‘Europa ontkomt niet aan een keuze tussen Amerika en China’

Tegelijkertijd meldde de Volkskrant dat Huawei mogelijk betrokken is bij Chinese spionage in Nederland, via een verborgen achterdeur naar niet nader gespecificeerde ‘klantgegevens’. De AIVD onderzoekt het, Huawei ontkent.

En te midden van deze kolkende ontwikkelingen, steekt het Nederlandse kabinet – middels een inventariserende Chinanotitie – voorzichtig een pink in het water om te voelen wat de temperatuur is. De hoop is gericht op de Europese Unie die moet garanderen dat de Europeanen niet vermalen worden tussen supermachten. Nederland stond lang bekend als trouwe bondgenoot van de Verenigde Staten. Nu in het Trump-tijdperk alles vloeibaar lijkt te zijn geworden, houdt Den Haag inzake China afstand van de ‘competitieve benadering’ van de Amerikanen.

Over de vraag welke opties Nederland (of liever: Europa) heeft in dit krachtenveld heeft Olaf Groth, hoofd van de Cambrian Group en auteur van het recent verschenen Solomon’s Code: Humanity in a World of Thinking Machines, een uitgesproken mening. Groth is een naar Amerika geëmigreerde Duitser die zich vanuit San Francisco verdiept in kunstmatige intelligentie en de vraag naar de geopolitieke implicaties van de technologische revolutie.

Europa, zegt Groth, en dus ook Nederland, ontkomt de komende jaren niet aan een keus tussen Amerika of China. En waarden spelen daarbij een cruciale rol. Maar allereerst moet Europa natuurlijk voor zichzelf kiezen en zijn eigen hightech-industrieën veel actiever gaan ondersteunen.

Volgens Groth is China ‘nu al de nieuwe hegemoniale macht’, mede dankzij het alomvattende Belt & Road-project van infrastructuurinvesteringen in meer dan zestig landen. ‘Dat veroorzaakt onrust. In Washington nemen ze als reactie het zekere voor het onzekere. In de rest van de wereld is men meer bereid om aan te zien of die hegemoniale macht goedaardig is.’

Ook in de VS is er trouwens geen consensus: ‘Aan de westkust zijn we gewend aan Chinese pioniers, dus daar ligt de nadruk op de kansen, niet op de bedreiging. Maar nu worden de technologiebedrijven wakker geschud over het feit technologie een instrument wordt van nationale veiligheid. Elke vorm van technologie kan nu ook als wapen gebruikt worden. Dat is het nieuwe tijdperk. En dat maakt de afweging zo moeilijk: we moeten openstaan voor de kansen, en gespitst zijn op de dreigingen.’

Geen makkelijke exercitie.

‘Helemaal niet. De komst van de Chinezen heeft in veel landen positieve effecten op het nationaal inkomen, ongeacht de bezwaren die er zijn tegen de manier waarop China in landen investeert. Dat is belangrijk voor landen als Italië of Griekenland, dus het is een heel moeilijk evenwicht. Maar als de mogelijke spionage van Huawei die jullie krant meldde, wordt bewezen, zal dat de harde lijn van Trump sterken.’

Hoe kan een communistisch bewind dat een miljoen Oeigoeren opsluit in heropvoedingskampen tegelijkertijd een goedaardige hegemoniale macht zijn?

‘Dat hangt er voor een groot deel vanaf hoe China zich zal ontwikkelen. China ontmoet ook tegenstand. Zullen ze beseffen dat een hegemoniale macht alleen die rol kan vervullen als zij volgers heeft? Amerika kon die rol ook vervullen vanwege zijn soft power, en de waardering voor het systeem van transparantie, democratie en rechtstaat. Van buiten keek men altijd naar de VS als gemankeerde macht, maar Amerika’s burgercultuur verwierf ook veel bewondering. Dat zie ik op dit moment niet in China. Dus de vraag is ook: zal China ook zulke Amerikaanse praktijken overnemen? Transparanter worden, en naar de wereld luisteren als die zegt dat het niet oké is om een miljoen Oeigoeren op te sluiten.

‘Of blijft China doorgaan op het huidige pad van krachtpatserij waarbij het zijn politieke en economische macht zonder reserves doet gelden? Dat zal de komende vijf jaar besloten worden onder Xi Jinpings heerschappij. Als China niet verandert, zich niet aanpast, dan komt Europa voor een hele moeilijke vraag te staan. En dat geldt ook voor als Amerika de deuren niet opnieuw openzet, en zich weer open en goedaardig gaat gedragen. Dan loop je het risico dat het Chinese model het enige beschikbare model is.’

De Europeanen hopen China vast te pinnen op hervormde internationale regels.

‘China trad inderdaad toe tot de Wereldhandelsorganisatie, met al zijn regels, maar die worden niet of nauwelijks nageleefd. Ondertussen heeft China zijn eigen instellingen ontwikkeld. En de manier waarop China nu investeert in andere landen spoort niet met de internationale regels. Dus ik zie China zich niet naar onze regels voegen. Ze doen alsof, terwijl ze werken aan hun eigen ‘evolutie van het internationale regime’.’

De VS, Japan en Australië weren China uit de ontwikkeling van 5G-netwerken in hun landen. Europeanen aarzelen, en zeggen: de Amerikanen stelen ook onze gegevens, dus wat is het verschil?

‘Er zijn twee grote verschillen. De Europeanen delen een waardegemeenschap met de VS en in Amerika heb je een werkend rechtssysteem. Dat bestaat in China niet.’

Dus als er niets verandert in China’s aanpak, komt Europa in het gedrang tussen Amerikaanse druk en een Chinees alternatief dat niet aansluit bij onze waarden. Dus wat te doen?

‘Kiezen. Ik begrijp dat dat ongemakkelijk is, omdat de Europeanen geen fans zijn van Trump. Maar toch moet Europa kiezen tussen het Euro-Amerikaanse waardesysteem en het Chinese techno-confucianisme. En ik vind dat Europa duidelijk in de Amerikaanse richting moet koersen.’

Techno-confucianisme?

‘China heeft de oude en volgens sommigen niet langer werkende traditie van het confucianisme. Voeg daarbij veertig jaar technologisch en economische ontwikkeling. Technologie maakt de Chinezen heel pragmatisch – want er gaat veel cash in om – maar het bevestigt ook bepaalde aspecten van het confucianisme, zoals maatschappelijke stabiliteit, respect voor autoriteit enz. Daarop wordt toegezien met behulp van technologie. De surveillancestaat bestaat bij de gratie van technologie. Als dat model geprojecteerd wordt op de tientallen landen van het Belt&Road-initiatief, dan heb je het over de Chinafication, het Chinees maken van veel internationale regels. Dat is de competitie tussen twee modellen.’

Zal het voor veel landen niet moeilijk zijn dat model over te nemen?

‘Maar is het overnemen van een model van de rechtsstaat en democratie makkelijker? We zijn naïef geweest over het verspreiden van democratie naar landen als Rusland en China. Of Pakistan. De tradities zijn er niet. Voor de leiders van veel landen is dat Chinese model aantrekkelijker. En die leiders kunnen dit systeem aan hun bevolking verkopen door te zeggen: kijk hoeveel Lamborghini’s er rondrijden in Peking en Shanghai. Dat is een attractief model vergeleken met die mislukte experimenten met democratie.’

Europeanen worden afgeschrikt door de koude oorlog-aanpak van de regering-Trump. Er wordt zelfs gesproken over het weren van Chinese studenten.

‘Natuurlijk moeten we Chinese studenten blijven toelaten. Dat soort suggesties ruikt een beetje naar de Japanse interneringskampen in Amerika tijdens de Tweede Wereldoorlog. Trump, als populist, gebruikt dat soort beelden. Het is retoriek. Maar het laat ook zien hoe belangrijk China is voor de insiders in Washington – veel belangrijker dan Rusland.’

‘Heel belangrijk is of Trump herkozen wordt volgend jaar. Als hij zijn isolationistische koers kan voortzetten, zal dat de Amerikaanse economie pijn doen. De VS leiden nog steeds in kunstmatige intelligentie, maar dat kan over vijf jaar anders zijn. Wat 5G betreft ligt Amerika al achter. Europa doet nog een beetje mee met Nokia en Ericsson, maar China is leidend. Trump zal Huawei blokkeren zolang Amerika zijn leiderschapsrol op dit terrein niet terug heeft gewonnen, of tenminste een goede kans heeft in de concurrentieslag. Dat is gevaarlijk, en we moeten afwachten zien of een volgende president ook zo’n America Frist-beleid zal voortzetten.’

‘Uiteindelijk zal het ervan afhangen of Amerika zijn zelfvertrouwen terugkrijgt en of China genoeg zelfvertrouwen heeft om flexibel de wereld tegemoet te treden. Ik zou graag willen dat er een derde factor was, namelijk een Europa dat zich kan organiseren en zijn belangen assertief kan uitdragen in de wereld. Dat zie ik niet gebeuren. Brussel kan actieplannen aannemen, maar kun je je macht ook buiten de EU projecteren? Ik zie die economische kampioenen niet die het Europese waardemodel kunnen exporteren, zoals de VS en China doen.’

Wat zou u de Europeanen adviseren om niet vermalen te worden in de technologie-oorlogen? Ook Huawei in de ban doen?

‘Het zijn rechtsstaten dus ik zou zeggen: innocent until proven guilty. Ten tweede zou ik kiezen voor een Europese oplossing - om de Europese economie te beschermen en te werken aan een netwerk dat andere landen kunnen overnemen. Europa heeft een paar mondiale spelers en moet voor de kleinere bedrijven helpen bij het bundelen van computercapaciteit, gegevensbanken en talent. Dat zou enorm helpen in de concurrentie met Amerikaanse en Chinese concurrenten, die nu al over die middelen beschikken.’

U weet hoezeer de Europeanen hechten aan privacybescherming.

‘Het goede nieuws is dat er ook in Californië een omslag gaande is bij techbedrijven. Ze beginnen zich af te vragen: wat doen we onszelf en de wereld aan? Amerika (en China ook trouwens) gaat altijd over twee stappen vooruit, één stap terug. We reguleren niet totdat de schade gedaan is. En nu hebben we een bloedneus en de politici vragen zich af wat ze eraan moeten doen. Gaan we ze opbreken of de regels veranderen? De gouverneur van Californië gaat volgend jaar een wet invoeren die een beetje is geënt op Europese privacywetgeving.’

‘Daarom ben ik ook optimistisch dat er tussen Europa en Amerika een middenweg gevonden kan worden. Beiden geloven in de bescherming van het individu. Europa kan beter helpen het Amerikaanse model te hervormen dan zich tot China te richten. Maar ondertussen moeten jullie sowieso jullie eigen digitale kampioenen creëren, die ook voldoen aan de Europese waarden.’