‘The game’: vanuit Bosnië naar de EU, het hoogste level
Via de nieuwe Balkanroute proberen migranten de EU te bereiken door vanuit Bosnië de Kroatische grens over te steken. Ze noemen het ‘the game’ en ze spelen het vaak zonder succes.
Wanneer het precies begon weet niemand meer, maar van het ene op het andere moment had iedereen het over het spel – ‘the game’. Bij het ontbijt smiespelde een groep Irakezen over ‘the game’ waaraan ze later die dag wilden beginnen. De jongens uit Pakistan sloegen groots in bij de bakker omdat ze geen honger wilden krijgen tijdens hun game en toen een groep Afghanen dagen later weer terugkwam bij het opvangkamp zeiden ze: ‘game over’.
De game is ingewikkeld en duurt lang, maar bijna iedereen die bij de grens tussen Kroatië en Bosnië-Herzegovina rondhangt, kan je de spelregels uitleggen, want allemaal speelden ze de game al tig keer. Faiza uit Pakistan al zes keer, Karim uit Algerije al veertien keer en de broers Mohamed, Mustafa en Saoud uit Syrië probeerden het al bijna dertig keer. Eerst vertrokken ze vanuit grensplaats Velika Kladusa, maar sinds kort proberen ze het vanuit het iets zuidelijker gelegen Bihac. Daar moet je weliswaar eerst de Pjesevicaberg over voor je bij de grens komt, maar de grensovergang zelf is daar makkelijker. De game is er dus zwaarder, maar de kans op het volgende level ook groter.
Bovendien: ook als je begint in Velika Kladusa loop je kans wolven, wilde zwijnen of zelfs beren tegen te komen. En ook in dat level vind je mijnen die nog uit de Balkanoorlog stammen.
‘Een keer ben ik tot aan Slovenië gekomen’, zegt Amin, een 27-jarige jongen uit Algerije onderweg naar de EU. ‘Maar meestal word ik in Kroatië gepakt. Dat is klote want de politie daar is slecht. Ik ben al eens geslagen, tegen mijn hoofd geschopt, ze hebben mijn geld afgepakt… en ze sturen je terug naar Bosnië. Maar ik blijf het proberen. Ooit ga ik de game winnen.’
Misschien vandaag wel, als Amin aan poging nummer acht begint met groep jongens die hij kent uit het vluchtelingenkamp even verderop. ‘We lopen eigenlijk alleen ’s nachts omdat bewoners de politie bellen zodra ze ons zien’, zegt Amin. ‘En de politie, dat wil je niet.’
Een groep migranten begint een poging om vanuit de stad Velika Kladusa te voet de grens naar Kroatië over te steken.
Veel bewoners in deze grensregio waren zelf vluchteling tijdens de Bosnië-oorlog van 1992-95. Iedere migrant die vanaf hier naar de grens loopt, passeert tientallen gebouwen die nog vol kogelgaten zitten.
‘Die ene Syrische familie werden er twee, waarna ook de eerste Palestijnen kwamen, en later de Algerijnen, de Marokkanen, enzovoorts’, zegt Latic, die gratis maaltijden uitdeelt aan ongeveer vierhonderd migranten per dag. ‘Tijdens de oorlog is er niemand aan de honger gestorven, nu gaat er ook niemand sterven’, zegt hij.
Het restaurant van Latic is daarmee een belangrijke plek geworden voor migranten die aan hun game beginnen. Ze kunnen er zichzelf en hun telefoons nog even opladen voor ze richting de grens oversteken – iets wat elke avond zo’n 100 tot 150 migranten doen, aldus schattingen van de Bosnische politie.
Ongeveer 60 procent van hen lukt het vervolgens de grens over te komen. Maar daar houdt de game niet op. Ook de 40 procent die in Kroatië komt, loopt kans alsnog door de politie te worden teruggebracht naar Bosnië. Kroatië zou in 2018 ruim 10 duizend migranten op die manier in busjes hebben teruggestuurd – iets dat volgens de Raad van Europa en VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in strijd is met het internationaal recht. Eenmaal aangekomen in de EU, hebben migranten immers recht op een asielprocedure.
Voor Amnesty International waren die ‘systematische, onrechtmatige en vaak gewelddadige pushbacks’ vorige maand reden vernietigend uit te halen naar het EU-beleid aan de Kroatische grens. ‘Wie wil begrijpen waar de prioriteiten van de EU-landen liggen, hoeft alleen maar het geld te volgen,’ schreef Amnesty. ‘Hun financiële bijdragen voor humanitaire hulp zijn niets vergeleken met de fondsen die ze beschikbaar stellen voor grensbeveiliging, inclusief de uitrusting van de Kroatische grenspolitie. Zelfs het salaris van de agenten wordt ervan betaald.’
Omdat niemand die uit Afghanistan of Irak vlucht, wil eindigen in een van de armste landen van Europa, maar het tegelijkertijd steeds lastiger wordt vanuit Bosnië de EU te bereiken, begint het Balkanland een ware bottleneck te worden: er zitten naar schatting zesduizend migranten vast – een aantal dat de komende zomermaanden fiks zal gaan toenemen, verwacht de International Organization for Migration (IOM).
Dat is een probleem voor Bosnië. Vanwege een gebrek aan fatsoenlijke opvangplekken sliepen de meeste migranten tot voor kort vooral in parken of leegstaande gebouwen. Sinds de winter kreeg IOM schoorvoetend toestemming een aantal tijdelijke opvangplekken te openen, maar die zijn niet alleen te klein, ze zijn ook niet gemaakt om grote groepen mensen te huisvesten. In Bihac wonen er bijvoorbeeld bijna tweeduizend migranten in een voormalige ijskastfabriek en in Velika Kladusa werd eind oktober een pvc-fabriek in allerijl omgebouwd tot opvangkamp.
Het vluchtelingenkamp bij Bihac, dat bestaat uit tenten en containers die zijn neergezet in een oud fabriekshal.
Vooral op die laatste plek is goed te zien waarom iedere migrant Bosnië zo snel mogelijk wil verlaten. Het is er smerig en nat, de stapelbedden zijn provisorisch van elkaar afgeschermd met dekens of stukken plastic en omdat er geen wifi is, hangen de meeste bewoners buiten rond en spelen ze met de langswippende zwerfhonden. In de grote zaal zijn de meeste ramen gebroken – er breken geregeld rellen uit en glasscherven zijn nu eenmaal handig in gevechten met andere migranten.
De IOM kan vanwege het beperkte budget weinig anders doen dan de migranten van eten, slaapplekken en medische hulp voorzien. Sterker nog: het is zelfs lastig precies te registreren hoeveel mensen er eigenlijk passeren, zegt Natasa Omerovic. Veel mannen en vrouwen die vertrekken, komen immers een paar dagen later alweer terug omdat hun smokkelpoging mislukte. De IOM heeft weliswaar een huisregel die stelt dat wanneer je langer dan 48 uur weg bent, je bed aan iemand anders wordt gegeven, maar dat weerhoudt niemand ervan het toch wekelijks te proberen.
Dat geldt bijvoorbeeld voor de Egyptysche Nanu (29) en de Libische Diada (33), die net terugkomen van een mislukte game. Ze zijn uitgeput en woest tegelijk. ‘We waren met zijn tienen en moesten van de Kroatische politie op de grond liggen. We werden tegen ons hoofd geschopt en met een schaar gestoken. Ze zeiden: jullie horen hier niet. Jullie zijn criminelen. Jij bent Nederlander? Waarom laat jij dit toe? Kroatië is toch de EU? Schaam jij je niet?’
Nanu en Diada zijn niet de enige migranten met verhalen over buitensporig politiegeweld. Zodra het erover gaat, laat Karim (22) uit Algerije zijn broek zakken om de schrammen op zijn bovenbeen te tonen. Mohamed (26) uit Tunesië wijst naar de wonden op zijn armen en zijn blauwe oog. ‘De politie deed zo: bam!’ Weer een andere vriend heeft blauwe plekken op zijn bovenarm en allemaal hebben ze vrijwel identieke barsten in hun telefoonscherm – geen tekenen van een scherm dat op de grond is gevallen, maar barsten alsof de telefoon met een steen is bewerkt.
‘Agenten weten dat telefoons belangrijk voor ons zijn’, zegt Amin. ‘We gebruiken Google Maps tijdens de game en we hebben Whatsapp nodig om onze familie te bellen als het game over is. Dan kunnen zij nieuw geld overmaken via Western Union.’
Amin weet dat hij, als Algerijn, nauwelijks kans maakt op asiel in de EU. Sterker nog: de asielaanvraag die hij al eens in Griekenland deed werd afgewezen. Toch wil hij voor terug naar waar hij vandaan kwam. Het leven in zijn eigen land was achteraf gezien beter dan dit leven hier, maar hij had nou eenmaal geen geld om eraan mee te doen. Dan maar de game.
‘Een van de eerste keren dat ik de game speelde, lag er op de berg nog sneeuw’, zegt hij. ‘Toen ik werd gepakt, zeiden ze: hands up. Daarna dwongen ze ons onze kleren uit te trekken en in de sneeuw te gaan liggen. Over onze schoenen goten ze water en over de rest smeerden ze ketchup en mayonaise. Ook staken ze mijn slaapzak in brand.’
Een groep migranten begint een poging om vanuit de stad Velika Kladusa te voet de grens naar Kroatië over te steken.
Kroatië zelf ontkent alle misstanden aan de grens. Volgens de minister van Binnenlandse Zaken Davor Bozinovic zijn de aanklachten een poging van migranten om zijn politie zwart te maken zodat ze in de toekomst makkelijker de grens over kunnen. Toch spraken onafhankelijke hulporganisaties al hun ongenoegen uit. Zo haalde Amnesty International in het eerder genoemde rapport hard uit. ‘Het optreden van de grenspolitie lijkt deel uit te maken van een systematisch en bewust ontmoedigingsbeleid van de Kroatische overheid, dat moet voorkomen dat mensen blijven proberen om het land binnen te komen’, aldus het rapport.
‘Weet je’, zegt Amin. ‘Ook daarom noemen we het de game. Omdat we het niet erger willen maken dan het al is. Soms win je, meestal verlies je, maar altijd probeer je het opnieuw. Net zo lang tot je alle levels hebt uitgespeeld. Ik ga. Wens me succes.’