Vlam in de pan in Albanië: wat is er aan de hand?

Explosies door benzinebommen. Uitslaande vlammen bij de ingang van het kantoor van de premier. Demonstranten die verblind door traangas op de grond vallen. De beelden die afgelopen weekend uit de Albanese hoofdstad Tirana kwamen, gingen de hele wereld over.

Ook gisteravond werd er opnieuw geprotesteerd. Inmiddels is Albanië al ruim drie maanden in de ban van anti-regeringsdemonstraties, die steeds vaker uitdraaien op rellen en confrontaties tussen betogers en politie. Wat is er aan de hand in de Balkanrepubliek?

Demonstranten eisen het aftreden van de regering van premier Edi Rama. Ze willen zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen. Ze zeggen dat Rama's regering geen verandering heeft gebracht in de hardnekkige corruptie in het land. Ook beschuldigen ze zijn partij van verkiezingsfraude. Rama ligt ook onder vuur vanwege zijn groeiende autoritaire leiderschap en de verslechterde staat van de persvrijheid.

Rama op zijn beurt beschuldigt de grootste oppositiepartij, die de leiding van de demonstraties op zich heeft genomen, van het saboteren van het EU-toetredingsproces door geweld toe te laten. Hij daagt de oppositie uit het tegen hem op te nemen bij de lokale verkiezingen op 30 juni, in plaats van zijn kantoor te bekogelen met molotov-cocktails.

Corruptie

Albanië is één van de corruptste landen van Europa. Corruptie is er in alle lagen van de samenleving; elke regering krijgt vroeg of laat te maken met beschuldigingen van vriendjespolitiek en omkoping. Dit resulteert vaak in straatprotesten, en die lopen vervolgens vaak uit op geweld.

Dit keer kwam de directe aanleiding voort uit gelekte tapes met informatie over vermeende verkiezingsfraude in 2017. Er zou geld uit de georganiseerde misdaad in het spel zijn geweest. De verhalen daarover worden nog onderzocht, maar het was voor tienduizenden Albanezen genoeg om in februari de straat op te gaan. En voor parlementariërs van oppositiepartijen om uit protest de zetels in het parlement op te zeggen.

"We moeten Albanië bevrijden van criminaliteit en corruptie", riep oppositieleider Lulzim Basha de menigte toe voordat zaterdagavond de vlam in de pan sloeg. "Albanië moet worden als de rest van Europa." Basha, de leider van de oppositionele Democratische Partij, trekt vanaf het begin de kar van de demonstraties. Edi Rama, naast premier ook leider van de Socialistische partij, is zijn grote politieke vijand.

De Democratische Partij was zelf lange tijd aan de macht in Albanië. Die partij werd toen ook geplaagd door corruptieschandalen en banden met georganiseerde misdaad.

In 2013 wonnen Rama's socialisten de verkiezingen en kwam er een machtswisseling. Veel Albanezen hadden toen hun hoop gevestigd op hun nieuwe premier Rama: ze dachten dat er een nieuwe democratische wind zou waaien.

De huidige protesten laten zien hoe teleurgesteld ze zes jaar later zijn. Albanezen hebben nog steeds te maken met een torenhoge werkloosheid, criminaliteit en het corrupte systeem. Als gevolg daarvan heeft een recordaantal mensen het land verlaten, op zoek naar een betere toekomst elders in Europa.

De demonstraties in de weekenden trekken tienduizenden Albanezen. Lang niet iedereen steunt de oppositiepartij, maar het draagvlak om te demonstreren tegen de regering is breed.

Eind vorig jaar demonstreerden bijvoorbeeld universiteitsstudenten wekenlang vanwege wanorde en corruptie in het hoger onderwijs. Artiesten en theatermakers demonstreren tegen plannen het nationale theater af te breken.

Justitiële scheepsdoorlichting

Toch heeft president Rama de afgelopen jaren wel degelijk een aantal hervormingen doorgevoerd, met name in de gerechtelijke macht. Zo is vorig jaar begonnen met een massale screening van zo'n 800 rechters en aanklagers. Doel: schoon schip maken in de rechterlijke macht van Albanië. Iedere rechter, officier van justitie of procureur-generaal wordt gecheckt op mogelijke corrupte activiteiten in het verleden, hun inkomsten worden onderzocht en hun morele integriteit getoetst.

Albanië doet hiermee een enorme stap naar wat de Europese Unie van kandidaat-lidstaten verlangt. Het zogenaamde vetting-system wordt positief ontvangen in Brussel. Maar Albanezen zelf zijn er sceptisch over.

Critici zeggen dat het een te radicale hervorming is die niet transparant genoeg wordt toegepast. Het levert bovendien problemen op die weer kunnen leiden tot corruptie. Veel rechters en aanklagers zijn opgestapt of ontslagen, en er zijn te weinig kandidaten zijn om hun plek in te nemen. Dat zorgt er weer voor dat het justitie-apparaat niet goed functioneert.

Terwijl de protesten doorgaan, ziet Rama de sfeer buiten zijn kantoor steeds grimmiger worden. Toch buigt hij niet. Hij wil alles op alles zetten om Albanië de Europese Unie in te krijgen. Rama wordt in Brussel beschouwd als goede gesprekspartner en iemand die bereid is hervormingen door te voeren en het gevecht tegen corruptie in zijn land aan te gaan.

De Albanezen die nu in de straten van Tirana demonstreren vertrouwen Rama's regering die taak in ieder geval niet toe.