En wéér peuzelt Nigel Farage de gevestigde orde op

Kan een kameleon zijn kleur behouden en toch zijn prooi keer op keer verrassen? Nigel Farage bewijst van wel. Weer peuzelt hij de Britse gevestigde politieke orde op.

Vijf weken geleden begon Farage (55) campagne te voeren met zijn in februari opgerichte partij The Brexit Party. Was dat geen aandachttrekkerij? Een manier om meer rumoer te creëren voor zijn radioprogramma? Wie had immers behoefte aan nog meer Farage, met zijn tweedjasjes, zijn pints en anti-migratieretoriek? Een protestmars tegen het Brexit-gestuntel van Theresa May die hij in maart leidde van Sunderland naar Londen werd een flop. Bijna niemand liep mee, terwijl tegelijkertijd een megademonstratie tegen uittreden Westminster platlegde.

Inmiddels zal The Brexit Party bij de verkiezingen voor het Europees Parlement volgens peilingen meer steun krijgen (ruim 30 procent) dan de Conservatieven (circa 10 procent) en Labour (20 procent) samen.

Vijf jaar geleden won Farage eveneens de EP-verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk. Nu kan hij met nog groter verschil de meeste Europarlementariërs leveren. Hij wil meer dan een proteststem zijn bij de bizarre Europese verkiezingen, waar volksvertegenwoordigers gekozen worden die door de Brexit misschien kort of zelfs nooit hun zetels innemen.

Farage wil invloed in de Britse politiek, in het Lagerhuis en zijn huidige tour door het land, drie tot vijf bijeenkomsten per week, is een voorbereiding op mogelijke Lagerhuisverkiezingen. Hij mikt op kiezers in de districten waar men Leave stemde, maar die in het parlement vertegenwoordigd worden door Remainers. „Sweep them away”, roept Farage op. Het is zijn Britse versie van drain the swamp.

Wie Farage twee keer op een dag in actie wil zien, ’s ochtends in de Featherstone Working Men’s Club nabij het stadje Pontefract in West Yorkshire en ’s avonds 45 kilometer westwaarts in de businesslounge van het stadion van Huddersfield, moet geduld hebben. Twee maal verlangt de zaal naar Nigel, maar wordt het publiek pas op het eind van de rally bevredigd. Het hoogtepunt wordt steeds uitgesteld. Eerst krijgt men Richard Tice, partijvoorzitter en als vastgoedinvesteerder multimiljonair, te horen. Hij bekent dat hij ooit lid was van de Tories („Booeeeeeeee!!”), maar recent in Nigel het licht zag („Jaaaaaaaaa!!”).

Dan komt sidekick Anne Widdecombe op. Met haar gefronste blik en haar oubollige wollen vestjes met bloemenpatronen, is ze de antiheld van The Brexit Party. Widdecombe begint onmiddellijk te bassen. Ze heeft haar leven als Conservatief achter zich gelaten, vertelt ze. Ooit was de 71-jarige politica staatssecretaris voor gevangenissen. Na haar politieke loopbaan ging ze tuinieren en meedoen met realityprogrammas (Strictly Come Dancing en Celebrity Big Brother). Ann Widdecombe was camp, nu nemen Brexiteers haar uiterst serieus.

Geslepen speelt ze in Pontefract in op het tweeluik van de Belgische documentairemaker Lode Desmet, die Guy Verhofstadt, de Brexit-onderhandelaar van het Europees Parlement, volgde. Desmet toont hoe, moe en cynisch van de eindeloze onderhandelingen, twee medewerkers van Verhofstadt grappen maken. „We hebben ze eindelijk gekoloniseerd. Dat was vanaf het begin ons plan”, zegt de speechschrijver van Verhofstadt in de documentaire die vorige week door de BBC werd uitgezonden.

Weet je wat het is met kolonies, zegt Widdecombe in Pontefract. „Ze hebben de neiging te rebelleren.” Even pauze voor dramatisch effect. „Vraag maar aan Amerika.” Gelach. Het doel van de grap is tweeledig. Widdecombe wil laten zien dat The Brexit Party, in tegenstelling tot de EU en Remainers, wel zelfspot heeft. En ze hint dat het historisch bewezen is dat het mogelijk is op eigen benen te staan, zelfstandig een grootmacht te worden. Optimisme, zelfvertrouwen en trots zijn toverwoorden bij The Brexit Party

Tijd voor Farage

Dan is het eindelijk zo ver: Farage mag de klus afmaken. Hij is goed in wat hij doet. Zelfs als hij spreekt, geeft hij zijn publiek de indruk dat hij luistert: hij zegt wat men wil horen. Weg met de EU, weg met de ‘Remoaners’ in het Lagerhuis in Westminster, weg met de elite, weg met de nutteloze ambtenaren, weg met iedereen die jullie niet behaagt.

In Pontefract is Yvette Cooper het doelwit. De Labour-politica vertegenwoordigt het kiesdistrict in het Lagerhuis. In 2017 stemde ze, zoals de grote meerderheid, voor het ‘triggeren’ van artikel 50 van het EU-verdrag, de officiële aankondiging dat de Britten uit de EU wilden. In aanloop naar de vervroegde verkiezingen datzelfde jaar ging ze in Pontefract de straat op met flyers waarin ze beloofde „de Brexit niet te blokkeren”.

Dat leek een handige strategie want bijna zeven op de tien mensen stemden hier voor uittreden in het referendum. Maar Cooper zag ook dat in alle economische prognoses dit deel van Yorkshire erop achteruitgaat na de Brexit. Uittreden is niet in het belang van haar kiezers, meent ze. Daarom nam Cooper in het Lagerhuis de leiding op zich van het verzet tegen een No Deal-Brexit.

„Jullie zijn het meest verraden van allemaal. Cooper werkt samen in een coalitie tegen het Britse volk”, zegt Farage. Een van de andere kandidaten van The Brexit Party roemt de opkomst en het enthousiasme van de zaal. „Vandaag hebben wij onze tanks in de voortuin van Yvette Cooper geparkeerd.”

Aan beleidsvoorstellen en inzichten hoe de EU precies de glorieuze Britse toekomst belemmert, doet The Brexit Party niet. Wel aan zelfoverschatting. Partijvoorzitter Tice noemt Farage „de meest invloedrijke Britse politicus sinds de Tweede Wereldoorlog.” Tegenstrijdigheden worden naadloos aan elkaar geknoopt. Widdecombe fulmineert in een zin tegen de Europese douane-unie en interne markt („Brussel bepaalt”), maar zegt in haar volgende zin dat ze na de Brexit uiteraard hechte economische samenwerking met de EU wenst.

Farage vertelt dat partijprogramma’s altijd leugens bevatten en daarom overbodig zijn. De doelstelling van de partij strekt niet verder dan de naam. En zelfs het woord ‘Brexit’ valt amper tijdens de bijeenkomsten. Democratie. Democratie. Democratie. Daar gaat het over. De verkwanseling van de uitslag van het Brexit-referendeum wordt neergezet als de ondergang van het stemrecht.

Toch is de Farage van 2019 niet dezelfde als de Farage van 2014 die de Europese verkiezingen won of de Farage van het Brexit-referendum. Migratie is geen thema meer, want de Europese vluchtelingencrisis staat niet meer op de voorpagina’s. Liever zet Farage zijn partij nu neer als een inclusief geheel.

In het campagnefilmpje komen twee zwarte studenten aan het woord en een man van Zuid-Aziatische komaf. Farage zegt dat hij UKIP, zijn vorige partij, heeft verlaten omdat hij niet kon leven met de islamkritiek van leider Gerard Batten en de banden met activist Tommy Robinson, oprichter van de extreem-rechtse English Defence League „Wij worden weggezet als een stel racisten en idioten. Vriendschappen zijn gesneuveld en wij worden uitgesloten van vergaderingen op ons werk. Allemaal omdat wij legitieme politieke grieven hebben”, zegt kandidaat Lucy Harris tegen het uitsluitend witte en overwegend oudere publiek in West Yorkshire

Het succes van Farage is evenzeer het gevolg van de zwakte van de Conservatieven en Labour. Joseph en Wendy Parton staan na afloop voor de Featherstone Working Men’s Club. „Labour natuurlijk”, reageren ze allebei op de vraag wat ze doorgaans stemden. Het echtpaar, beiden in de tachtig, bestierde decennialang de lokale bank. „Mijn vader ging als dertienjarig jongetje de kolenmijnen in. Hij ging altijd naar de Working Men’s Club, om goedkoop een pint te drinken, om te biljarten, om het verenigingsleven”, vertelt meneer Parton. „En natuurlijk om vakbondsmannen aan te horen.”

De clubs, opgericht halverwege de negentiende eeuw tijdens de industriële schaalvergroting, worden nog steeds gezien als de plekken waar het Britse socialisme en de Labour-partij tot wasdom kwamen. Wat zou de vader van Parton ervan gevonden hebben dat zijn zoon hier de woorden aanbidt van Farage, opgeleid aan een dure privéschool en werkzaam in de Londense City, en de vermogende Tice? „Hij zou er begrip voor hebben. Hij geloofde in een man, een stem.”

Parton was twaalf toen de oorlog voorbij was. „Churchill had ons erdoorheen geloodst, maar wij hadden jaren van ontbering doorgemaakt. In de verkiezingen van 1945 werden Churchill en de Tories weggestemd. Nu hebben wij gestemd om uit de EU te treden en gebeurt er niks. De stem van de gewone man telt niet meer.”

Geen kritische vragen

Als Farage het land in trekt, stuit hij nimmer op een kritische vraag, al is het maar omdat bezoekers die van tevoren op een papiertje moeten indienen. Zijn publiek wil weten wat zijn favoriete biermerk is („Ik drink momenteel nauwelijks omdat deze campagne zo zwaar en zo belangrijk is”) en zijn niet geïnteresseerd in zijn weigering bekend te maken wie de grote donateurs van The Brexit Party zijn. Zijn bewondering voor Poetin en Trump? Geen woord. Zijn betrokkenheid bij de campagne voor de Brexit die volgens de Britse kiescommissie de wet overtrad? Alle politici hebben vuile handen. De hypocrisie dat hij ageert tegen de geldverslindende EU, maar wel een riant salaris en pensioen geniet als europarlementarier? Tsja.

Alex Swift (16) is nog te jong om te stemmen, dus is hij naar de bijeenkomst van The Brexit Party gekomen om zo hard mogelijk te joelen – zijn vorm van zijn stem gebruiken. „Ik was dertien toen het referendum plaatsvond. Ik was voor Remain want op televisie werd dat als de ‘goeie’ kant neergezet. Inmiddels steun ik Farage en weet ik al wat ik ga doen als er over twee jaar Lagerhuisverkiezingen zijn”, zegt Swift, die op de middelbare school zit in de buurt.

„Farage voelt de tijdgeest gewoon goed aan”, zegt hij. „Alle andere politici moeten zich verantwoorden voor koerswendingen en compromissen. Farage kan zeggen: ‘U bent tegen de EU, ik was altijd al tegen de EU, ik zal u nooit bedonderen.’”

Lees ook van Labour begonnen in februari voor zichzelf

Op dat moment trekt het dieseltreintje van Pontefract naar Leeds rochelend langs. Het enige concrete voorstel waar Farage in de bijeenkomst mee kwam, ging over het spoor. Hij zegt de plannen voor een nieuwe hogesnelheidslijn te willen schrappen. Die miljarden kunnen beter naar het verbeteren van vergeten regionale verbindingen. Het spoor, gezondheidszorg, onderwijs, armoedebestrijding, woningbouw. Er zijn genoeg onderwerpen waarover kiezers zich hier in West Yorkshire door zowel Labour als de Tories in de steek gelaten voelen. „Het gaat niet om left or right, maar om right and wrong”, klinkt de nieuwe oneliner van Farage.

Totdat Labour en de Conservatieven met een weerwoord komen, kan Nigel Farage de komende jaren de kaart van verraad eindeloos spelen.