Lilian Marijnissen: Een beetje minder EU kan misschien ook

De Socialistische Partij baarde deze verkiezingscampagne opzien met een snoeihard campagnefilmpje. In de hoofdrol Hans Brusselmans, die veel gelijkenissen vertoont met PvdA’er Frans Timmermans. Die wordt door de SP neergezet als graaier en doorgeslagen eurofiel. De kritiek volgde snel: waar is de eigen boodschap?

Die boodschap heeft de SP wel degelijk, zegt partijleider Lilian Marijnissen. Voor haar partij is arbeidsmigratie hét thema van de Europese verkiezingen die morgen in Nederland worden gehouden. “Er wordt makkelijk geroepen dat mensen hier graag willen werken, kansen willen pakken. Dat moet je als socialist omarmen, hoor ik dan. Maar er is ook een schaduwzijde.”

Buitenstaander

Marijnissen leeft tussen twee werelden. Van dinsdag tot donderdag, als de Tweede Kamer vergadert, is ze in Den Haag. Een plek waar ze zich, na twee jaar Kamerlidmaatschap, nog altijd een ‘buitenstaander’ zegt te voelen.

Elke weekend is ze in haar geboorteplaats Oss, bakermat van de SP, tussen de ‘gewone mensen’. Ook het interview vindt daar plaats, in hotel De Weverij, ooit de Bergoss tapijtfabriek. Een belangrijke plek in de historie van haar partij. In 1973 brak er een wilde staking uit, onder aanvoering van leden van de net opgerichte Socialistische Partij, waaronder haar vader Jan Marijnissen.

Den Haag is in Oss ver weg, net als de leefwereld van veel van haar collega-Kamerleden. “Die kunnen niet begrijpen dat er ook eurokritische mensen zijn. Ze houden zich doof voor andere geluiden, want Europa is toch een fantastische vooruitgang voor iedereen?”

Ja, knikt Marijnissen, ze heeft het over collega’s als D66-fractievoorzitter Rob Jetten en GroenLinks-voorman Jesse Klaver. “Zij wuiven alle kritiek op Europa weg als provinciaal of nationalistisch. Of je wordt in het nexitkamp geschaard. ‘O, je wilt uit de Europese Unie!’ Nee, maar een beetje minder kan misschien ook.”

Oekraïners in Polen

Marijnissen heeft er net een tweedaags bezoek aan Polen opzitten. Ze wilde zelf zien welke gevolgen de grootschalige arbeidsmigratie naar West-Europa daar heeft. De dingen die ze zag, noemt ze ‘best schokkend’.

Zoals grote aantallen Nederlandse uitzendbureaus. “Daar horen ze vaak de klacht dat zoveel vakkrachten wegtrekken. Als je in Polen je huis wilt verbouwen, moet je een jaar van tevoren een bouwbedrijf bellen. Mensen uit Oekraïne komen dat werk doen. Poolse vakkrachten zitten allemaal in West-Europa. Ook het werk in de Poolse kassen wordt gedaan door Oekraïners; het werk dat de Polen hier doen.

“Nederlandse gemeenten worstelen met de vraag waar de migranten moeten wonen. Op mijn oude basisschool hier in Oss zitten in een kleuterklas van 25 kinderen vijf tot acht Poolse kindjes. Die spreken geen woord Nederlands. Nou, succes. In de bouw leidt het tot ­gevaarlijke situaties als mensen elkaar niet verstaan. Als je je Oost-Europese collega vraagt of een machine aanstaat en hij zegt ‘ja’, maar bedoelt ‘nee’, dan heb je een probleem.”

De arbeidsmarkt verbindt vraag en aanbod. Volgens het CBS zijn de komende jaren tienduizenden mensen nodig.

“Rob Jetten had het over 50.000 extra migranten, waarna het CBS hem corrigeerde omdat hij te stellig was. Maar het klopt, we zullen meer mensen nodig hebben. Werkgevers halen mensen hierheen en bieden ze beroerde arbeidsomstandigheden en lage lonen. Vaak voor fysiek zwaar, repeterend, weinig uitdagend werk. Een werkgever gaat geen 15 euro betalen als hij iemand uit Oost-Europa voor 9 euro aan het werk kan zetten. Maar voor dat bedrag kun je in Nederland nauwelijks een gezin onderhouden. Het wordt te makkelijk gezegd dat Nederlanders lui zijn.

“Het gevolg van arbeidsmigratie is dat de lonen al jaren niet stijgen. Bedrijven halen hoge winsten, de economie draait als een tierelier. Maar doordat het zo makkelijk is werknemers uit het buitenland te halen, blijven de lonen achter.

“Kijk naar de menselijke gevolgen. Je trekt een land leeg, waardoor Oekraïners naar Polen moeten. Er ­ontstaat hier een hele gemeenschap die van de EU niet hoeft te integreren. We stoppen ze weg op een Polencamping in een bos.”

Die vacatures blijven bestaan. Volgens experts is het aanbod van Nederlandse werknemers niet afdoende.

“Veel mensen zoeken nog altijd werk of willen meer uren maken. Sommigen hebben de zoektocht opgegeven. Als die allemaal aan de slag zijn en we hebben nóg een tekort, dan kun je mensen uit Oost-Europa halen. Wij vinden dat er werkvergunningen moeten komen, die een werkgever moet aanvragen.

“Daardoor krijg je meer zeggenschap over wie hier komt werken. De registratie is nu belabberd. We weten niet eens hoeveel Oost-Europese arbeidsmigranten er zijn. Dat maakt het de arbeidsinspectie heel moeilijk. Met vergunningen weet je dat wel. En het is gunstig voor migranten in een kwetsbare positie. Als het economisch minder gaat, kun je minder vergunningen verstrekken.”

Uit recent onderzoek van de Bertelsmann-stichting blijkt dat weinig landen zo sterk profiteren van de Europese interne markt als Nederland. Deze regio, Noord-Brabant, verdient er 1638 euro per hoofd van de bevolking aan.

“Ik ken dit onderzoek niet, wel vergelijkbare onderzoeken. Als je die ontleedt en je kijkt bijvoorbeeld naar de zorgkosten voor migranten, dan blijft er niet veel over.”

Maar van een opbrengst van ruim 1600 euro per persoon, blijft natuurlijk wel een stevig deel over.

“Ook hier geldt dat we verder moeten kijken dan alleen het economisch belang. Het is evident dat handel en samenwerking ons voorspoed kunnen brengen. Daar zijn we op zichzelf genomen niet tegen. Wel tegen het dwingende karakter van de EU, waarbij geen enkele regulering mogelijk is.

“Kijk naar de chaos in Groot-Brittanië. Eurofanatici zoals bij D66 verslijten die Britten voor gek en snappen niet dat ze uit de EU stappen. Ik snap het wel. Mensen hebben geen zeggenschap, bijvoorbeeld over het aantal arbeidsmigranten. Dat stuit ze tegen de borst.

“Dan moet je niet nóg harder doordrammen, met een Europees leger en Openbaar Ministerie. Als je mensen het mes op de keel zet, dan leidt dat tot ongelukken. Zie de brexit. Doe gewoon noodzakelijke dingen. Iedereen snapt dat je moet samenwerken, maar laat ruimte voor verschillen.”

Bij de Europese verkiezingen dreigt nieuw zetelverlies voor de SP. Na de verloren provinciale statenverkiezingen in maart zei u dat het ‘niet onze’ verkiezingen waren. Worden dit wel uw verkiezingen?

“Ja en nee, denk ik. De SP is jarenlang consistent eurokritisch. Maar ik denk dat wij weer last gaan hebben van de ­lage opkomst. Ik was zaterdag in Nijmegen, in de gewone wijken. Mensen weten niet eens dat er verkiezingen zijn. Als ze horen dat die over Europa gaan, worden ze niet enthousiaster. Ze denken niet dat ze daar een voet tussen de deur krijgen.

“Terwijl het ze wel stoort: Eurocommissarissen zoals Frans Timmermans die 30.000 euro per maand pakken, het hele verhuiscircus. Mensen hebben er niks mee.”

Is verlies ingecalculeerd?

“Dat mag je nooit incalculeren, het is wel verstandig er rekening mee te houden. We zijn vol bravoure de campagne in gegaan. Tegelijkertijd staan we in peilingen niet op het niveau van onze hoogtijdagen. Je moet een exceptionele campagne voeren om dat te kunnen benaderen. Daar gaan we natuurlijk wel voor.”

De SP trok deze campagne volop aandacht met het filmpje over Hans Brusselmans, de ‘eurofiel’ die verdacht veel op PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans lijkt. Vooral PVV en Forum-stemmers waardeerden het filmpje, SP-kiezers werden er niet warm van.

“Het filmpje had effect als breekijzer. Er werd veel over gesproken en wij konden uitleggen dat we voor een heel ander Europa staan. Mensen voelen dat het niet deugt als iemand met 30.000 euro naar huis gaat. (23.000 salaris plus toeslagen en onkostenvergoeding, red.)

“Wij krijgen soms voor onze voeten geworpen, bijna als verwijt, dat we in de rechtse vijver aan het vissen zijn. Hoezo, denk ik dan. Alsof we voorheen voor een sterkere EU waren. Iedereen weet dondersgoed dat dit al heel lang ons verhaal is. Als wij daarmee ook PVV-stemmers aanspreken, oké. Ik heb liever dat ze bij ons zitten. En kom op, het is campagnetijd. Heb je die filmpjes van Rutte over Baudet gezien? Zijn die niet op de man? Als je je daar niet druk om maakt en wel om ons, dan meet je met twee maten.”

De partijleiding werd tijdens de laatste partijraad opgeroepen opnieuw ‘de electorale middelvinger’ te worden met een populistischer geluid. Daarmee word je niet bestuursvriendelijker.

Lachend: “Die middelvinger is wel gelukt hè? Wat mij betreft gaan we dit vaker zien. Het was de expliciete opdracht van de leden.

“We hebben een tijd achter de rug dat we veel bestuurden: in gemeenten, provincies, grote steden. Dat was een goede keuze. Vanuit de huidige uitgangspositie past ons een andere toon en strategie. We hoeven niet te stoppen met besturen. Wel zullen we het vaker doen waar we het verschil kunnen maken. Zomaar aanschuiven past ons minder.

“Ik denk niet dat partijen niet meer met je willen besturen als je een harde toon aanslaat. Over het algemeen waarderen anderen onze inzet en betrokkenheid. VVD’ers zeggen dat ze tenminste weten wat ze aan ons hebben. Ik ben niet bang dat ze nu niet meer willen samenwerken.”

CV

Lilian Marijnissen (33) kwam op haar achttiende voor de SP in de gemeenteraad van Oss. Ook was zij actief voor vakbond FNV, voordat zij in maart 2017 de Tweede Kamer in kwam. In december van dat jaar werd zij fractievoorzitter, na het terugtreden van Emile Roemer.

Lees ook: 

Er heerst onrust binnen de SP over migratiestandpunt

Onrust binnen de SP: een deel van de achterban vindt dat de partij verrechtst met haar standpunt over vluchtelingen. De SP sluit deals om vluchtelingen uit Europa te weren niet langer uit.

Ongecontroleerde arbeidsmigratie is vooral goed voor de lagelonenlobby

Nederland moet weer zeggenschap krijgen over wie hier komt werken en onder welke voorwaarden, betoogt Lilian Marijnissen, fractievoorzitter van de SP in de Tweede Kamer.

De ene SP’er vindt het Brusselmans-spotje geweldig, de ander juist smerig

Zelden heeft een campagnevideo zulke gemengde reacties opgeleverd als die van de SP over Hans Brusselmans. “Het is fiftyfifty”, zegt voorzitter Pieter Schol van de Rotterdamse SP-afdeling over de reacties die hij binnen krijgt. “De één vindt het geweldig, de ander smerig.”