De Autoriteit Persoonsgegevens doet onderzoek naar discriminatie door de Belastingdienst bij de opsporing van fraude. Het vermoeden is dat mensen met een tweede nationaliteit op grote schaal slachtoffer werden van 'etnisch profileren' door de Afdeling Toeslagen van de Belastingdienst.
Dit blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws en dagblad Trouw.
De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) bevestigt het onderzoek. Ontkenningen van de Belastingdienst vindt de Autoriteit tot dusver niet geloofwaardig. De Belastingdienst blijkt ook gegevens over een tweede nationaliteit nog steeds bij te houden.
Financiële problemen voor Fatma door dubieus onderzoek:
'Kapot gemaakt'
Aanleiding zijn twee klachten over mogelijk etnisch profileren. Bij een opvang in Almere ondervonden ze dat, toen een paar jaar geleden in één klap van de helft van de ouders de toeslag werd ingetrokken. Het waren allemaal ouders met een niet-Nederlandse achtergrond. Dit gebeurde niet bij 'Nederlandse' ouders. "Ik vond dat heel gek", zegt Jacqueline Imminga van die kinderopvang. "Mijn klanten met een 'buitenlandse' achtergrond werden jarenlang het bos in gestuurd. Ze zijn kapot gemaakt."
In de tweede zaak draait het om een gastouderbureau in Eindhoven. In 2014 werden alle toeslagen van vraagouders stopgezet, zonder bewijs dat zij iets fout hadden gedaan. Ook mensen die geen relatie hadden met dit bureau werden aangepakt. Toeslagen werden stopgezet en in vrijwel alle gevallen ging het om ouders met een tweede nationaliteit. Honderden mensen kregen geen geld waar ze recht op hadden, of werden geconfronteerd met terugvorderingen.
In deze zaak bleek dat de tweede nationaliteit is verwerkt in Excel-bestanden van de Belastingdienst. "Tot op de dag van vandaag hebben we geen duidelijkheid gekregen hoe dit mogelijk is", zegt Eva González Pérez, een advocate die ouders bijstaat. "Voor veel mensen gaat de nachtmerrie nog steeds door."
Geen garantie
De Belastingdienst ontkent dat bij de bestrijding van fraude is geselecteerd op achtergrond van gastouders, gastouderbureaus of vraagouder. Volgens de dienst werd alleen onderzoek gedaan na 'signalen' dat er mogelijk sprake van misbruik was. Na herhaalde vragen liet de Belastingdienst weten niet langer voor 100 procent uit te sluiten dat er dingen mis zijn gegaan: "Voor geen enkele organisatie is het mogelijk een absolute individuele garantie te geven. Dat geldt ook voor de onze."
Op een bijeenkomst met gedupeerden, afgelopen woensdag, zei de huidig Directeur Toeslagen dat er toen 'maatschappelijke druk was om stevig in te grijpen' en dat daarom toeslagen 'acuut' stop werden gezet. "Het is wel zo dat als je bijvoorbeeld een Bulgaars gastouderbureau hebt, de kans dat daar veel Bulgaren aangesloten zijn groot is. Dat is hier ook het geval." Het gastouderbureau uit Eindhoven heeft een Turkse link: "Als je dan ziet welke ouders betrokken zijn, dat zijn dan vaak groepen ouders met dezelfde achtergrond. Het is meer gevolg dan oorzaak."
Vermoeden van overtreding
In antwoorden op Kamervragen, werd in 2015 nog gezegd dat het onderzoek naar gastouders en vraagouders werd gestart op basis van 'risicoselectie'.
Uit een document van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) blijkt dat de AP op basis van de klachten denkt dat de Belastingdienst de nationaliteit van gastouders heeft gebruikt om 'extra controle' te houden bij ouders die gebruik maakten van kinderopvang. De AP spreekt daarom van het 'vermoeden van een overtreding'.
In 2014 werden toeslagen massaal stopgezet, in de nasleep van de fraude door Bulgaren. Honderden mensen kwam toen in grote financiële problemen. Sommigen procederen tot op de dag van vandaag. De Nationale Ombudsman oordeelde vernietigend over het handelen van de Belastingdienst en ook de hoogste bestuursrechter veroordeelde het optreden van de overheid. Onlangs gaf de Raad van State de Belastingdienst een nieuwe tik op de vingers. Staatssecretaris Snel (Financiën) bood eerder excuus aan aan de betrokken ouders en verontschuldigde zich tegenover het parlement voor de gebrekkige informatievoorziening.
Tweede nationaliteit bijgehouden
Uit het onderzoek van RTL Nieuws en Trouw blijkt verder dat de Belastingdienst tot op de dag van vandaag de tweede nationaliteit van Nederlanders bijhoudt, gebruikt en verwerkt. De overheid wilde juist voorkomen dat er door registratie 'tweederangsburgers' zouden zijn. De Belastingdienst zegt nu: "Toeslagen beschikt over oorspronkelijke gegevens in de BRP (Basisregistratie Personen, red) en beziet momenteel de mogelijkheden om deze gegevens te schonen in de systemen."
De Belastingdienst heeft dit verzwegen voor de AP. De Belastingdienst heeft daarmee zijn 'inlichtingenplicht' tegenover de toezichthouder mogelijk geschonden. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) laat desgevraagd officieel weten dat de Belastingdienst fout zit. "De Belastingdienst heeft geen autorisatie voor het bevragen van nationaliteiten waarvan de bijhouding beëindigd is. Als zij de nationaliteit(en) bevragen, ontvangen ze alleen de Nederlandse nationaliteit."
‘Iedereen is voor de wet gelijk’
Het is verboden om gegevens als etniciteit te verwerken, zegt de Autoriteit Persoonsgegevens. Alleen in duidelijk omschreven uitzonderingsgevallen mogen gegevens over ras, etniciteit, politieke overtuiging of medische achtergrond worden verwerkt. Een belangrijke reden voor het verbod op bijhouden van dit soort gegevens is het grote risico op schending van een van de belangrijkste grondrechten: dat je niet mag worden gediscrimineerd.
"Als zou blijken dat tweede nationaliteit op enige manier een rol heeft gespeeld, dan is er iets flink mis. Het gaat hier om grondrechten", zegt een goed ingevoerde Haagse bron. "Als er door de overheid onderscheid wordt gemaakt, dan hebben we A- en B-burgers. Dat kan niet. Iedereen is voor de wet gelijk."
Automatische risicoselectie
De Nationale Ombudsman concludeerde na een verkenning dat eerste nationaliteit wel wordt gebruikt in de 'risicoselectie'. Volgens de Belastingdienst werd in het verleden nationaliteit onderzocht om te kijken of een vraagouder wel Nederlander was, om te bekijken of iemand recht had op toeslag. Dat gebeurde toen handmatig, bij controles. In de geautomatiseerde risicoselectie van de dienst gebeurt dit nog steeds. Samen met andere criteria, zoals het 'aantal kinderen', kan een aanvrager direct worden geblokkeerd. Na zo’n 'uitworp' volgt nadere controle.
De Nationale Ombudsman vond de tijd 'nog niet rijp' om een rapport uit te brengen, vanwege de 'brede maatschappelijke discussie' over risicoselectie, algoritmen en data-analyse bij de overheid. De Ombudsman komt dit jaar met een rapport over welke ‘eisen vanuit het belang van burgers’ moeten worden gesteld. Ook komt er een verkenning naar de manier 'waarop de overheid omgaat met klachten over etnisch profileren'. De Ombudsman laat weten dat later wordt bekeken of het onderzoek naar de Belastingdienst wordt heropend.
