Weg met artikel 23? Dat kan niet zomaar en is ook niet nodig

VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff kondigde onlangs alvast maar aan dat hij de onderwijsvrijheid zou willen inperken en veel politici vielen hem bij. Sinds de rel rond het islamistische Haga Lyceum staat de vrijheid van onderwijs weer ter discussie. 

Woordvoerders van christelijke partijen steigeren traditiegetrouw bij zulke vragen en voorstellen. Dat verbaast niet: hun privileges staan op het spel en die afstaan, doet altijd pijn. Maar is het nog wel van deze tijd om het onderwijs te segregeren langs religieuze scheidslijnen? Ooit was dat een nuttige constructie, goed voor de emancipatie van gelovigen in een verzuilde samenleving, maar is het in de huidige pluriforme samenleving niet eerder contraproductief?

Stefan Paas, hoogleraar missiologie aan de Vrije Universiteit en de Theologische Universiteit Kampen en theoloog des vaderlands, stoort zich aan de hardnekkige misverstanden in het debat rondom godsdienstvrijheid. “Voor de duidelijkheid: onderwijsvrijheid is geen privilege van religieuze ouders, maar een recht van iedereen. Het staat het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens: ouders hebben recht onderwijs te zoeken dat aansluit bij de eigen religieuze of filosofische overtuiging. En het staat ook in de mensenrechtenparagraaf van het Europees Handvest. Je kunt niet dus zomaar artikel 23 van de grondwet afschaffen, want dat is strijdig met de mensenrechten. Wat je als overheid wel kunt doen, is stoppen met het bekostigen van het bijzonder onderwijs. Maar als er nu al zorgen zijn over de indoctrinerende invloed van ­religieus onderwijs, geef ik je op een briefje dat het zonder die bekostiging alleen maar erger wordt. Dan komen er dure privéscholen met schimmige ­financieringen vanuit Qatar of Saudi-Arabië. Die kant willen we toch niet op?”

Matthias Smalbrugge, hoogleraar Europese cultuur en christendom aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, wijst erop dat de onderwijsvrijheid nu ook grenzen heeft: “Om maar wat te noemen: een leraar mag niet worden ontslagen omdat hij homo is, dat heeft de rechter recent nog vastgesteld. En natuurlijk moeten we geen voedingsbodems geven aan extremisme. Wat dat betreft vond ik het eerlijk gezegd wel een aanfluiting dat een burgemeester die twijfels heeft over de integriteit van het onderwijs, niet direct kon ingrijpen bij het Haga lyceum. Ik vind dat een ­bestuurder dan moet kunnen optreden. Er zijn grenzen en die moeten dan ook gehandhaafd kunnen worden.”

“Ik vraag me af welk probleem er ­eigenlijk opgelost zou worden met de afschaffing van onderwijsvrijheid” zegt Paas. “Ik zie op dit moment veel morele paniek rondom het islamitisch onderwijs, ook naar aanleiding van het Haga-lyceum. Maar gemiddeld genomen doet het islamitisch onderwijs het erg goed. De citoscores zijn bovengemiddeld, ­hoger dan de rest van het bijzonder ­onderwijs en zéker hoger dan het openbaar onderwijs. En uit onderzoek blijkt dat deze scholen vaak positief bijdragen aan de integratie van islamitische kinderen in de maatschappij.

“Dat is trouwens nog zo’n misverstand, dat religieus onderwijs segregatie in de hand zou werken. Je vergeet dan dat religie ook verbindt. Mijn kinderen zaten in Amsterdam op een christelijke en overwegend zwarte school, en ontmoetten juist daar kinderen van allerlei economische en sociale achtergronden. Op islamitische scholen zitten ook Marokkanen, Turken, Somaliërs, Nederlandse bekeerlingen. Die verschillende achtergronden komen juist door hun gedeelde geloof bij elkaar.”

Smalbrugge gelooft evenmin dat de afschaffing van bijzonder onderwijs ­gelijkheid in de hand zou werken. “Het is natuurlijk een aantrekkelijk idee: je haalt de godsdienst weg van de school. Iedereen krijgt dan hetzelfde onderwijs, en als je religieus onderwijs wil ­geven, doe je dat in je vrije tijd maar. Thuis, in de moskee, de kerk, de sjoel, of waar dan ook, maar niet op school. Maar het is een grote illusie dat het ­onderwijs daarmee dan neutraal zou zijn. Elk onderwijs draagt een ­bepaalde moraal met zich mee, dus in feite zou de staat in zo’n geval de meerderheidsopvatting simpelweg doorslaggevend maken. Mogen er nog andere opvattingen zijn dan die van de mainstream? Volgens mij is dat juist een ­belangrijke uitdaging voor een democratie.”

Paas: “Ik zou zeggen: blijf ouders vooral de keuze geven naar welke school ze hun kinderen sturen, openbaar of reformatorisch of islamitisch of wat dan ook. We hebben in Nederland een prachtig systeem, het werkt goed, het is toegankelijk, het is relatief goedkoop. En het geeft een enorme keuzevrijheid die fantastisch past bij onze tijd, want het respecteert de pluraliteit die er in de samenleving is. Die incidenten hier en daar met zo’n Haga-lyceum kunnen we ook wel anders oplossen, daar hoeven we echt niet de hele grondwet voor te veranderen”

Smalbrugge sluit zich daarbij aan: “Het hoort bij de komst van een nieuwe religie dat het bij tijd en wijle eventjes over de rand gaat en dat je dat moet ­terugfluiten. Aanpassen gaat van twee kanten, soms gaat dat hard en soms gaat dat verkeerd, dat is niet te voorkomen. Je kunt geen risicoloze democratie hebben. Maar in een democratie hoort ruimte te zijn voor allerlei opvattingen.”

In het Filosofisch Elftal legt Trouw een actuele vraag voor aan twee filosofen uit een poule van elf. Lees hier eerdere afleveringen.

Lees ook:

De directeur van het Haga Lyceum verdiende meer dan toegestaan: ‘Het wordt nu tegen ons gebruikt’

De directeur van het Cornelius Haga Lyceum in Amsterdam verdiende in het eerste schooljaar meer dan toegestaan. Een administratieve fout, die inmiddels is rechtgezet, betoogt hij. 

Lees ook: 

De Kamer is gefrustreerd over ongrijpbaar Haga Lyceum

De onderwijsinspectie voelde zich op de school bedreigd. Maar maatregelen bleven vervolgens uit, bleek vandaag uit het Kamerdebat over het Cornelius Haga Lyceum met onderwijsminister Slob.