Direct naar artikelinhoud
Reportage

Als een van de weinige landen voltrekt Egypte steeds vaker de doodstraf. ‘Het is meer wraak dan rechtspraak’

Leden van de Moslimbroederschap achter tralies horen boos een uitgesproken doodstraf aan, in een rechtbank in Caïro, Egypte.Beeld REUTERS

Nadat de Egyptische president Sisi zijn grip op de macht versterkte, is het aantal terdoodveroordeelden fors toegenomen. Daarmee is Egypte een van de weinige landen ter wereld waar de doodstraf toeneemt. 

Tandarts Fatma Mustafa had haar ambitieuze zoon Mahmoud graag in Duitsland op willen zoeken, waar hij natuurkunde en wiskunde zou gaan studeren. “Hij wilde daarheen om de Nobelprijs te winnen”, vertelt ze. Maar voor zijn vertrek verdween hij. En een jaar later werd hij veroordeeld tot de doodstraf voor betrokkenheid bij de moord op een politieagent. Nu bezoekt Fatma haar zoon één keer per maand in de Wadi Natrun-gevangenis in Cairo.

Dagen na de verdwijning van de destijds 21-jarige Mahmoud zag ze tot haar schrik een filmpje van het ministerie van binnenlandse zaken waarin hij en twee anderen de moord opbiechtten. Toen ze hem weken later eindelijk kon bezoeken, omarmde ze haar zoon en vroeg: “O Mahmoud, je bent zo intelligent, hoe heb je dat kunnen zeggen?” “Je kunt je niet voorstellen hoe ze mij hebben gemarteld om mij dat te laten zeggen”, antwoordde hij.

Net als Mahmoud wachten honderden Egyptenaren op hun executie. Wereldwijd neemt het gebruik van de doodstraf af,  maar in het Egypte van president Abdel Fatah al-Sisi worden steeds meer mensen tot de straf veroordeeld, vaak via massaprocessen. In september werden nog 75 mensen ter dood veroordeeld in een rechtszaak tegen 739 verdachten. Volgens mensenrechtenorganisaties komen die doodstraffen voort uit oneerlijke processen. “De documenten van de aanklager zijn pagina’s dik, maar het is allemaal kopieer-plak-taal, zonder echt bewijs”, vertelt Amr Magdi, onderzoeker bij Human Rights Watch. “Dan staat er: de jongens kwamen samen om een aanslag voor te bereiden. Maar er staat niet waar ze elkaar ontmoetten, hoeveel keren en wat ze precies deden.” Daarbij voeren agenten vaak geheime contacten op als getuigen in rechtszaken, zonder dat die contacten door een onafhankelijke partij worden gesproken. 

Familieleden lezen in de lokale krant dat de executie is voltrokken, zonder bericht te hebben gekregen van de autoriteiten

Macht Sisi

Tot 2017 maakte het Hof van Cassatie veel doodstraffen ongedaan die uit dat soort processen voortkwamen. Zo had het hof een regel dat een verdachte niet op grond van de verdenkingen van een veiligheidsbeambte alleen veroordeeld kon worden. Maar twee jaar geleden is het hof door nieuwe wetten zijn onafhankelijkheid grotendeels kwijt geraakt. Ook door een grondwetswijziging die vorige maand via een omstreden referendum werd aangenomen, heeft het regime een grotere grip gekregen op het rechtssysteem. President Sisi kan zelf rechters en het hoofd van het Institutioneel Hof benoemen of ontslaan.

Tijdens haar maandelijks bezoek aan de gevangenis vertelde Mahmoud aan zijn moeder Fatma over de marteling die hij en zijn makkers hadden doorstaan. “Ze kregen elektrische schokken en sigaretten werden op ze uitgedrukt”, verklaart Fatma. “Een van de jongens is verkracht met een houten stok.” 

Executies vinden vaak plaats na een aanslag op politie of het leger, als vergelding. Magdi: “De mentaliteit is meer wraak dan rechtspraak”. Steeds vaker lezen familieleden in de lokale krant dat de executie is voltrokken, zonder bericht te hebben gekregen van de autoriteiten.

Demonstranten tegen de doodstraf in Egypte bij het Egyptisch consulaat in Istanbul.Beeld AFP

Shock

Zo hoorde Ibrahim Khalil een jaar geleden ’s avonds dat zijn 23-jarige zoon Lotfy de volgende ochtend geëxecuteerd zou worden, voordat hij de kans had hem nog een laatste keer te zien. Lotfy was samen met acht andere jongens veroordeeld voor de moord op drie studenten van een militaire academie. Nog in shock probeerde Khalil na de executie het lichaam van zijn zoon op te halen. Maar dat maakten de autoriteiten heel lastig. “Ze wilden zijn lichaam al begraven”, vertelt hij.

Hoewel Lotfy volgens zijn vader geen aanhanger van de islamistische Moslimbroederschap was, is hij dat zelf wel en vele anderen in hun omgeving. President Sisi kwam aan de macht door de democratisch verkozen moslimbroeder Mohamed Morsi met een coup uit het zadel te wippen. Sindsdien betitelt Sisi’s regime de Moslimbroederschap als terroristische organisatie.  

Ook de ambitieuze student Mahmoud stond op de universiteit bekend vanwege zijn kritiek op Sisi’s staatsgreep. Wanhopig probeert zijn moeder nog steeds zijn onschuld te bewijzen. Ondertussen wacht haar zoon al vier jaar in een donkere cel van anderhalf bij anderhalf meter met vier anderen op de dood, gekleed in het rode uniform dat terdoodveroordeelden dragen.

Gisteren bracht moeder Fatma weer voedsel zodat Mahmoud en zijn celgenoten niet verhongeren, en plastic zakken die ze als toilet gebruiken, omdat ze de cel nauwelijks mogen verlaten. “Mahmoud wilde dat de vrijheid in dit land als een zon zou schijnen, maar hij mag de zon niet eens meer zien.”

Lees ook:

Wie durft er campagne te voeren tegen de Egyptische president Sisi?

Een voor een haken ze af, de kandidaten die het in de strijd om het presidentschap in Egypte opnamen tegen Abdel Fattah al-Sisi. En anders verdwijnen ze.

Een half leven lang wachten op de doodstraf

Wie in Japan een doodvonnis krijgt, brengt vele jaren in eenzame opsluiting door zonder te weten wanneer de executie volgt. Twee vrouwen vertellen hoe zij omgingen met de veroordeling van hun broers.