Zijn veiligheidsteam droomt van oorlog, Trump wil er alleen mee dreigen

Voornaamste aanjagers zijn nationale-veiligheidsadviseur John Bolton en Mike Pompeo, de geharnaste minister van Buitenlandse Zaken. Sinds zij in het voorjaar van 2018 de regie over het Amerikaanse veiligheidsbeleid in handen kregen, stellen de Verenigde Staten zich steeds harder op tegenover Noord-Korea, Venezuela en Iran.

Trump benoemde Pompeo maart vorig jaar uit onvrede over Rex Tillerson, die hem voortdurend probeerde af te houden van impulsieve beslissingen, zoals het opblazen van het nucleaire akkoord met Iran, volgens Trump de ‘slechtste deal ooit’. Wat dat betreft zat Pompeo op een lijn met hem: die noemde het akkoord van meet af aan een ‘bedreiging voor alle Amerikanen’.

Pompeo kreeg kort daarna versterking van Bolton, een superhavik die al tientallen jaren een gespierde versie uitdraagt van de boodschap waarmee Trump in het Witte Huis kwam: America first. Net als Bolton heeft Trump een diep ingebakken afkeer van internationale organisaties en multilateraal gedoe. Ook Boltons bewust ondiplomatieke stijl paste wel bij het temperament van Trump, die ervan overtuigd is dat dreigementen met de militaire macht van Amerika de kortste weg naar diplomatiek succes vormen.

Maar het verschil is dat Bolton en Pompeo alle problemen vooral via regime change, een wisseling van de wacht, willen oplossen, desnoods met geweld. ‘Er is geen oorlog voor regime change die Bolton niet heeft gesteund’, merkte Jon Soltz, de voorzitter van de kritische veteranenbond VoteVets, eens op. Volgens hem ziet Bolton militairen ‘niet als mensen met gezinnen, maar als gereedschap dat hij kan gebruiken in zijn levensechte spelletje Risk’.

Trump houdt wel van gespierde taal en wapengekletter, maar van militaire interventies of, nog erger, nation building, moet hij niets hebben. Maar hoe effectief is het Amerikaanse beleid als de president uitsluitend met geweld dreigt om onderhandelingen af te dwingen, terwijl zijn veiligheidsteam maar weinig lijkt te zien in onderhandelingen?

Noord-Korea: terug bij af

Ook met Noord-Korea leek de regering-Trump aanvankelijk op een militair conflict af te stevenen. Trump dreigde met ‘vuur en furie’ als het land doorging met zijn dreigementen, kernproeven en lanceringen van langeafstandsraketten. Precies wat Bolton en Pompeo al langer bepleitten. Volgens Bolton was een preventieve aanval nodig. ‘Praten met Noord-Korea is erger dan tijd verspillen’, schreef hij nog in 2017. Pompeo zag het ten val brengen van de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un als beste oplossing. ‘Het gevaarlijkst is de figuur die de macht heeft over het kernarsenaal. Die twee moeten we van elkaar zien te scheiden.’

Maar Trumps dreigementen leken vruchten af te werpen. Noord-Korea staakte zijn kernproeven en raketlanceringen en ging akkoord met een topontmoeting tussen Kim Jong-un en Trump. Die leverde volgens Trump een doorbraak op: Kim stemde vorig jaar op de top in Singapore in met de volledige denuclearisering van het Koreaanse schiereiland. Maar concrete stappen bleven uit.

Trumps enthousiasme over Kim Jong-un –‘we raakten verliefd’ – deed afbreuk aan de stok die Bolton en Pompeo achter de deur dachten te hebben. De druk nam nog verder af doordat China, de voornaamste handelspartner van Noord-Korea, Trumps ‘doorbraak’ opvatte als signaal dat Beijing het niet zo nauw hoefde te nemen met de sancties tegen het land. Een tweede top in Hanoi mislukte doordat Kim te veel verwachtte van zijn ‘vriend’ Trump. Die bleek niet bereid de sancties op te heffen zolang het land geen afstand had gedaan van zijn kernarsenaal. Terug bij af.

Venezuela: afwachten

Dreigementen vormden ook het recept waarmee de regering-Trump de Venezolaanse president Maduro de afgelopen maand op de knieën probeerde te dwingen. Zowel Pompeo als Bolton hamerde er steeds op dat ‘alle opties op tafel’ lagen, maar het was van meet af aan de vraag of de VS het zouden aandurven militaire actie te ondernemen tegen het land. De VS twijfelen hoe zo’n ingrijpen bij de Venezolanen zal vallen, maar bovendien moeten ze rekening houden met Rusland, dat vierkant achter Maduro blijft staan.

Om dat nog eens duidelijk te maken, stuurde Moskou een klein aantal militairen naar Venezuela. Niet genoeg om weerstand te bieden aan een mogelijke invasie, maar wel een soort van ‘struikeldraad’ dat de VS moet herinneren aan de mogelijkheid van een rechtstreeks conflict met Rusland.

Een verkapte staatsgreep, waarbij de door het Westen gesteunde interim-president Juan Guaidó het leger eind vorige maand aan zijn kant probeerde te krijgen, liep uit op een flop. De legerleiding bleef achter Maduro staan en de dreigende woorden van Pompeo en Bolton bleken holler te klinken dan sommige aanhangers van Guaidó hadden gehoopt.

De afgang leidde volgens de Amerikaanse media tot ergernis bij Trump over de aanpak van Bolton en Pompeo. Hij voelde zich op het verkeerde been gezet door hun beweringen dat het Maduro-regime op instorten stond. Het resultaat van de mislukte machtsgreep van Guaidó is dat de aanhangers van de oppositie de moed lijken te verliezen. Maduro zit voorlopig weer stevig in het zadel, dankzij de steun van het leger. Voor Bolton en Pompeo zit er weinig anders op dan af te wachten of de sancties uiteindelijk zullen bereiken wat hun wapengekletter niet heeft kunnen doen.

Iran: Europa ligt dwars

Trumps besluit in mei vorig jaar om de VS terug te trekken uit het atoomakkoord met Iran was een overwinning voor Pompeo en Bolton. Het akkoord zal Iran volgens hen niet afhouden van het ontwikkelen van kernwapens. Wel kreeg Iran door het opheffen van de economische sancties een flinke financiële injectie, waarmee het volgens hen zijn militaire operaties in Syrië en wapenleveranties aan de Libanese Hezbollahbeweging kon bekostigen.

Het advies van Bolton is al jaren: de enige manier om een Iraanse kernbom te voorkomen is Iran te bombarderen. In een opiniestuk in The Wall Street Journal droomde hij hardop over het ten val brengen van het Iraanse regime. Daarmee zouden de VS eindelijk wraak kunnen nemen voor de 444 dagen durende gijzeling van het personeel van de Amerikaanse ambassade in Teheran tussen 1979 en 1981, nog onder president Jimmy Carter.

Tot nog toe heeft de regering-Trump geprobeerd Iran tot concessies te dwingen door de economische sancties steeds verder te verscherpen, maar een probleem is dat de Europese landen het akkoord met Iran overeind willen houden. Daardoor hebben de sancties juist een averechts effect gehad: Teheran dreigt nu de verrijking van uranium te hervatten, tenzij de Europese landen Iran financieel belonen voor de naleving van het akkoord.

Tegenstanders van militair ingrijpen vragen zich af of het Pentagon wel in staat is weerstand te bieden aan de impulsen van Pompeo en Bolton, nu de ervaren en gerespecteerde generaal Jim Mattis is vertrokken als minister van Defensie. Zij betwijfelen of zijn opvolger Patrick Shanahan, een Boeing-manager zonder enige militaire en politieke ervaring, wel opgewassen is tegen een door de wol geverfde bullebak als Bolton. Een veeg teken was volgens hen dat het Witte Huis de Iraanse Revolutionaire Garde onlangs tegen het advies van het Pentagon uitriep tot terroristische organisatie. Volgens de militairen zou dat tot wraakacties van de elite-eenheid kunnen leiden.

Dat scenario – de Revolutionaire Garde zou plannen hebben om Amerikaanse schepen in de Golf aan te vallen – wordt nu door Trumps veiligheidsteam aangegrepen om oorlogsschepen en bommenwerpers naar het gebied te dirigeren. Maar ook ditmaal lijkt Trump bedenkingen te hebben tegen de plannen van Bolton, van wie hij ooit grappend zei dat de VS door hem in een oorlog zouden belanden. ‘Ik houd Bolton in toom’, zei hij vorige week. ‘Behoorlijk goed, hè?’