Eén Frans maakt nog geen rode zomer: is de Nederlandse uitslag een voorteken voor rest van Europa?

Nederland beet donderdag de spits af bij de Europese verkiezingen. De opmerkelijke uitslag die uit de exitpolls naar voren komt – overwinning van de sociaal-democraten, afstraffing van anti-EU-partijen – wordt verwelkomd in Brussel. Nederland geldt toch als gidsland voor nieuwe politieke ontwikkelingen. Maar of het een voorteken is voor de uitslag in alle lidstaten zondag, wordt betwijfeld. Hoezeer Europese ambtenaren en diplomaten het ook hopen.

1. Wederopstanding sociaal-­democratie?

De winst van de PvdA (van 3 naar 5 of misschien zelfs 6 zetels, afhankelijk van de definitieve uitslag) is toch vooral de verdienste van Frans ­Timmermans. Zijn gok om zich als Spitzenkandidat voor de Europese sociaal-democraten én als lijsttrekker van de PvdA-eurofractie op te werpen – destijds met de nodige verbazing en leedvermaak beoordeeld – is beloond met onverwacht veel stemmen.

Timmermans voerde een goede en intensieve campagne, in Nederland en daarbuiten. Hij profiteerde volop van zijn bekendheid als Europees commissaris en voormalig ­minister van Buitenlandse Zaken. Uit onderzoek van I&O Research kwam de PvdA’er als enige lijsttrekker uit de bus die door een meerderheid van de Nederlanders werd herkend.

De andere lidstaten hebben echter geen ‘Frans’. In Frankrijk is de Parti Socialiste compleet weggevaagd, in het Verenigd Koninkrijk oogst Labourleider Jeremy Corbyn vooral hoon en kritiek. De Duitse SPD staat allerminst voor een miraculeuze ­wederopstanding en in de Oost-­Europese landen (Polen, Hongarije) is het evenmin een feest om sociaal-democraat te zijn.

In Spanje gloort wel hoop met ­Pedro Sánchez. En de Italiaanse ­sociaal-democratie lijkt uit haar coma te ontwaken. Maar één Frans maakt nog geen rode zomer in ­Europa.

2. Stokt de groei van het anti-Europese blok?

De stabilisering (mogelijk zelfs krimp) van het anti-Europese blok in Nederland is opvallend. Waren PVV en SP in 2014 goed voor 6 zetels (van de 26), de exitpoll voorspelt nu voor Forum, PVV en SP samen 5. In de raming van GeenPeil, dat de uitslagen in 700 stembureaus verwerkte, verliezen PVV en SP alle zetels waardoor het anti-EU-blok zou uitkomen op een magere 3 zetels.

Het is vooral dit deel van de ­Nederlandse uitslag dat in Brussel in goede aarde valt. Maar ook hier geldt dat de Nederlandse situatie niet vergelijkbaar is met die in de rest van de EU. De opkomst van een partij als Forum voor Democratie die als een magneet de anti-Europese stem bij de traditionele eurosceptische partijen wegtrekt, wordt elders niet waargenomen. Rassemblement National (voorheen Front National), de AfD, Lega, Vlaams­Belang, ze hebben er geen concurrent bij gekregen. De peilingen duiden vooralsnog op een groei van de anti-Europese fracties in het Europees Parlement, ondanks de puinhoop die de Britten van de Brexit hebben gemaakt.

3. Hogere opkomst kiezers?

Tot slot is er de hogere opkomst in Nederland, van 37 naar mogelijk 41 procent, het hoogste percentage sinds 1989. Waarom er meer kiezers naar de stembus zijn gegaan, is nog niet duidelijk. Was het de campagne, een groeiend besef dat ­Europa er wel degelijk toe doet of simpelweg het mooie voorjaarsweer?

I&O Research kan er pas volgende week een verklaring voor geven. Ook hier is het te voorbarig om van een Europese trend te spreken.

Wat wel geldt, is dat de Nederlandse uitslag een opsteker is voor de pro-Europese politici in de landen die pas zondag stemmen. En een aanwijzing voor de populisten dat hun overwinning geenszins is gegarandeerd.