Kippenbedrijf van duizelingwekkende proportie, gestimuleerd door de EU

We ruiken ze niet, want de frisse lentewind waait uit de goede richting. Maar vanaf het kerkhof op de heuvel heb je een uitstekend zicht op de stallen van MHP – een van de grootste kippenfokkers van de wereld.

Anatoli Koelinytsj woont hier in Kovali. Hij wijst, noemt de namen van de dorpen aan de horizon: Stepantsi, Kozarivka, Koerylivka. We zien geploegde akkers, groen grasland. Daartussen zien we grote rechthoekige terreinen, die wit afsteken tegen de zwarte aarde. ‘Brigades’ noemt Koelinytsj de enorme stallencomplexen, en inderdaad: de kippenschuren staan strak in het gelid. In totaal 25 brigades telt deze regio: 400 stallen, met elk ten minste 50.000 slachtkuikens Hier huizen 20 miljoen kippen.

Zes weken nadat ze uit het ei zijn gekropen, worden de dieren afgevoerd naar het gloednieuwe abattoir, links van ons. In deze landelijke streek in het hart van Oekraïne worden elk jaar ongeveer 170 miljoen vleeskippen gefokt en geslacht. En dat heeft onvermijdelijk gevolgen voor het milieu, zegt Koelinytsj. De ecoloog van MHP vertelde hem dat het allemaal wel zou meevallen. Maar Koelinytsj weet waar hij het over heeft: de ziekmakende ammoniaklucht, de mest op de akkers, de nitraten in het grondwater, het dalende grondwaterpeil – industrieel gefokte slachtkuikens hebben altijd dorst.

Toen MHP aankondigde te willen uitbreiden op de velden van Kovali, kwam het dorp in verzet. De gepensioneerde Koelinytsj reisde af naar Kiev voor een gesprek met parlementariërs. Uiteindelijk kwamen er geen kippenschuren aan de voet van de heuvel. „We hebben ze niet de kans gegeven te bouwen”, zegt hij. „Maar we zitten even goed met die stank.”

Agrogigant Myronivsky Hliboproduct (MHP) is een bedrijf van duizelingwekkende cijfers. In 2018 produceerde MHP 617.000 ton kippenvlees, en had het bedrijf 64 procent van de Oekraïense markt in handen. De productie groeit onstuimig, want MHP bouwt aan een tweede cluster rond het stadje Vynnitsja, ‘de grootste kippenfarm van Europa’. In 2023 moet de productie uitkomen op 900.000 ton. Ter vergelijking: de héle Nederlandse pluimveesector produceerde in 2017 997.000 ton kippenvlees.

Aan de import van dit soort kippenvlees zal een einde komen

MHP doet alles zelf: van het verbouwen van mais en soja tot slacht en export van de honderden miljoenen kippen die ieder jaar worden geproduceerd. Het totale areaal bedroeg vorig jaar 378.000 hectare, ongeveer 2,5 keer het oppervlak van de gemeente Utrecht. Met 28.500 werknemers schaart MHP zich bovendien in de toptien van grootste werkgevers van Oekraïne. Het afgelopen jaar maakte het 127 miljoen dollar nettowinst, op een omzet van 1,6 miljard. Het kantoor van MHP – staal en spiegelglas – staat langs een uitvalsweg van Kiev, de holding bevindt zich op Cyprus. Bestuursvoorzitter Joeri Kosjoek is een van de rijkste mannen van Oekraïne.

Bergen kippenmest

Nu ruiken we het wel: een doordringende stank die de adem afsnijdt. De smalle asfaltweg gaat over in een zandpad, links en rechts van ons liggen metershoge bergen kippenmest.

Thomas Waitz is de hele dag de beleefdheid zelve geweest, maar nu verliest de Oostenrijkse Europarlementariër (namens milieupartij Die Grünen) zijn zelfbeheersing even. De Oekraïense manager van de ‘compostinstallatie’ knippert met zijn ogen, want Waitz is een imposante gestalte.

„In Europa kan dit niet”, zegt Waitz geëmotioneerd. „De milieuschade … jullie hebben geen betonnen vloer, het water kan zo de grond inzakken. Overal ammoniak in de lucht. Dit is waanzin.”

Manager Sergi Petryk legt uit dat de kippenmest wordt vermengd met stro en bacteriën die de mest afbreken. Na veertig dagen onstaat „ecologisch schone” compost, zegt hij. „Ik denk dat dit in Oekraïne de enige plek is waar mest wordt verwerkt aan de hand van milieunormen.”

„Maar jullie vervuilen de bodem en het water”, roept Waitz. Hij herneemt zich: „Dit is niet uw schuld.”

Waitz is in Oekraïne om de ecologische gevolgen van MHP’s megastallen met eigen ogen te zien. In Kiev heeft de Europarlementariër aan een hip en jong publiek verteld over het nieuwe landbouwbeleid van de EU.

Nu nog worden boeren gesubsidieerd op basis van het aantal hectares van hun bedrijf, en gaat 80 procent van de 60 miljard euro die jaarlijks wordt uitgekeerd vooral naar grote bedrijven. Vanaf 2020 moet meer nadruk komen te liggen op kleine boeren. De maximale uitkering zal dan niet hoger worden dan 100.000 euro per jaar. Om in aanmerking te komen voor subsidie, moeten boeren bovendien aantonen dat ze een bijdrage leveren aan de verbetering van het milieu.

Maar terwijl de EU binnen de eigen grenzen werkt aan ecologie en duurzaamheid, stimuleert zij vervuilende monocultuur langs haar grenzen.

In mei 2014 tekenden de Europese Unie en Oekraïne het zogenoemde Associatieverdrag. Een van de pijlers ervan is de creatie van een Deep and Comprehensive Free Trade Area (DCFTA), een vrijhandelszone waarbinnen geen sprake meer is van invoerheffingen. Voor sommige landbouwproducten – granen, vlees en eieren – geldt een overgangsperiode van tien jaar. In deze periode mag Oekraïne een quotum van vers kippenvlees exporteren zonder heffingen, dat geleidelijk oploopt tot 20.000 ton (in 2021).

De werkelijke export naar de EU steeg veel harder, tot bijna 70.000 ton vorig jaar. Dat gebeurt door een truc die insiders de Batman cut noemen. Oekraïense slachters laten de vleugels aan de kipfilet zitten, waardoor het stuk vlees valt onder invoernummer CN02071370 (Cuts with bone in – other). Daarvoor gelden geen beperkingen. MHP heeft een eigen uitsnijderij in Veenendaal, in samenwerking met vleeshandel Jan Zandbergen. In 2018 importeerde Nederland ruim 22.000 ton vers kippenvlees uit Oekraïne onder code CN02071370. Ook andere Europese landen importeerden ‘Batman’-filets van MHP.

De Batman cut dreigde een bom te leggen onder de beperkingen op de invoer van de Oekraïense kippenvlees. In de afgelopen maanden heeft de EU met Kiev onderhandeld over het dichten van de maas in de wet. Categorie CN02071370 zal binnen het quotum komen te vallen, maar de totale hoeveelheid vers kippenvlees dat jaarlijks mag worden geëxporteerd wordt verhoogd van 20.000 naar 70.000 ton – de hoeveelheid van vorig jaar. „De truc van MHP wordt in feite witgewassen”, zegt Thomas Waitz daarover.

Lees ook Hoe fris is de Oekraïense plofkip?

MHP profiteert van meer internationale instituties. In de afgelopen jaren hebben kredietverleners als de IFC (onderdeel van de Wereldbank), de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) en de Europese Investeringsbank (EIB) het bedrijf liefst 571 miljoen euro aan krediet verleend. Deze internationale financiële instellingen houden zich bezig met de ontwikkeling van achtergebleven regio’s. In hun statuten staan fraaie volzinnen over duurzame landbouw, monopoliebestrijding en het stimuleren van het midden- en kleinbedrijf.

Het verstrekken van honderden miljoenen aan een megabedrijf in de bioindustrie lijkt niet in overeenstemming met die doelstellingen. Met de internationale kredieten is MHP uitgegroeid tot de monopolist die het nu is. En de ERBD helpt MHP uit te breiden binnen de EU. De bank is voornemens het Oekraïense bedrijf nog eens 100 miljoen dollar te lenen voor de overname van een kippenbedrijf in Slovenië.

Slijmerig water

„Hij staat droog”, zegt de oude man in Stepantsi. De put voor zijn houten huis is afgezet met linten. Zelf heeft hij een nieuwe put geslagen op het erf. Ook daar komt slecht water uit, vertelt hij. „Slijmerig.” De oude man wil niet vertellen hoe hij heet, en hij wil zeker niet op de foto.

„Mensen zijn bang om te praten”, zegt activiste Viktoria Dorochova. De lange arm van MHP reikt ver. Als ze langs de MHP-stallen rijden, worden Thomas Waitz en de activisten gevolgd door een anonieme groene auto.

Op het gemeentehuis van Stepantsi hangen mapjes aan de muur, met daarin kleurige folders van MHP. Dorpshoofd Oleksandr Jaremenko en zijn twee medebestuurders ontvangen met thee en koekjes.

„Controleert u de kwaliteit van het water?”, vraagt Thomas Waitz.

„Bij onze onderwijsinstellingen”, zegt Jaremenko. „Vier scholen. En een crèche.”

Plaatsvervangend dorpshoofd Pavlo Zirenko vult aan: „Er is hier geen waterleiding, iedereen heeft zijn eigen put.”

„Dus u controleert de kwaliteit van het water van uw burgers niet?”

„Alleen waar wij verantwoordelijk voor zijn”, zegt dorpshoofd Jaremenko. Hij vertelt dat hij nog geen klachten heeft gekregen van burgers.

„Weet u welk effect een hoge concentratie van nitraten heeft op de gezondheid?”, zegt Waitz. Hij bestudeert de resultaten van een recente meting die de gemeente heeft laten uitvoeren bij de scholen. „Er staat niet bij of het boven of onder de norm is”, zegt hij tegen zijn tolk.

Intussen is wrijving ontstaan tussen activiste Viktoria Dorochova en dorpshoofd Jaremenko. Dorochova heeft onderzoek gedaan naar illegale dumpingen van mest in Stepantsi.

„Waarom gebeurt het altijd ’s nachts”, vraagt Dorochova aan Jaremenko.

„Wat gebeurt er?”

„Mestdumpingen.”

„Geeft u mij een bevestiging, feiten”, zegt Jaremenko geïrriteerd. Het dorpshoofd vertelt liever over de decentralisatie van het Oekraïense bestuur. Vroeger ging de inkomstenbelasting direct naar Kiev, nu blijft 60 procent over voor het lokaal bestuur. Van de circa 3.000 dorpsbewoners werken er 1.800 voor MHP. Anders gezegd: dankzij de agroholding is het gemeentebudget meer dan verdubbeld, van 20 miljoen naar 50 miljoen grivna (1,7 miljoen euro).

Lees ook Met de vrijhandel komt ook de Oekraïense plofkip

„Voor ons is dat heel veel geld”, zegt het dorpshoofd. Het bestuur kan nu eindelijk iets doen aan de verwaarloosde openbare voorzieningen, aan de erbarmelijke staat van de wegen.

„We hebben nu een programma voor het zuiveren van het oppervlaktewater”, zegt plaatsvervangend dorpshoofd Zirenko vanachter zijn laptop. „Het grondwaterpeil daalt. De waterkwaliteit gaat achteruit door de vervuiling van de rivieren. Maar daar kunnen we iets aan doen.”

De meningen zijn hier verdeeld”, zegt dorpshoofd Jaremenko. „Sommige burgers zijn blij met de nieuwe voorzieningen. Anderen hebben vooral last van de stank.” Vooral als de kippen naar het abbatoir worden gereden is die soms niet te harden.

Bij de ingang van het dorp staat een glimmend bord: „Ratseve, gesticht in 1605”. Bovenaan staan de letters MHP en het logo van het bedrijf: een windmolen. De agroholding heeft dit bord betaald. Het eerste bord dat ze plaatsten is in de fik gestoken, zegt Nina Martynovska met een vals lachje.

Er is drie jaar gevochten

De brede dorpsstraat van Ratseve is pas geasfalteerd – een rariteit op het Oekraïense platteland. Aangelegd door MHP. Aan de dorpsstraat staat ook de winkel met het logo met de molen waar MHP kipfilet met korting verkocht.

Maar de winkel is dicht. MHP heeft zwaar geïnvesteerd in Ratseve, maar de 144 geplande kippenschuren staan er nog steeds niet – mede dankzij Nina Martynovska. Het gemeenteraadslid neemt ons mee naar de velden langs de Dnjepr. Ze wijst naar de locaties waar de ‘brigades’ van MHP hadden moeten verrijzen. Het afvalwater zoud direct de rivier in gaan. zegt ze: „Hier was geen waterzuivering gepland.”

Nu is de bouw op last van Kiev stilgelegd. De oppositie was te groot, zegt Martynovska. „Drie jaar hebben we gevochten.” En dat bedoelt ze letterlijk. Een voorstander van de bouw heeft haar in 2017 mishandeld. Nog steeds gaat ze ’s avonds liever niet alleen de straat op. Maar Martynovska kreeg ook hulp, van potige jongens van het vrijwilligersbataljon Azov, dat gevochten heeft in de Donbas. Toen het bestuur van het dorp de activisten wilden weren van een vergadering, braken de mannen van Azov door het kordon van beveiligers.

Larysa Postrygan is haar kantoor uitgelopen om poolshoogte te nemen. Ze is al verschillende malen „gebeld”, zegt het dorpshoofd van Ratseve. Nu wil ze weten wat we hier komen doen.

In het afgebladderde raadhuis vertelt Postrygan dat de komst van MHP een belangrijke impuls zou hebben betekend voor het dorp. „Het grootste probleem is dat hier geen werk is. Tegenwoordig vertrekken zelfs mensen van middelbare leeftijd naar Europa om te werken – Polen, Tsjechië, Duitsland.” Haar zoon is geëmigreerd. „En ik was van plan over drie maanden naar Polen te vertrekken.”

Thomas Waitz knikt begrijpend. Dan begint hij over de vuile lucht die de stallen uitstoten.

„Die wordt gefilterd”, zegt Larysa Postrygan.

De Europarlementariër vertelt over het gebruik van antibiotica in de bio-industrie en het gevaar van resistente virussen.

„MHP wilde hier geen slachtkuikens fokken, maar eieren produceren”, zegt het dorpshoofd. „Daar wordt geen antibiotica bij gebruikt.”

„Dit soort kippenschuren zullen in Europa snel tot het verleden gaan horen”, zegt Waitz. „En ook aan de import van dit soort kippenvlees zal een einde komen.”

„Het probleem is dat wij geen andere investeerders hebben hier”, zucht Postrygan. Ze zucht opnieuw. „Wilt u soms dat heel Oekraïne leegloopt?”

Delen Mail de redactie