochtend

Ruim 98 procent van de stemmen in Nederland zijn geteld, daar komen vanavond geen uitslagen meer bij. Tien gemeenten maken de uitslag morgenochtend bekend, laat het ANP weten aan de NOS.

De opkomst in Nederland was 41,8 procent, blijkt op basis van deze voorlopige uitslag. Dat is iets meer dan donderdag bleek uit de exitpoll van Ipsos (41,2 procent) In 2014 was de opkomst 37,3 procent.

Lees hier het nieuwsbericht over de voorlopige uitslag in Nederland: PvdA grootste met zes zetels, PVV en SP verdwijnen uit parlement

Reactie Eickhout (GroenLinks): Centrumpartijen kunnen niet om Groenen heen

Lijsttrekker Bas Eickhout van GroenLinks stelt dat de Groenen een rol van formaat gaan spelen in het nieuwe Europees Parlement. Met naar verwachting 73 zetels worden de Groenen waarschijnlijk de vierde of vijfde fractie in het Europees Parlement.

Nu de christen-democraten en sociaal-democraten hun gezamenlijke meerderheid kwijt zijn, is er straks een derde fractie nodig om aan een meerderheid te komen. Volgens Eickhout kunnen dat de Groenen zijn. „De nieuwe voorzitter van de Europese Commissie moet met een soort verkiezingsprogramma komen om steun in het parlement te vergaren. Daar hebben wij een belangrijke stem in. Voor een groener en socialer Europa.” Op deze thema's zijn de Groenen volgens Eickhout eventueel bereid de christen-democraten en sociaal-democraten aan een meerderheid te helpen.

PVV en SP verdwijnen uit Europees Parlement, PvdA grootste in Venlo

Met ruim 98 procent van de stemmen staan zowel de PVV als de SP nog steeds op nul zetels. Ook in Venlo, de thuisstad van PVV-leider Geert Wilders, gingen de meeste stemmen naar de PvdA (30,3 procent). Vijf jaar geleden was de PVV er nog de grootste partij (23,7 procent), nu krijgt de partij er 7,2 procent van de stemmen.

Twitter avatar tomjanmeeus Tom-Jan Meeus De PVV streed twee jaar terug bij de Kamerverkiezingen om de grootste te worden. Nu verdwijnt ze uit het Europees parlement. Wat een duikvlucht #EP2019

In Heerlen, de thuisstad van de PvdA-lijsttrekker, is het 'Timmermans-effect' duidelijk: zijn partij kreeg er 35,1 procent van de stemmen.

Exitpoll VK: met 12 procent geteld blijven Labour en Conservatives ver achter

De exitpoll van het Verenigd Koninkrijk heeft enkele dagen op zich laten wachten - de Britten gingen al op donderdag naar de stembus voor de Europese verkiezingen. In de tussentijd kwamen geen peilingen of polls naar buiten, maar nu de stembureaus in alle EU-lidstaten zijn gesloten, druppelen tellingen binnen via de Britse media. Dat begint met de lokale resultaten.

Het lijkt er voorlopig op dat de twee grote partijen - de Conservatives en oppositiepartij Labour - zich schrap zetten voor verlies.

Iedereen kijkt naar The Brexit Party, de nieuwe partij van Nigel Farage. Die partij lijkt goed te scoren en zou op zo'n 28 procent van de stemmen staan. Er is nu zo'n 12 procent van alle stemmen geteld.

De Liberal Democrats, die ook veel stemmen haalden bij de lokale verkiezingen begin deze maand, worden volgens de BBC mogelijk de tweede partij in het VK.

Reactie Timmermans: 'De politiek in Europa is heel verdeeld'

Frans Timmermans is in Brussel, bij een uitslagenavond van de sociaal-democratische fractie. „So here we are”, begint hij donderdagavond zijn toespraak aan de kiezers en fractiegenoten daar. „Ik wil jullie allemaal bedanken voor een geweldige campagne. (...) Ik wil jullie vooral bedanken voor het feit dat we met zo veel mensen in heel Europa konden spreken over hun zorgen en wensen voor de EU. (...) Zij willen een EU die begrijpt dat we alleen samen de problemen kunnen oplossen.”

Tegenover de NOS noemt hij de zes zetels die de PvdA in Nederland lijkt te winnen, „een fantastisch resultaat”. Over het verlies van andere partijen van de sociaal-democratische EU-fractie zegt hij: „Het komt niet als een volslagen verrassing. Maar er is ook genoeg winst. Het Duitse verlies is natuurlijk pijnlijk. De realiteit in Europa is dat de politiek heel verdeeld is.”

Hij geeft ook aan nog steeds te hopen op een benoeming tot voorzitter van de Commissie, „op basis van een progressief, sociaal programma”.

Voorlopige prognose: PvdA grootste met zes zetels

Ook bij de voorlopige prognose is PvdA in Nederland de grootste partij geworden. De sociaal-democraten komen uit op 6 zetels uit, 1 meer dan Ipsos donderdag nog peilde. VVD en CDA komen uit op 4 zetels. GroenLinks en Forum hebben er 3. Deze prognose is op basis van 85 procent van de stemmen.

D66 en CU/SGP komen volgens ANP beide uit op 2 zetels. PVV en SP hebben er nul en lijken te verdwijnen uit het Europees Parlement.

Rotterdam: PvdA de grootste partij

Ondertussen zijn van veel Nederlandse gemeenten de uitslagen al bekend. Opvallend is dat in Rotterdam de PvdA de meeste stemmen heeft gekregen: 16,2 procent van de stemmen, bijna 6 procentpunt meer dan vijf jaar geleden. Op twee staat GroenLinks (14,2 procent) en op drie de VVD (13,7 procent). Forum voor Democratie krijgt 12,2 procent van de stemmen.

Uit de exitpoll bleek donderdagavond al dat de PvdA in Nederland waarschijnlijk de grootste partij is geworden bij de Europese verkiezingen. Vijf jaar geleden was de PVV nog de grootste bij de Europese verkiezingen in Rotterdam.

Twee maanden geleden, bij de Provinciale Statenverkiezingen, was de PvdA in Rotterdam nog de vijfde partij. Forum voor Democratie kreeg de meeste stemmen, gevolgd door de VVD.

Exitpolls Italië: Partij van Salvini lijkt grootste

Om 23.00 uur deze avond zijn de stembureaus in de laatste EU-lidstaat gesloten. In Italië is de partij van de vicepremier Matteo Salvini waarschijnlijk de grootste geworden: volgens een exitpoll krijgt de Lega tussen de 26 en 31 procent van de stemmen. Als dat resultaat klopt, ligt het onder de eerder gepeilde 37 procent, meldt persbureau Reuters.

Daarna volgen de Vijfsterrenbeweging (tussen de 18,5 en 23 procent) en de sociaaldemocratische PD (20,5 - 25 procent).

De eurosceptische Salvini wil in Brussel met gelijkgestemde collega's, politici van rechts-nationalistische partijen, een grote fractie vormen in het nieuwe Europees Parlement. Over dat plan ging het veel in de campagne voor de Europese verkiezingen.

Twitter avatar mwleijendekker Marc Leijendekker Salvini is blij: vooral de enorme vooruitgang naar belangrijk, dat minder dan voorspeld valt daarbij weg. Nog altijd rond de 30 procent achter anti-migratiebeleid en euroscepsis van Salvini's Lega . https://t.co/zxayr9VSMk https://t.co/oZGh8wwo6f

Griekse premier roept nieuwe verkiezingen uit

De Griekse premier Alexis Tsipras roept vervoegde verkiezingen uit, na de voorlopige uitslag van de Europese verkiezingen in zijn land. Dat heeft hij zondagavond bekendgemaakt na een spoedvergadering met zijn ministers en de top van zijn partij Syriza. De regeringspartij lijkt flink te verliezen van de conservatieve oppositiepartij Nieuwe Democratie.

De verkiezingen stonden gepland voor oktober. In een toespraak zei Tsipras dat hij volgende week met de Griekse president gaat overleggen over het uitroepen van de verkiezingen, direct na een tweede ronde van lokale verkiezingen die gepland staan voor volgende week.

ME grijpt in bij stembureau Roemeense ambassade

De mobiele eenheid heeft charges uitgevoerd bij de Roemeense ambassade in Den Haag. Door een gebrek aan capaciteit konden veel mensen hun stem niet uitbrengen. Nadat het stembureau sloot om 21.00 uur klommen sommigen van hen over het hek van de ambassade en begonnen op de deur te slaan. Daarop greep de politie in.

Ook in Diemen stonden honderden Roemenen urenlang in de rij voor het stembureau. Er wonen volgens de officiële CBS-cijfers iets meer dan 20.000 Roemenen in Nederland, al zijn dat er naar schatting meer.

Ook in andere landen stonden veel Roemenen urenlang tevergeefs in de rij voor stembureaus, onder meer in Brussel, München en Londen.

Voorlopige samenstelling Europees Parlement

Over een halfuur sluiten ook in Italië de stembussen en zijn in alle 28 lidstaten van de Europese Unie de Europese verkiezingen 2019 voorbij. Vanaf 23.00 uur mogen ook de uitslagen van de landen die vóór vandaag al gestemd hebben bekend worden gemaakt.

Ondertussen laten de exitpolls en eerste uitslagen zien dat de traditionele middenpartijen terrein verliezen aan liberalen, groenen en radicaal-rechts. De christen-democraten en sociaal-democraten raken hun meerderheid kwijt en zullen een derde fractie nodig hebben om wetgeving door het parlement te krijgen. Ook is duidelijk dat de opkomst hoog is, die zal uitkomen op rond de 50 procent.

Bekijk hier de voorlopige samenstelling van het Europees Parlement

Exitpolls Denemarken: Sociaal-democraten op voorsprong

In Denemarken gaan de de sociaal-democraten en de liberale partij nek-aan-nek: de eerste krijgt volgens de exitpolls 22,9 procent van de stemmen, de liberalen van Vestre krijgen 20,5 procent. Daarmee zouden beide partijen op drie zetels uitkomen in het Europees Parlement.

13,2 procent van de kiezers stemt voor de Deense Volkspartij (DF). Dat is een flinke aderlating, want in 2014 won die eurosceptische, sociaal zeer conservatieve partij 26,6 procent van de stemmen. Het aantal zetels is gehalveerd, van vier naar twee.

Griekenland: Premier Tsipras houdt spoedvergadering met ministers en partijtop

De Griekse premier Alexis Tsipras is vanavond bijeengekomen met zijn ministers en de top van de regeringspartij Syriza, nadat exitpolls suggereren dat de linkse partij een grote nederlaag heeft geleden. De conservatieve oppositiepartij Nieuwe Democratie ligt 8,5 procentpunt voor in de laatste exitpoll, die is uitgevoerd door vijf peilingbureaus.

De verwachting is dat Tsipras na de spoedvergadering een verklaring zal afleggen. De grote vraag is of hij vervroegde parlementsverkiezingen zal aankondigen. De verkiezingen zijn nu gepland voor oktober, maar Tsipras staat onder druk om ze te vervroegen naar juni. Na deze nederlaag heeft hij wellicht liever de tijd om kiezers voor zich te winnen met socialer beleid.

Vorige maand kondigde Tsipras een reeks belastingvoordelen aan voor gepensioneerden. Ook heeft hij plannen aangekondigd om in 2019 en 2020 het bezuinigingsbeleid terug te draaien en burgers die hard zijn geraakt door de crisis tegemoet te komen. Hij presenteerde de verkiezingen voor het Europees parlement als een vertrouwensstemming over dit beleid.

Kyriakos Mitsotakis, de leider van Nieuwe Democratie, eiste zondagavond het aftreden van Tsipras en vervroegde verkiezingen. „Het is duidelijk dat de Grieken geen vertrouwen meer hebben in deze regering.” Volgens Dimitrios Papadimoulis, EU-parlementariër van Syriza en vicevoorzitter van het Europees parlement, zullen de verkiezingen gewoon plaatsvinden in oktober, zoals gepland.

Duitsland: historisch slechte uitslag voor SPD

Het politieke landschap in Duitsland is deze zondag ingrijpend veranderd, schrijft correspondent Juurd Eijsvogel in zijn analyse. De regeringspartijen SPD en CDU hebben hun snelle neergang van de afgelopen jaren voortgezet. En de Groenen zijn nu de tweede partij. Zij behaalden volgens de exitpolls ruim 20 procent van de stemmen – in de leeftijdsgroep tot 29 jaar zelfs 33 procent.

Lees hier zijn analyse: SPD vernederd, triomf voor de Groenen

Exitpoll Polen: regeringspartij PiS blijft andere partijen nipt voor

De Poolse regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) lijkt de meeste stemmen te hebben binnengehaald, volgens een nationale exitpoll. De partij van Jaroslaw Kaczynski staat daarin op 42,4 procent van de stemmen. De grootste oppositiepartij, het pro-Europese Burgerplatform dat werd opgericht door de huidige president van de Europese Raad Donald Tusk, blijf daar met 39,1 procent net achter.

Net als in meer lidstaten worden de Europese verkiezingen in Polen gezien als een populariteitstest voor de zittende regering. De Polen gaan in het komende najaar naar de stembus voor algemene verkiezingen.

Twitter avatar ecvano Emilie van Outeren Geen geweldig resultaat voor PiS, maar als PO zelfs met een combilijst met andere partijen er in een Europese verkiezing er niet in slaagt Kaczynski cs. te verslaan, is de kans erg klein dat dat bij de landelijke verkiezingen in het najaar wel zal lukken #Polen #EP2019

Zelfde verkiezingen, verschillende stemhokjes

Reacties uit Frankrijk: 'Macron afgestraft'

Rassemblement National (RN), de partij van Marine Le Pen, heeft zelf de winst uitgeroepen in de Europese verkiezingen. Volgens de eerste exitpoll krijgt het extreem-rechtse RN 23,2 procent van de stemmen, tegenover 21,9 procent voor de pro-Europese beweging van president Emmanuel Macron.

Jordan Bardella, de jonge lijsttrekker van de partij, heeft kiezers toegesproken bij de uitslagenavond van de RN. Volgens hem is Macron "afgestraft" door de Fransen.

„De president en zijn politiek zijn vanavond duidelijk verworpen”, zei hij. „En niet alleen zijn politiek - ook de Europese Unie. Die kan niet meer de roep van burgers om veiligheid, vrijheid en soevereiniteit, negeren. Ze moet haar economische, sociale en immigratie-beleid radicaal omgooien.” Volgens Bardella is dat een wens die niet alleen in Frankrijk leeft maar ook elders in Europa.

Ook premier Édouard Philippe heeft gereageerd:

Twitter avatar petervermaas Peter Vermaas Premier Philippe spreekt: resultaten bevestigen dynamiek van eerste ronde presidentsverkiezingen, zegt hij. Gevestigde machtspartijen weg, "stabiele en duurzame herindeling van politieke landschap".
Twitter avatar petervermaas Peter Vermaas "We moeten werken aan een nieuwe methode, zoals de president zei. (...) Dat is de inzet van akte 2 van het presidentschap."

Hoe stemmen ‘mobiele Europeanen’ eigenlijk?

De opkomst lijkt dus hoger te worden dan voorheen. Wat we nog niet weten, is of de opkomst ook hoger is onder burgers uit het ene EU-land die in het andere wonen.

Je zou denken: dit soort ‘mobiele’ EU-burgers, dat zijn bij uitstek mensen voor wie Europa en het slechten van grenzen betekenis heeft. De kosmopolitische elite hoort hiertoe. Maar het gros, dat zijn Roemeense arbeiders overal (die mede door een nationaal anti-corruptiereferendum massaal stemden), Portugese arbeiders in Frankrijk, Poolse bouwvakkers in Oostenrijk of Franse koks en serveersters in Groot-Brittannië – 17 miljoen totaal. Voeg daarbij seizoensarbeiders (een half miljoen) en mensen die dagelijks voor hun werk de grens oversteken, en je komt op 20 miljoen – 4 procent van de werkende bevolking.

Wat raar is: anders dan je zou verwachten gaan doorgaans maar weinig ‘mobiele Europeanen’ stemmen. 8 procent schrijft zich in, en slechts 5 procent brengt ook echt zijn stem uit. Om twee redenen: vanwege de bureaucratische rompslomp, die zorgt dat je je vaak al in januari moet registreren; en omdat je alleen op kandidaten in het gastland kunt stemmen die je misschien niet of nauwelijks kent.

'Opkomst EU-wijd boven de 50 procent'

De opkomst in de 27 EU-landen zonder het Verenigd Koninkrijk komt uit boven de 50 procent. Dat heeft een woordvoerder van het Europees Parlement zojuist bekendgemaakt in Brussel. Met de Britten erbij komt de opkomst voor de 28 huidige EU-landen waarschijnlijk uit tussen de 49 en 52 procent.

Dat is een grote trendbreuk met de voorgaande verkiezingen voor het Europees Parlement. Sinds de eerste stembusgang in 1979 ging de opkomst alleen maar naar beneden. Van bijna 62 procent destijds naar nog geen 43 procent vijf jaar geleden.

Eerste prognoses van samenstelling nieuw Europees Parlement

De website van Europe Elects ligt plat vanwege het vele bezoek, maar via Twitter worden de eerste prognoses verspreid over de samenstelling van het nieuwe Europees Parlement. Daarin is duidelijk zichtbaar dat de traditioneel grootste fracties, de christen-democraten (lichtblauw) en sociaal-democraten (rood), inleveren ten gunste van de Groenen (vanwege het succes in Duitsland) en de liberalen (waar Macron’s Renaissance zich bij aan zal sluiten).

Twitter avatar EuropeElects Europe Elects EU28: Our live-projection for the result of the European Parliament just updated. Major gains for the Greens/EFA group as the Greens in Germany perform better than expected. Almost 70 seats now. #EP2019 #Europawahl2019 Follow the projection live here: https://t.co/JaP0MTYOBR https://t.co/Y7oz4H1mE4

Ook radicaal-rechts wint flink, waaronder de nieuw te vormen fractie rond de Italiaanse Lega van Matteo Salvini (zwart). De pro-Europese partijen blijven ver in de meerderheid ten opzichte van partijen die zich tegen de EU keren. Wel is het zo dat de christen-democraten en sociaal-democraten straks voor het eerst andere fracties, bijvoorbeeld de Groenen of liberalen, nodig zullen hebben om wetgeving door het parlement te loodsen.

Exitpoll Spanje: Socialisten winnen op alle fronten

Volgens de eerste exitpolls worden de socialisten (PSOE) de grootste partij in Spanje. Ze zouden nu uitkomen op ruim 28 procent ofwel 18 zetels, dat zijn er 4 meer dan ze er nu hebben. Daarmee verdringen ze de conservatieve Partido Popular (PP), die volgens de exitpolls uitkomt op 17,3 procent, tegen 26 procent in 2014.

Ook bij de lokale en regionale verkiezingen hebben de socialisten het goed gedaan.

Twitter avatar KoenGreven Koen Greven Socialisten winnen in Spanje op alle fronten verkiezingen: Europa, regionaal en lokaal.

Exitpoll Frankrijk: gevoelig verlies voor Macron

Volgens de schattingen van het Franse onderzoeksbureau IFOP heeft het extreem-rechtse Rassemblement National, onder leiding van Marine Le Pen en lijsttrekker Jordan Bardella, de meeste stemmen gewonnen.

De partij zou 23,2 procent van de stemmen krijgen, tegenover 21,9 procent voor de pro-Europese beweging van president Emmanuel Macron.

Twitter avatar petervermaas Peter Vermaas Gevoelig verlies Macron volgens eerste schattingen Franse EU-verkiezingen: 21,9 procent van de stemmen tegenover 23,2 procent voor de Rassemblement National van Le Pen.

Het verschil dat in de schatting wordt aangeduid, is nog klein. Bovendien heeft Le Pen volgens deze cijfers een minder goed resultaat behaald dan in 2014 het geval was: bij die Europese verkiezingen won ze ruim 24 procent van de stemmen.

Poolse uitslag wordt een peiling voor de échte verkiezingen

Net als Europese verkiezingen elders, gaan die in Polen niet over de koers van de EU of grensoverstijgende thema’s als klimaat en migratie. Ze zijn vooral een grote peiling voor de nationale verkiezingen in het najaar, wanneer wordt besloten of de zittende Recht en Rechtvaardigheid-partij (PiS) een nieuw mandaat krijgt. En de campagne daarvoor dreigt een voortzetting te worden van de giftige retoriek in de afgelopen maand. Drie thema’s die Polen splijten domineerden: homorechten, antisemitisme en de positie van de Katholieke Kerk.

PiS kwam de afgelopen jaren veelvuldig in aanvaring met de Europese Commissie om het morrelen aan de rechtsstaat. Maar de nationalistisch-populistische partij is in Polen, vooral op het platteland, om twee redenen populair. Sociale programma’s zoals de verlaging van de pensioenleeftijd en het invoeren van een kinderbijslag. En de sterke nadruk op nationalistische en christelijke waarden waarmee Polen zich zou onderscheiden van de rest van de Europa. Polen kent uiterst restrictieve abortuswetgeving en geen geregistreerd partnerschap, laat staan een huwelijk, voor stellen van hetzelfde geslacht.

De partij profileert zich op economisch succes, noemt erkenning van homoseksualiteit een gevaar voor kinderen en zet zich sterk af tegen een Amerikaanse wet die zou kunnen leiden tot claims van nabestaanden van Holocaust-slachtoffers tegen de Poolse staat. Dat leek te werken, totdat twee weken geleden een documentaire verscheen over kindermisbruik in de Katholieke Kerk, die inmiddels 21,5 miljoen keer bekeken is. PiS onderhoudt nauwe banden met de kerkleiders die het misbruik ontkend of vergoelijkt hebben. In de peilingen profiteert de liberale oppositiepartij Burgerplatform, die zich heeft verenigd met een aantal kleinere partijen, daarvan. De twee gaan nek-aan-nek om wie de meeste zetels krijgt in het Europees Parlement.

Gaat de opkomst bij de Europese verkiezingen voor het eerst omhoog?

Het zou een enorme opsteker zijn voor het Europees Parlement. Sinds de eerste verkiezingen voor dit parlement in 1979 ging de opkomst Europawijd maar één kant op: naar beneden. Van bijna 62 procent in 1979 naar nog geen 43 procent vijf jaar terug. 2019 lijkt het keerpunt.

In de meeste EU-landen, waaronder enkele grote, is de opkomst deze keer aanzienlijk hoger. In Duitsland bijvoorbeeld lijkt de opkomst rond de 60 procent te liggen, meer dan 10 procentpunt hoger dan vijf jaar geleden. Ook in Frankrijk en Spanje is de opkomst hoger, net zoals donderdag in Nederland, waar die in Italië naar verwachting ongeveer gelijk is aan 2014.

Een hogere opkomst zou het bestaansrecht van het Europees Parlement versterken. De lage opkomstcijfers maakten het altijd makkelijk geringschattend over deze volksvertegenwoordiging te doen. „Een feestcommissie op zoek naar een feest”, zei premier Rutte ooit. Maar het debat over Europa wordt in veel landen scherper nu blijkt dat tal van uitdagingen, denk aan klimaatverandering en de groeiende dominantie van China, alleen in Europees of internationaal verband tegemoet getreden kunnen worden.

Dat draagt bij aan een hogere opkomst bij de verkiezingen. Al kan het Verenigd Koninkrijk het feestje voor het Europees Parlement nog verpesten. Als de opkomst onder de Britten, die al richting uitgang van de EU zijn vertrokken, dramatisch laag is, zal dat een negatieve weerslag hebben op het Europese gemiddelde. Al lijken de eerste regionale opkomstcijfers uit het VK juist op een hogere opkomst te wijzen.

Exitpoll Hongarije: Orbán wint meerderheid met Fidesz

In Hongarije stevent de regeringspartij Fidesz af op een grote overwinning. Volgens een nationale exitpoll behaalde Viktor Orbán met zijn partij 56 procent van de stemmen. Dat zijn veertien zetels in het Parlement; Fidesz maakt onderdeel uit van de grote fractie EVP, de Europese Volkspartij.

Dat kan overigens veranderen na deze verkiezingen, omdat mogelijk wordt geschoven binnen die christen-democratische fractie - Orbán had de afgelopen maanden geregeld problemen met andere Europese partijen. In Hongarije zelf voert de premier een eurosceptisch beleid. Hij overweegt dan ook een overstap naar een andere fractie in het EP en zou dan de Fidesz-zetels meenemen om bijvoorbeeld samen te gaan werken met de radicaal rechtse fractie van de Italiaanse vice-premierSalvini.

Exitpolls Griekenland: Regeringspartij lijkt niet meer de grootste

De Griekse oppositiepartij Neo Dimokratia gaat aan kop in de gecombineerde prognoses van vijf commerciële televisiezenders. De rechtse partij krijgt daarin tussen de 32 en 36 procent van de stemmen, terwijl Syriza van de premier Tsipras 25 tot 29 procent wint. De radicaal-linkse regeringspartij was in 2014 de grootste partij, met 26,5 procent (en daarmee zes zetels).

Daarna volgen de extreemrechtse Gouden Dageraad en de communistische partij KINAL, die beide tussen de 5 en 7 procent van de stemmen hebben gekregen.

Tsipras zag de Europese verkiezingen als een stemming over zijn eigen beleid.

Twitter avatar beemsterbuma Toon Beemsterboer Als deze exit polls worden bevestigd, dan zijn de Europese verkiezingen in Griekenland uitgelopen op een afstraffing van de linkse premier Tsipras. De vraag is of hij nu vervroegde verkiezingen gaat uitschrijven of meer tijd wil om kiezers terug te winnen met socialer beleid. https://t.co/3lVvXXWujQ

Ook in Spanje is opkomst hoog

In Spanje zijn de stembureaus nog een uur open, ook voor lokale en enkele regionale verkiezingen. De opkomst was om 18.00 uur al hoger dan vijf jaar geleden: ruim 49 procent van de stemgerechtigden had om dat tijdstip gestemd. Vijf jaar geleden ging 34,1 procent van de Spanjaarden naar de stembus voor de Europese verkiezingen. Toen werden er geen andere verkiezingen tegelijk gehouden.

België: Vlaams Belang grote winnaar nationale verkiezingen

In België is het radicaal-rechtse Vlaams Belang de grote winnaar bij de nationale verkiezingen die er ook zondag werden gehouden. De Belgen konden op federaal (landelijk), Europees en regionaal niveau hun stem uitbrengen in de drie gewesten Vlaanderen, Wallonië en Brussel. In Vlaanderen blijft de Vlaams-nationalistische N-VA de grootste partij, maar lijkt wel kleiner te worden. Vermoedelijk komt de N-VA uit op 25 tot 30 procent van de stemmen. Het Vlaams Belang wordt met een uitslag die richting de 20 procent kruipt weer een factor van belang. Bij de verkiezingen in 2014 werd de partij nog vermorzeld door de opmars van de minder radicale rechts-conservatieve N-VA.

Het lijkt erop dat Vlaanderen in zijn geheel weer wat verder naar rechts is opgeschoven, omdat de N-VA minder verliest dan het Vlaams Belang wint. Die laatste partij haalt de winst dus kennelijk niet alleen bij de N-VA.

Alle traditionele partijen lijken in Vlaanderen kiezers te zijn verloren. Zo lijkt de christen-democratische CD&V uit te komen op zo'n 13 procent van de stemmen, waarmee het na de N-VA en het Vlaams Belang de derde partij in Vlaanderen wordt. Behalve Vlaams Belang groeien alleen Groen en de marxistische partij PVDA licht. In Wallonië groeit Ecolo, de groene partij, flink. Ook in Vlaanderen groeit Groen, zij het minder dan verwacht. De partij komt in Antwerpen bijvoorbeeld uit op 10,5 procent van de stemmen, een winst van 0,67 procent ten opzichte van 2014.

Uit Franstalig België zijn nog weinig uitslagen bekend, maar volgens de eerste exitpolls blijft de sociaal-democratische PS in Brussel en Wallonië veruit de grootste partij.

Wat betekenen de Duitse exitpolls?

De Duitse regeringspartijen hebben zwaar verloren bij de Europese verkiezingen, oppositiepartij De Groenen is de grote winnaar. Dat geven de eerste exitpolls aan, die zondagavond om 18.00 uur bekend werden. De opkomst is sterk gestegen, van 48,1 procent in 2014 tot bijna 60 procent nu.

Het zwaarst getroffen is, zoals verwacht, de SPD. De sociaal-democratische partij behaalde nog maar 15,5 procent van de stemmen, een verlies van bijna twaalf procentpunten. Bij de deelstaatverkiezingen in Bremen, die ook zondag plaatsvonden, kreeg de SPD voor het eerst in 73 jaar niet meer de meeste stemmen. "Dit kan niet zonder gevolgen blijven", zei secretaris-generaal Lars Klingbeil in een eerste reactie. Hij maakte niet duidelijk of hij daarmee bedoelde dat de SPD uit de coalitie moet treden, of partijvoorzitter Andrea Nahles nu het veld moet ruimen, of dat er andere maatregelen genomen moeten worden.

Ook de christen-democraten verloren ten opzichte van 2014. CDU/CSU ging terug van 35,3 naar 28 procent – waarbij het aandeel van de Beierse CSU iets groeide, de partij kreeg 6 procent, 0,7 punt meer dan vijf jaar geleden.

Feest was het voor oppositiepartij De Groenen. Die partij wist niet alleen ruim groter te worden dan de SPD, maar verdubbelde haar resultaat bijna, van 11,3 procent naar 22 procent. Ook anti-immigratiepartij AfD won, en komt volgens de exitpolls op 10,5 procent (een plus van 3,4 punten). Ook de liberale FDP won en komt op 5,5 procent. Die Linke heeft 1,9 procentpunt verloren en komt op 5,5 procent.

Exitpoll Oostenrijk: Kurz staat er goed voor

In Oostenrijk staat de partij van kanselier Sebastian Kurz op winst, melden internationale persbureaus op basis van de grootste prognose van het land. Zijn Volkspartij, de ÖVP, heeft volgens die projectie 34,5 procent van de stemmen. Daarmee krijgt de partij zeven zetels in het nieuwe Europees Parlement. De ÖVP hoort tot de Europese Volkspartij van christen-democraten en conservatieven, de grootste fractie.

De sociaal-democraten in de oppositie liggen ver daarachter: zij behaalden volgens de projectie 23,5 procent van de stemmen, voor vijf zetels. De extreem-rechtse coalitiepartner FPÖ, die eerder deze week implodeerde, is de derde partij met 17,5 procent, goed voor 3 zetels.

Exitpoll Duitsland: verlies voor regeringspartijen

In Duitsland zijn de stembureaus gesloten en is de eerste exitpoll al gepubliceerd. Daarin verliezen regeringspartijen CDU/CSU en SPD flink. De christen-democraten (CDU/CSU) worden volgens de exitpoll wel de grootste partij, met 28 procent van de stemmen die goed zouden zijn voor 28 zetels. CDU van bondskanselier Angela Merkel en CSU hebben nu samen 34 van de 96 Duitse zetels in het Europarlement (35 procent van de stemmen).

Vooral de SPD verliest flink: van 27 procent (27 zetels) in 2014 naar 16 procent (16 zetels) volgens de exitpoll nu. De sociaal-democraten zouden de Groenen zelfs voor moeten laten gaan, die met 22 procent de tweede partij zouden worden.

Twitter avatar JuurdEijsvoogel Juurd Eijsvoogel Duitsland: Zwaar verlies voor regeringpartijen: CDU/CSU 28%, verliest 7,3 punten, SPD nog maar 15,5%, verlies van 11 procentpunten, volgens de eerste exitpolls

Spoorboekje voor vanavond

In 21 EU-lidstaten wordt vandaag gestemd, daarvan zijn in 4 landen de stembussen al gesloten. Dat zijn Luxemburg, België, Oostenrijk en Cyprus. Zo om 18.00 uur zijn de ogen vooral gericht op de exitpolls van Duitsland. Ook in Griekenland sluiten dan de stembussen. Lees hier de stemtijden van de andere landen die vandaag stemmen.

Waar moet je vanavond verder op letten?
- Rond 22.15 uur wordt een eerste prognose verwacht voor de samenstelling van het nieuwe Europees parlement
- Nadat om 23.00 uur in Italië als laatste de stembureaus gesloten zijn, mogen in alle 28 lidstaten de uitslagen worden gedistribueerd.
- De totale Nederlandse uitslag wordt naar verwachting pas maandagochtend bekend. Wel verwacht persbureau ANP voor 01.00 uur vannacht een voorlopige uitslag te kunnen geven.

Opkomst Frankrijk klimt verder op

Fransen hebben nog tot 20.00 uur de tijd om te stemmen - en nu al heeft een ongekend aantal gerechtigden dat gedaan. De opkomst lag om 17.00 uur op 43 procent. Bij de vorige Europese verkiezingen in 2014 was dat om dezelfde tijd 35 procent. Peilers hadden van tevoren niet verwacht dat de uiteindelijke opkomst zo hoog zou uitvallen. Nieuwe prognoses voorspellen een totale opkomst van 52,2 procent.

Twitter avatar EuropeElects Europe Elects France, European Election: turnout 1999: 46.76%
2004: 42.76%
2009: 40.63%
2014: 42.43%
2019: 52.2% (Harris projection) #Européennes2019 #EP2019

En, net zoals eerder al gesignaleerd bij Roemeense kiezers in andere EU-lidstaten, zorgen ook Fransen in het buitenland dat zij kunnen stemmen. Zo filmde een Duitse journalist de rij voor de Franse ambassade in Berlijn:

Twitter avatar AngelaUlrichrbb Angela Ulrich Wow, toll! Was für eine Wahlschlange vor der @FranzBotschaft in Berlin! Wartezeit im Schnitt 2,5 Stunden #waehlengehen #Europawahl2019 https://t.co/QdBY7U69PP

Roemenen stemmen massaal, maar met moeite

Honderden, soms duizenden, Roemenen staan te wachten voor ambassades en consulaten elders in Europa om hun stem uit te brengen. Vooral in München, maar ook in Berlijn, Milaan en Londen zijn de rijen enorm.

Een lange rij kiezers bij de Roemeense ambassade in Berlijn. Foto Anton Roland Laub/AFP

Roemenië beslist vandaag niet alleen welke Europarlementariërs de komende vijf jaar naar Brussel mogen, maar spreekt zich per referendum ook uit over maatregelen ten koste van de rechtsstaat die de zittende regering de afgelopen jaren heeft genomen.

Roemenië is het land met de grootste diaspora binnen de EU: officieel wonen 3,4 miljoen Roemenen in de andere 27 lidstaten, vooral in Italië en Spanje. En die ‘wereldse’ Roemenen zijn over het algemeen ontevreden met hun conservatief-reactionaire regering. De rijen in andere Europese steden zijn dan ook niet alleen het toonbeeld van democratisch enthousiasme, maar ook een teken dat het stemmen op de diplomatieke posten bewust erg langzaam verloopt.

Een belangrijk thema voor kiezers ín Roemenië: de 'brain drain' van het land

In Roemenië zelf is de opkomst voorlopig ook hoger dan bij eerdere Europese verkiezingen. Met nog drie uur te gaan tot de stembussen om 20.00 uur Nederlandse tijd sluiten, is de opkomstdrempel van 30 procent voor het referendum al gehaald. Hierin kunnen kiezers zich uitspreken of ze vinden dat politici amnestie mogen hebben voor vervolging van corruptie en of zij per nooddecreet, in plaats van normale wetgevingstrajecten, de rechterlijke macht mogen aanpakken. Roemenië is hierover in conflict met Eurocommissaris Frans Timmermans. Vooral in districten waar de regerende PSD-partij niet populair is, is de opkomst hoog.

De rij wachtende Roemenen in Berlijn:

Twitter avatar nahsehen Carsten Behrendt Beeindruckend: Hunderte Menschen stehen vor der rumänischen Botschaft in #Berlin Schlange für die #Europawahl2019. https://t.co/LuprKFTA10

De commissievoorzitter naar de stembus

Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, bracht vanmiddag ook zijn stem uit. Hij deed dat in Capellen. In Luxemburg sloten de stembureaus om 14.00 uur.

Foto John Thys/AFP

Na de verkiezingen moet duidelijk worden wie Juncker gaat opvolgen. Die kandidaat wordt de voorzitter van de nieuwe Europese Commissie - het orgaan dat weer wordt benoemd door het nieuwe Europees Parlement.

In Brussel wordt ook tegen de EU en de verkiezingen gedemonstreerd

De Brusselse politie heeft zondagmiddag ingegrepen bij een bijeenkomst van gele hesjes bij het Noordstation. De betogers hadden opgeroepen tot een grote demonstratie op de dag van de Europese verkiezingen in België: een actie tegen „de Europese dictatuur”.

De politie van Brussel en 'gele hesjes' raken slaags tijdens een demonstantie tegen de Europese Unie, op de dag van de Europese verkiezingen. Foto Olivier Hoslet/EPA

Volgens Het Laatste Nieuws hadden zich een paar honderd demonstranten verzameld. Vlak voor 14.00 uur werden die door de politie omsingeld om de demonstratie, waar geen vergunning voor was aangevraagd, te stoppen. De agenten gebruikten daarbij pepperspray, zo meldt de Belgische krant. Op beelden van buitenlandse persbureaus is te zien dat betogers - sommigen in gele hesjes, anderen geheel in het zwart gekleed - worden opgepakt. Het is niet bekend om hoeveel arrestaties het gaat.

De politie slaagde er echter niet in iedereen tegen te houden. Een kleinere groep gele hesjes trok in de middag door het centrum van Brussel. Zij beschadigden onder meer reclamezuilen. In de stad raakten zij ook slaags met politie.

Inmiddels zijn de stembussen in heel België gesloten.

Griekse premier Tsipras ziet de Europese verkiezingen als een vertrouwensstemming over eigen beleid

De verkiezingen voor het Europees Parlement zijn ook een vertrouwensstemming over het beleid van de Griekse premier Alexis Tsipras. Als zijn linkse partij Syriza verliest, zou Tsipras kunnen besluiten om vervroegde parlementsverkiezingen in Griekenland uit te schrijven. Die zijn nu gepland voor oktober, maar kunnen worden vervroegd naar juni.

De Griekse premier Alexis Tsipras verlaat op zondag het stemhokje, in een lokaal in Athene. Foto Angelos Tzortzinis/AFP

Tsipras kondigde deze maand een pakket belastingkortingen en andere voordelen aan voor Griekse gepensioneerden, die hard zijn geraakt door de crisis. In een interview met de staatszender ERT TV zei Tsipras dat hij de Europese verkiezingen ook zag als een vertrouwensstemming over zijn plannen om de bezuinigingspolitiek terug te schroeven in 2019 en 2020.

„Zondag stemmen mensen weliswaar niet voor een regering, maar ze stemmen wel voor het beleid dat zal worden gevoerd in de komende jaren. Als deze maatregelen worden verworpen, dan is alles mogelijk”, zei Tsipras. „Elke percentage verlies voor Syriza zal tot een debat leiden waarvan ik het einde niet kan voorspellen.”

Syriza loopt in de peilingen achter op de rechtse oppositiepartij Neo Dimokratia. Minister van Administratieve Hervorming Vernadakis, een van Tsipras’ trouwste adviseurs, zei dat de regering zal kijken wat de mogelijkheden zijn als de uitslag van de Europese verkiezingen duidelijk is. Gevraagd naar de mogelijkheid van vervroegde verkiezingen in juni, zei hij: „Die kan ik niet uitsluiten.”

Opkomst in Duitsland: kiezers gaan óók voor de gemeenteraad naar de stembus

De opkomst in Duitsland wordt geholpen door het feit dat er in tien deelstaten ook gemeenteraadsverkiezingen worden gehouden - en in de stadstaat Bremen bovendien deelstaatverkiezingen. Daardoor hebben kiezers die niet erg warm lopen voor de Europese verkiezingen, een extra aansporing om tóch te gaan stemmen. De eerste exit polls worden verwacht kort na 18.00 uur, als de stembureaus dicht gaan.

Vanuit Bremen, waar de sociaaldemocratische SPD na 73 jaar de macht dreigt de verliezen, meldt persbureau dpa lange wachttijden bij de stembureaus. Voor de SPD zou het verlies van Bremen een symbolisch zware klap zijn, met mogelijke grote gevolgen.

Als ook de Europese verkiezingen slecht voor de partij uitpakken, wat wordt verwacht, dan kan de druk op partijleider Andrea Nahles om terug te treden sterk toenemen. Haar voorganger Martin Schulz zou volgens verschillende media al voorbereidingen treffen om haar af te zetten en haar plaats in te nemen.

In Duitsland zal vanavond in de eerste plaats worden gekeken wat de gevolgen van de uitslagen zijn voor de stabiliteit van bondskanselier Merkels coalitie van CDU, CSU en SPD. Verwacht worden op z’n minst enkele wijzigingen in het kabinet. Omdat minister van Justitie Katarina Barley als aanvoerder van de Europese lijst van de SPD naar Brussel vertrekt, komt er in elk geval één plaats vrij. Maandagmiddag komen de leiders van de drie coalitiepartijen met Merkel en vicekanselier Scholz bijeen om te Europese top van dinsdag voor te bereiden, waar de verdeling van hoge posities binnen de EU op de agenda staat.

Franse EU-verkiezing bepalend voor Macrons presidentschap

Frankrijk stemt niet alleen voor het Europees parlement, maar ook voor of tegen president Emmanuel Macron. Dat is althans hoe de politieke oppositie en de al maanden demonstrerende ‘gele hesjes’ de verkiezingen van zondag graag zien. Voor het eerst sinds de verkiezing van Macron en zijn parlementaire meerderheid in 2017 mogen de Fransen zich in het stembureau uitspreken.

Macrons voorganger François Hollande verloor die tussentijdse verkiezingen in 2014 fors. Het rechts-nationalistische Front National werd met lijsttrekker Marine Le Pen destijds de grootste partij met 24,86 procent van de stemmen. Le Pen en de 23-jarige lijsttrekker Jordan Bardella van wat nu de ‘Rassemblement National’ heet hebben vrijdag in een laatste persconferentie de aanhang van kleinere partijen op rechts én links opgeroepen samen een vuist te maken tegen Macron. „Geen stem mag verloren gaan”, zei Le Pen. „Als hij verliest, dat leert hij wat bescheidener te zijn”, meent Bardella.

Ook nu dreigt de zittende macht te verliezen. Maar de inzet is veel groter dan in 2014. Hervorming van de EU is voor Macron een van de belangrijkste onderwerpen van zijn presidentschap. Net als bij de presidentsverkiezingen van 2017 heeft hij van de tweestrijd tussen pro-Europese „progressieve” krachten en nationalisten een centraal campagnethema gemaakt. Verlies in eigen land zou hem in Brussel verder verzwakken.

Door zich persoonlijk zeer actief met de campagne te bemoeien maakt de president zich extra kwetsbaar. Bij gebrek aan een aansprekende lijsttrekker liet zijn partij in de laatste weken affiches drukken met zijn beeltenis erop. Vrijdagavond nog liet hij zich uitgebreid interviewen door een bekende YouTuber om jongeren naar de stembus te krijgen. „Als jullie niet van het huidige systeem houden, verander het dan!” zei hij.

Emmanuel Macron begroet een aanhanger nadat hij zijn stem heeft uitgebracht in een stembureau in de gemeente Le Touquet. Foto Ludovic Marin/EPA

In maart publiceerde Macron in kranten in alle EU-lidstaten een open brief met de titel ‘Renaissance’, wat later ook de naam van zijn kieslijst zou worden. Hij wil na de verkiezingen in het Europarlement een groot machtsblok op het midden dat een meerderheid kan vormen achter een „progressieve” kandidaat voor het commissievoorzitterschap. De opkomst om 12 uur was in Frankrijk aanzienlijk hoger dan in 2014: 19,26 procent van de geregistreerde kiezers had gestemd, tegenover destijds 15,70 procent. De stembussen sluiten om 20.00 uur.

Hogere opkomst in Denemarken en Frankrijk

Het lijkt erop dat in een aantal landen veel meer mensen gaan stemmen dan tijdens de vorige Europese verkiezingen. Om 12.00 uur tonen de opkomstpercentages van Frankrijk, Cyprus, Denemarken, Polen en Roemenië hogere cijfers. Zo ligt in Denemarken het opkomstpercentage ruim 4 procentpunt hoger dan tijdens de vorige verkiezingen. In Italië lijkt de opkomst ongeveer gelijk als in 2014. In Spanje is tot nu toe alleen de opkomst om 14.00 uur bekend en daar is het percentage zo'n 25 procent, ongeveer gelijk aan de vorige verkiezingen.

Stemmen in Spanje

Op deze zonnige zondagmiddag maakte ik om 13.30 van mijn huis de gang naar de sportschool. Dit keer niet om baantjes te trekken, maar om te mogen stemmen voor de Europese en de lokale verkiezingen. District 4, sectie 31 en tafel U stond er op mijn stembiljet. Een vrijwilligster van de conservatieve Volkspartij (PP) wees me de weg in de zaal die normaal vol staat met sportende Madrilenen. Nu lagen daar tientallen lijsten en enveloppen.

NRC-correspondent Koen Greven brengt in Madrid zijn stem uit Foto: Koen Greven

In Spanje vinden vandaag verschillende verkiezingen plaats. Naast vertegenwoordigers voor Europa en de lokale gemeenteraden wordt er ook in dertien van de zeventien autonome regio’s gestemd. Maar als buitenlander mocht ik daar niet aan meedoen. Ik was één van 13.793 Nederlanders die ingeschreven stond voor de gemeenteraadsverkiezingen en één van de 11.624 voor de Europese. Bij de laatste verkiezingen kon ik alleen op kandidaten van de Spaanse lijsten stemmen.

Met twee lijsten en twee enveloppen in de hand liep ik naar de tafel waar mijn buurmeisje Sara me lachend welkom heette. Voor de zekerheid noteerde ze toch maar even de gegevens uit mijn paspoort. Op deze historische dag liet ik me op de foto zetten. Op zondag ga ik immers zelden naar de sportschool. Om 20.00 uur gaan de stemlokalen dicht.

In België spant het erom

De eerste stembussen in België, waar vandaag niet alleen Europees maar ook landelijk en deelstatelijk gestemd wordt, zijn gesloten. Om 16.00 uur sluiten ook de elektronische stembussen. Het spant er in heel België nog behoorlijk om. Hoe hoog de spanning opliep, bleek al uit de toon van de verkiezingscampagne de laatste weken. Die verliep niet altijd even netjes. In debatten werd regelmatig zo door elkaar geroepen dat luisteraars niets meer konden volgen. De campagne kenmerkte zich vooral door het telkens opnieuw beschuldigen van de tegenpartij.

Daar deed ook Bart De Wever, partijvoorzitter van de rechts-conservatieve partij N-VA en burgemeester van Antwerpen, aan mee. In een aflevering van Jambers in de Politiek noemde De Wever, die zich kandidaat heeft gesteld om minister-president in Vlaanderen te worden, partij Groen een „prulpartij”. In een interview met De Tijd zei hij dat de uiterst rechtse partij Vlaams Belang een partij is „als iemand die elke dag een drol in een krant rolt, ze voor uw deur in brand steekt, aanbelt en dan wegloopt”. Gisteren noemde hij voorzitter van die partij Tom Van Grieken een „paljas”.

Hij heeft in elk geval spijt van de uitspraak over de prulpartij, verklaarde hij vandaag aan VTM Nieuws net voor hij ging stemmen. „Je moet veel incasseren in een campagne. Je zegt zo’n dingen in 'the heat of the moment'”. Dat zijn partij, de grootste van het land, vandaag zal verliezen ten opzichte van vijf jaar geleden lijkt vast te staan – de vraag is hoeveel. Als de Vlaams-nationalistische partij niet genoeg stemmen haalt, zal volgens De Wever een „rood-groen front” uit het traditioneel veel linkser stemmende Wallonië niet tegengehouden kunnen worden.

Twitter avatar arvankampen Anouk van Kampen Van je familie moet je het hebben: Jan Peumans, N-VA-lijstduwer in Limburg, had een volmacht voor zijn zoon Wim, die in het buitenland is: "Ik moet voor hem op Groen stemmen. Ik begrijp dat niet, maar ik moet zijn keuze respecteren zeker." https://t.co/kXluGs04WM via @destandaard

De Italiaanse Democratische Partij staat op het punt van instorten

Frans Timmermans mag dan, volgens de exit-polls, zijn vleugels hebben uitgeslagen en een hoopvolle glimlach op het gezicht hebben getoverd bij veel Europese sociaal-democraten, het staat al wel vast dat de Italiaanse pijler in de sociaal-democratische fractie in het Europees Parlement zal instorten. De Italiaanse Democratische Partij (PD) boekte vijf jaar geleden een monsterzege. De kersverse premier Matteo Renzi sleepte zijn partij naar een historische 41 procent van de stemmen. De PD werd daarbij de grootste groep binnen de Europese sociaal-democraten.

Maar Renzi is al tweeënhalf jaar weg, slachtoffer van zijn eigen arrogantie en politieke sluipschutters binnen zijn partij. Ook veel kiezers zijn weggelopen. Bij de landelijke verkiezingen vorig jaar maart bleef de PD onder de 19 procent. Volgens de laatst toegelaten peilingen van twee weken geleden zal het vandaag niet heel veel beter worden.

Al put ook in Italië links hoop en kracht uit de goede vooruitzichten voor Salvini en zijn eurosceptische, tegen migranten agerende partij Lega. Als die sterker wordt, zou ook het verzet ertegen sterker kunnen worden. De kandidatenlijst is een soort ‘nee’ tegen Salvini: prominente kandidaten zijn Pietro Bartolo, de bekende arts die op het eilandje Lampedusa duizenden migranten heeft geholpen; en Europarlementariër en oud-minister Cécile Kyenge, een oogarts die wegens haar huidskleur racistische beledigingen van Lega-politici over zich heen heeft gekregen. Maar de Democratische Partij mist een aansprekende lijsttrekker als Timmermans.

Berlusconi doet ook weer mee

Het is een beetje op de achtergrond geraakt, maar in Italië doet ook Silvio Berlusconi vandaag weer mee. De 82-jarige mediamagnaat en oud-premier hoopt dat hij nog genoeg prestige overheeft om te voorkomen dat zijn partij onder de 10 procent zakt. „Ik ben de enige Italiaanse leider die echt naar Europa zal gaan”, schreef hij vrijdag in een open brief. Andere nationale politici ter rechterzijde als Matteo Salvini van de Lega, de voorspelde winnaar van vandaag, en Georgia Meloni, van de kleine partij Broeders van Italië, zijn ook lijsttrekker. Maar „Salvini en Meloni […] zullen na de verkiezingen in Italië blijven”, schreef Berlusconi.

Silvio Berlusconi brengt zijn stem uit in Milaan. Foto Daniel dal Zennaro/EPA

Hij zit klem. Dat de parlementaire anti-maffiacommissie hem donderdag opnam in de lijst van vijf impresentabili (mensen die je eigenlijk niet op je lijst kunt hebben) is de minste van zijn zorgen. Dat hij op de lijst staat komt door alle onderzoeken die nog steeds tegen hem lopen, maar zijn meeste aanhangers hebben zijn verweer geloofd dat die onderzoeken politiek gemotiveerd zijn.

Aandacht

Zijn kandidatuur voor Straatsburg is ook bedoeld om in de schijnwerpers te blijven. Om zich te onderscheiden van de eurosceptische Salvini, die met zijn uithalen naar migranten de belangrijkste stem op rechts is geworden, presenteert Berlusconi zich als bruggenbouwer. Hij zit in de Europese Volkspartij en zou de hand willen uitsteken naar Salvini, die met een flink aantal zetels naar het Europees Parlement zal komen maar heeft gezegd dat hij een nieuwe fractie van rechts-nationalistische partijen wil vormen. In Italië klinkt zo’n uitgestoken hand niet ongeloofwaardig: Salvini regeert in Rome met de Vijfsterrenbeweging, een anti-systeempartij, maar sluit op lokaal en regionaal niveau allianties met Berlusconi en Meloni. Maar in Europa lijkt er nauwelijks meer naar de suggesties van Berlusconi te worden geluisterd.

Opkomst in Frankrijk, Cyprus en Roemenië voorlopig hoger dan vorige keer

In Frankrijk, Cyprus en Roemenië lijkt de opkomst voorlopig hoger uit te vallen dan vijf jaar geleden. Om 12.00 uur hadden in deze drie landen meer mensen hun stem uitgebracht dan in 2014 op dat tijdstip. Van de andere landen is de opkomst om 12.00 uur nog niet bekendgemaakt. In Denemarken lag om 10.00 uur de opkomst twee procentpunt hoger dan in 2014.

In Nederland was de opkomst donderdag ook hoger dan bij de vorige verkiezingen. Van de Nederlandse kiesgerechtigden heeft 41,2 procent gestemd, in 2014 was dat percentage 37,3 procent.

Vier stemformulieren in België

In België wordt vandaag niet alleen gestemd voor Europa, maar ook voor de eigen verkiezingen; het federaal parlement en de parlementen van de deelstaten worden gekozen. Dat kan voor sommige Belgen betekenen dat ze vandaag vier (!) stemformulieren moeten invullen. Ben je bijvoorbeeld Nederlandstalig Brusselaar, dan stem je vandaag voor het Brussels gewest, Vlaanderen, het federaal parlement én de EU. Hoe dat kan, legden we uit in deze video.

De stembussen in België zijn open tot 14.00 uur voor schriftelijk stemmen en tot 16.00 uur daar waar elektronisch wordt gestemd. Daarna zouden snel exit polls moeten komen, behalve voor de uitslagen van de Europese verkiezingen: dat duurt tot 23.00 uur, als het laatste stembureau in Italië gesloten is.

Maken de groene partijen de verwachtingen waar? Wordt het een 'zwarte zondag' met grote winst voor Vlaams Belang? Door de steeds verdere versplintering in België kan het vandaag veel kanten op. Het zal om een paar zetels hangen hoe ingewikkeld de federale formatie wordt.

Lees meer: Het klimaat splijt België nog meer in tweeën

Stemmen in Italië, Denemarken en België

Om 06.00 uur Nederlandse tijd zijn de eerste stembureaus geopend. In totaal wordt er op deze laatste dag van de verkiezingen gestemd in 21 Europese landen. Zo ziet het stemmen eruit in verschillende landen.

Waar wordt vandaag gestemd?

De eerste stemlokalen openden vanochtend om 06.00 uur Nederlandse tijd de deuren. In Cyprus, Griekenland, Bulgarije, Hongarije, Litouwen en Roemenië konden inwoners vanaf dat moment hun stem uitbrengen. Vanavond om 23.00 uur sluiten de laatste stembussen in Italië. Hierna worden de uitslagen verwacht.

Hoe laat wordt er waar gestemd?

  • Luxemburg: 08:00 - 14:00 uur
  • België: 08:00 - 16.00 uur
  • Oostenrijk: 07:00 - 17:00 uur
  • Cyprus: 06:00 - 17:00 uur
  • Duitsland: 08:00 - 18:00 uur
  • Griekenland: 06:00 - 18:00 uur
  • Bulgarije: 06:00 - 19:00 uur
  • Kroatië: 07:00 - 19:00 uur
  • Estland: 08:00 - 19:00 uur
  • Finland: 08:00 - 19:00 uur
  • Hongarije: 06:00 - 19:00 uur
  • Litouwen: 06:00 - 19:00 uur
  • Slovenië: 07:00 - 19:00 uur
  • Frankrijk: 08:00 - 20:00 uur
  • Denemarken: 09:00 - 20:00 uur
  • Portugal: 09:00 - 20:00 uur
  • Roemenië: 06:00 - 20:00 uur
  • Spanje: 09:00 - 20:00 uur
  • Polen: 07:00 - 21:00 uur
  • Zweden: 08:00 - 21:00 uur
  • Italië: 07:00 - 23:00 uur

In Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Tsjechië, Ierland, Letland, Malta, Tsjechië en Slowakije werd de afgelopen dagen al gestemd.

Welkom in een nieuw verkiezingsblog

Het is de laatste dag van de Europese verkiezingen. Vandaag brengen inwoners van 21 landen hun stem uit voor het Europees Parlement. Donderdag werd er al in Nederland en het Verenigd Koninkrijk gestemd. Lees hier alles terug over deze eerste verkiezingsdag.

De inwoners van Tsjechië en Ierland konden vrijdag naar de stembus. In Tsjechië wordt twee dagen gestemd. Zaterdag konden de inwoners van Letland, Malta, Tsjechië en Slowakije hun stem uitbrengen. Lees hier meer over de derde verkiezingsdag.

Vanavond om 23.00 uur sluiten de laatste stemlokalen. Hierna worden de uitslagen bekendgemaakt.

Lees ook: Alles wat je moet weten over de Europese verkiezingen 2019