Macht op vrijdag: ‘Hans Brusselmans’ kan de SP weleens duur komen te staan

Van de week hoorde ik de Britse historicus Timothy Garton Ash in de Balie zeggen dat linkse partijen de onuitroeibare neiging vertonen vooral elkaar het leven zuur te maken: ‘Als linkse partijen een vuurpeloton moeten vormen,’ zei hij grinnikend, ‘gaan ze in een cirkel staan.’ Daar moest ik meteen weer aan denken toen de SP een dag later met een tamelijk grof satirisch campagnespotje een frontale aanval opende op de PvdA.

In het filmpje figureert een Brusselse technocraat genaamd ‘Hans Brusselmans’: een overduidelijke verwijzing, ook in postuur en kledij, naar Eurocommissaris Frans Timmermans. Alle clichés over Brussel kwamen in het spotje voorbij: ‘Hans’ is voorstander van een ‘Europese superstaat’, woont als Brusselse zakkenvuller in een villa, gooit de uitslagen van Europese referenda schaterend in het haardvuur en schrokt een rood-wit-blauwe slagroomtaart naar binnen, want ‘Hans wil Nederland opslokken’. De boodschap: ‘Laat Brussel niet de baas zijn, stem 23 mei SP.’

Op de man

Het filmpje werd prompt een hit op de sociale media, maar het hagelde ook hevige kritiek, ook vanuit de eigen partij: niet eerder werd in een Nederlands campagnefilmpje zo grof op de man gespeeld. SP-kopstukken als Europalijsttrekker Arnout Hoekstra en de Kamerleden Peter Kwint en Renske Leijten deden meteen hun best uit te leggen dat het helemáál geen persoonlijke aanval op Frans Timmermans was, en dat het zou gaan om kritiek op de Brusselse elite in het algemeen.

De diepe rancune bij de SP tegen juist Frans Timmermans heeft een lange geschiedenis.

Maar Ron Meyer, SP-voorzitter en bedenker van het spotje, gooide in Trouw juist olie op het vuur: hij deed het voorkomen alsof de PvdA in Europa de grootste vijand van de SP zou zijn. Inderdaad: niet rechtspopulisten als Orbán en Salvini, niet enthousiaste liberale voorstanders van een verenigd Europa als Guy Verhofstadt, maar de sociaaldemocratische zusterpartij, want ‘de SP was in 2005 al tegen de invoering van de Europese Grondwet, waar Timmermans aan heeft meegeschreven.’

‘SP-light’

De diepe rancune bij de SP tegen juist Frans Timmermans heeft een lange geschiedenis. Toen Job Cohen in 2011-2012 als leider van de PvdA pleitte voor verregaande samenwerking met de SP, was het Timmermans die in een uitgelekte interne mail ageerde tegen de poging om van de PvdA een ‘SP-light’ te maken – tot woede van de SP. Niet lang daarna werd Cohen gedwongen af te treden. En in dezelfde tijd werd via Wikileaks duidelijk dat Timmermans zich bij de kabinetsformatie van 2006 al had verzet tegen samenwerking met de Socialisten van Jan Marijnissen, terwijl toenmalig partijleider Wouter Bos in het openbaar die mogelijkheid open hield.

Het werd een ijzig gesprek, waarbij de opponenten geen millimeter tot elkaar kwamen.

Tegenover Amerikaanse diplomaten zou Timmermans onomwonden elke mogelijkheid tot het vormen van een coalitie met de SP hebben afgewezen. ‘Timmermans benadrukte dat Bos erkende dat hij zelfs met het opperen van die mogelijkheid grote groepen stemmers uit het “midden” van zich zou vervreemden, zowel binnen als buiten de PvdA,’ schreven de Amerikanen in een ambtsbericht aan Washington. ‘In zijn ogen zou het voor de PvdA onverstandig zijn ook maar iemand te vertrouwen die communist was geweest.’

Een ijzig gesprek

Ruim een jaar later gingen Jan Marijnissen en Frans Timmermans voor het eerst en voor het laatst over dat voorval met elkaar in debat in De Nieuwe Liefde in Amsterdam, waarbij ik als voorzitter mocht optreden. Timmermans verklaarde omstandig dat hij inderdaad anders dacht over kwesties als Europa dan de SP, maar dat het ambtsbericht niet zijn weergave van het gesprek was geweest. Zo zou hij het woord ‘communisten’ niet hebben gebruikt. Het werd een ijzig gesprek, waarbij de opponenten geen millimeter tot elkaar kwamen.

Toen Max van Weezel en ik jaren later een dubbelinterview deden met Felix Rottenberg en Jan Marijnissen, was laatstgenoemde er nog steeds kwaad over. Daar komt nog bij dat Timmermans zich graag laat voorstaan op zijn achtergrond als kleinzoon van een mijnwerker in Heerlen, de stad waar Ron Meyer – opvolger van Jan Marijnissen als partijvoorzitter – jarenlang tegen de ‘PvdA-regenten’ heeft geknokt. Het was veelzeggend dat Meyer er in Pauw op wees dat hijzelf altijd op de tribune staat bij zijn geliefde Roda JC, terwijl Timmermans hoog verheven in de skybox zit.

Die woede heeft dus zijn weg gevonden in het campagnespotje over Hans Brusselmans.

Het is zeer de vraag of de SP zich met het omstreden campagnespotje niet in de eigen voet heeft geschoten.

Overtrokken clichés

Hoe begrijpelijk de boosheid van de SP’ers over de tegenwerking van Timmermans misschien ook is, en hoe verleidelijk het ook zou kunnen zijn de machtige Eurocommissaris eens flink te grazen te nemen, de clichés in het campagnespotje (‘superstaat’, ‘zakkenvullers’) hebben weinig van doen met de werkelijke opstelling van de PvdA in Europa.

Zo trekt Europarlementariër Paul Tang al jaren onvermoeibaar van leer tegen de belastingontwijking door grote bedrijven, en heeft zijn fractiegenote en oud-vakbondsvrouw Agnes Jongerius na eindeloos touwtrekken een nieuwe detacheringsrichtlijn voor elkaar gebokst, waardoor werknemers uit andere Europese landen gelijk loon bij gelijk werk kunnen krijgen. Daarmee wordt tegengegaan waar de SP zich al jaren druk over maakt: de uitbuiting van Oost-Europese bouwvakkers en de bijbehorende verdringing op de arbeidsmarkt. Saillant detail: toen het erop aankwam onthielden de beide SP-Europarlementariërs zich van stemming.

Bovendien is het zeer de vraag of de SP zich met het omstreden campagnespotje niet in de eigen voet heeft geschoten. De SP-kiezers die écht het schuim op de bek krijgen van Europa en de Brusselse elite zijn allang naar de PVV en Forum voor Democratie overgelopen, terwijl SP-stemmers die wat milder denken over de Europese samenwerking en Frans Timmermans nu dreigen weg te lopen naar: de PvdA en Frans Timmermans, Spitzenkandidat voor het Commissievoorzitterschap. Zo verklaarde de ouderwets-linkse historicus Han van der Horst, jarenlang fel criticaster van de PvdA, via Twitter: ‘Straf de SP en Ron Meyer af omdat ze de perfecte PVV-spot hebben gemaakt. Stem op die dikke!’ Voor de SP valt te vrezen dat Van der Horst niet de enige zal zijn.