Het nieuwe feminisme dreigt over alles en niets te gaan

Leeslijst

analyse

100 jaar vrouwenkiesrecht Is de vrouwenemancipatie voltooid? Vrouwen voeren strijd voor kleine dingen en dat wekt wrevel op.

Auteurs
- Clara van de Wiel
Gepubliceerd op 7 mei 2019
Leestijd 7 minuten

Leeslijst

Deelnemers aan de Women's March, een dag na Internationale Vrouwendag.

Winterjassen stonden naast bikini’s, blote borsten naast hoofddoeken, een dresscode kon je er niet in ontdekken, maar deze memo leek wel uit te zijn gegaan: bring your own bordje. Je zag de kartonnen exemplaren bij de Women’s March in Amsterdam onlangs in alle kleuren en formaten, in vette of sierlijke letters een eigen leus erop. Vaak geestig, soms rauw, boos, vunzig of cynisch, maar allemaal origineel met een eigen focus. ‘Houd IVF toegankelijk’, stond erop, ‘What must I do for equal pay’, ‘I got my momma’s last name’, ‘Blow Jobs are Real Jobs’ of ‘Viva la vulva’.

Wat de kern is van ‘het feminisme’ in 2019? Ga er maar aanstaan.

Precies honderd jaar na de invoering van vrouwenkiesrecht, sluitstuk van de eerste feministische golf, duikt het feminisme overal op. Het staat op straat met een kartonnen bord, ligt in de sportwinkel in het sokkenrek, zwermt als een hashtag over het internet en vlamt in neonletters van het poppodium.

Noem het een nieuwe golf (de derde? vierde?) of een hype, feminisme is in elk geval hot. Vanzelfsprekend is die aantrekkingskracht niet. De tijd dat het woord feminisme nog een diepe denkrimpel, een schampere of vieze blik opleverde, is helemaal niet zo lang geleden. In 2003 zei minister van Emancipatie Aart-Jan de Geus dat de vrouwenemancipatie „voltooid” was: een nieuwe minister was niet meer nodig. En in een interview in NRC in 2008 sprak presentatrice Margriet van der Linden, destijds hoofdredacteur van Opzij, nog over een „imagoprobleem” van het feminisme. „Als je zegt: nu wil ik het hebben over gelijke beloning van mannen en vrouwen, over de verdeling van werk en zorg vanuit een feministisch standpunt, dan ben je ineens een zeur.”

Tien jaar later is feminisme juist iets dat je trots uitdraagt op T-shirts of twitterprofielen, dat je imago vooral goed doet. Ook voor merken: Chanel stuurde modellen met feministische borden de catwalk op, in een reclamefilmpje van accountantbureau KPMG slaan vrouwen met hun golfsticks een glazen plafond kapot. En toen een kluitje vrouwen de campagne van Frans Timmermans vorige week opluisterde stond het op hun borden: ‘Feminists for Frans’.

Weer een brede beweging

Dat feminisme verkoopt, komt bovenal omdat het leeft, omdat het de afgelopen tien jaar in toenemende mate opborrelde onder jonge vrouwen. Feminisme is in 2019 weer een brede beweging waar je bij wil horen. Met doelen die even divers als pragmatisch en soms tegenstrijdig lijken te zijn.

Lees ook 100 pioniers geportretteerd

Dit zijn 100 pionierende Nederlandse vrouwen

Het feminisme van nu is dat van duizend bloemen die bloeien. Het is praktisch, richt zich op soms kleine onrechtvaardigheden of ongemakken. En gelijk met de trend om de eigen identiteit voorop te stellen, is het persoonlijk: meer dan één groot verhaal, is het vaak een persoonlijke strijd. Met een eigen leus op een eigen bordje.

Het agendeert de overdaad aan mannelijke straatnamen, gesis op straat, de kosten voor anticonceptie, taalgebruik over vrouwelijke sportsters, een orgasmekloof, slutshaming of seksistische abri’s. Vaak gaat het over representatie, stereotypering, gelijke betaling, ongewenst contact en boven alles over keuzevrijheid. Als er al een definitie is, klinkt vaak die van de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie, die ‘feminist’ definieert als „persoon die gelooft in de sociale, politieke en economische gelijkheid van de seksen.” Een definitie zo toegankelijk, dat het moeilijk is iemand te vinden die het er openlijk mee oneens is.

Lees ook NRC wil graag weten: hoe vindt u dat de vrouwenemancipatie ervoor staat in 2019?

Hoe staat de vrouwenemancipatie ervoor in 2019?

Okselhaar in de modeshoot

Dat toont ook een achilleshiel. Als alles feminisme is – een plukje okselhaar in de modeshoot, minder airconditioning op kantoor, boerkini’s én blote borsten in de Sports Illustrated ¬¬– en er nauwelijks hiërarchie wordt aangebracht, dreigt het leeg te worden. De verscheidenheid is een kracht én een zwakte, omdat één duidelijk doel, een collectieve strijd, ontbreekt. Het verklaart ook waarom commercie en feminisme tegenwoordig zo goed samen gaan: een doel waar iedereen achter kan staan, kan alles verkopen. En waarom het nieuwe feminisme ook wrevel oproept: juist omdat er in het verleden concrete doelen werden nagestreefd én bereikt, lijkt het voortzetten van de strijd voor andere, ogenschijnlijk futielere doelen, mensen te storen.

„De vrouwen en meisjes van tegenwoordig”, schreef Aletta Jacobs in 1924 in haar memoires, zouden zich goed moeten realiseren hoezeer zij door de strijd van hun grootmoeders en moeders „in den hoogeren zin van het leven kunnen genieten, nu de wegen zijn gebaand voor een vrij en onafhankelijk bestaan, ook voor de vrouw.”

Honderd jaar geleden werden de wegen gebaand. Maar in 2019 zijn die van de vrouwenbeweging wijdvertakter dan ooit.

Als we niet uitkijken blijven vrijheden van vrouwen op de helling staan.

Bregje Hofstede is mede-oprichtster van de feministische actiegroep de Bovengrondse. Ze schrijft romans en bijdragen voor journalistiek platform De Correspondent over het nieuwe feminisme.

„Eigenlijk mag ik het woord intersectioneel feminisme van de redactie niet meer gebruiken. Het is zo’n typisch wetenschappelijk woord. Maar het geeft aan waar het in deze feministische golf om gaat: de aandacht voor de manieren waarop je buiten de boot kan vallen. Niet alleen als vrouw, maar ook met een fysieke beperking, als queer of als iemand van kleur. Hedendaags feminisme gaat over een brede cultuuromslag.

„Met de Bovengrondse willen we acties op touw zetten, een beetje leven in de brouwerij brengen. Na een debatavond over feminisme stonden alle deelnemers op en pakten hun jas. Klaar om te gaan. Maar ik dacht: als het ergens moet gebeuren is het hier. Als we niet uitkijken blijven vrijheden van vrouwen op de helling staan. Er worden bijvoorbeeld nog steeds mensen geïntimideerd en opgewacht bij abortusklinieken, terwijl dat nota bene bij Dolle Mina al op de agenda stond.

„Interessant aan het feminisme is de verschuiving van de positie van mannen. De rol van de man ligt onder een vergrootglas. Sommige mannen hebben het gevoel dat de toenemende gelijkheid hun positie bedreigt, dat ze eeuwenoude privileges moeten delen. De zoektocht van mannen naar een nieuwe houding – en de daarbij komende ontreddering – is expliciet onderwerp van gesprek. Maar het gevoel van ‘niets is meer zoals het was’ kan ook leiden tot verzet: het is schokkend wat er online aan vrouwenhaat is te vinden.”
Door: Sara Bouter

We moeten weg van de schaamte: menstruatie hoort bij het vrouw-zijn.

Mariah Mansvelt Beck is oprichtster van femcare-merk Yoni, dat biologisch katoenen tampons en maandverband produceert.

„Het is eigenlijk ongelofelijk dat we als vrouw niet weten welke ingrediënten er zitten in één van de intiemste producten die we gebruiken. Het staat niet eens vermeld op de verpakking. ‘Feels like silk’ staat er bijvoorbeeld wel op. Nou, dat is dus gewoon plastic.

„ De femcare-industrie heeft slim ingespeeld op heersende taboes rondom menstruatie. Vaginale douches, geparfumeerd maandverband, vaginale doekjes. Het wordt gebracht alsof het een probleem is om ongesteld te zijn. Iets onhygiënisch, wat je zoveel mogelijk moet verbergen.

„Een tamponmerk beginnen was niet bepaald mijn kleinemeisjesdroom. Toen bleek dat ik in een voorstadium van baarmoederhalskanker zat, raadde mijn arts me aan om katoenen tampons en maandverband te gebruiken, zonder plastic, parfum of pesticiden. Alleen: die kon ik niet gewoon bij de Albert Heijn krijgen. Ik moest er de hele stad voor doorfietsen.’’

„Met Yoni wil ik een revolutie in de femcare-industrie veroorzaken en de beeldvorming veranderen. Inmiddels sta ik voor zalen met honderden mannen (en vrouwen) in pak te vertellen over menstruatie, maandverband en tampons. De eerste keer was dat best ongemakkelijk, maar uiteindelijk is het maar net hoe je het brengt. Veel mannen staan er niets eens bij stil wat het voor vrouwen betekent om ongesteld te zijn. We moeten weg van de schaamte: menstruatie hoort bij het vrouw-zijn.”
Door: Sara Bouter

Vrouwenrechten kunnen worden gebruikt als stok om moslims te slaan.

Berna Toprak is redacteur beeldvorming en stereotypering bij WOMEN Inc. Daarnaast is ze mede-oprichter van moslimfeministisch collectief S.P.E.A.K.

„Het feminisme kan voor moslimvrouwen een mijnenveld zijn. Je moet je verantwoorden aan moslims en niet-moslims, aan feministen en niet-feministen. Vrouwenrechten kunnen worden gebruikt als stok om moslims te slaan. Dat komt onder andere door de beperkte beeldvorming in de media. Één beeld wordt het enige beeld: alle moslimvrouwen zijn onderdrukt, of alle vrouwen willen moeder worden. Dat staat gelijke kansen in de weg.

„Ik zet mezelf neer als moslimfeminist om duidelijk te maken dat mijn interpretatie van het feminisme beïnvloed is door mijn ervaring als moslimvrouw. Mijn ervaringen zullen niet dezelfde zijn als bijvoorbeeld die van Sunny Bergman. Het persoonlijke is politiek, daarom verhoudt iedere vrouw zich op een andere manier tot het feminisme. Maar die verschillen zijn niet erg, er gaat juist kracht van uit.

„Als moslimvrouw heb je, naast genderongelijkheid, ook te maken met islamofobie. Geen hoofddoek mogen dragen op het werk of geen stageplek kunnen vinden. In de gesprekken over vrouwen aan de top sluiten we religieuze instellingen buiten, terwijl vrouwen er juist baat bij hebben om óók in die besturen vertegenwoordigd te zijn. In seculier Nederland zijn genoeg religieuze vrouwen, die net zo goed recht hebben op gendergelijkheid. Die visie mis ik in de maatschappij.”
Door: Sara Bouter

‘Vrouwen, maak jezelf zichtbaar in de politiek.’

Devika Partiman is oprichtster van stichting Stem op een Vrouw en voert campagne voor een betere vertegenwoordiging van vrouwen en minderheden in de politiek. „De helft van de samenleving bestaat uit vrouwen. Alleen: dat zien we niet terug in ons bestuur. Het feminisme is een mooie manier om dat soort problemen op een constructieve manier aan de kaak te stellen. Nu is het bijvoorbeeld heel normaal dat media berichten over een tekort aan vrouwen in de politiek, maar toen ik een paar jaar geleden met dit initiatief begon hoorde je het veel minder.”

„Veel kiezers stemmen automatisch op de hooggeplaatste vrouw op de lijst. Wij voeren campagne om te zorgen dat op de vrouwen lager op de kieslijst wordt gestemd. Op die manier worden zij met voorkeursstemmen gekozen en komen er daadwerkelijk meer vrouwen in de politiek. Na de Europese verkiezingen willen we ook vrouwen gaan werven: jong, oud en uit zoveel mogelijk demografische groepen. Partijen zeggen die kandidaten niet te kunnen vinden, ik denk dat wij dat wél kunnen. En dan hebben we over een paar jaar een veel inclusievere politiek.”

„Bij het hedendaags feminisme horen niet alleen de ervaringen die je hebt als vrouw of man, maar ook je afkomst, religie, seksuele voorkeur, opleidingsniveau en sociale klasse. Daarom speuren we rond de verkiezingen de kieslijsten af op zoek naar kandidaten uit de groepen die het meest ondergerepresenteerd worden. Die nodigen we uit voor een debat of training. Politieke partijen geven hun kandidaten vaak het idee mee dat je campagne voert voor de partij, niet voor jezelf. Wij zeggen juist tegen vrouwen: heb daar schijt aan! Voer campagne voor jezelf en maak jezelf zichtbaar.”
Door: Sara Bouter

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 8 mei 2019.

Hoe kunt u ons bereiken?