Zonder kalifaat richt ISIS zich nu op wereldwijde terreur

Na de val van het kalifaat van ISIS bij Baghouz heeft het niet lang geduurd voordat de wereld weer over de terreurbeweging en haar leider zou spreken. Ruim een week na de bloedige aanslagen in Sri Lanka op eerste paasdag publiceerde ISIS een video waarin de leider Abu Bakr al-Baghdadi vergezeld door een aantal gemaskerde mannen de situatie voor ISIS doorneemt. De terreurbeweging had al dagen via socialemediakanalen veel ophef gemaakt over ‘een belangrijke boodschap’ die zou komen, zonder precies te zeggen waar het om ging.

Alleen al het feit dat al-Baghdadi levend en wel te zien was, is voor ISIS van enorme betekenis. Want ISIS heeft een hele reeks verwante bewegingen in andere landen, die allemaal trouw hebben gezworen aan al-Baghdadi als hun ware leider. Bijna vijf jaar geleden, in de vroege zomer van 2014, was hij voor het laatst te zien geweest. In een preek in de moskee van Mosul riep hij toen het ‘islamitische kalifaat’ in Syrië en Irak uit. Vijf jaar later erkent hij tegenover de mannen die voor hem zitten dat de strijd bij Baghouz echt voorbij is – en daarmee, hoewel hij dat niet met zoveel woorden zegt, het kalifaat als een tastbare werkelijkheid.

transformatie naar guerrilla

‘Al-Baghdadi presenteerde zich in Mosul als een spiritueel en militair leider, een echte kalief’, zegt Pieter Nanninga van de Rijkuniversiteit Groningen. De universitair docent Midden Oostenstudies heeft alle 772 video’s bestudeerd die ISIS van 2015 tot en met 2018 heeft uitgebracht en daarover vorige week een studie gepubliceerd. Daarin zag hij al de ‘transformatie van een staat met grondgebied naar een rebellengroepering die het moet hebben van guerrillatactieken en terreuraanslagen’. Het sluitstuk van die verandering lijkt wel te liggen in het optreden van al-Baghdadi. Van een keurig geklede kalief op de preekstoel van een beroemde moskee naar een op de grond zittende strijder in gevechtskleding en een AK-47 naast zich. ‘Daarin zie je zijn transformatie, van staatsman naar terreurleider’, aldus Nanninga.

Zowel Nanninga als Rita Katz, directeur van de SITE Intelligence groep die zich bezighoudt met informatie over terreurdreigingen, wijst op de manier waarop al-Baghdadi zich presenteerde. Hij zit op exact dezelfde manier tussen de strijders als de beruchte leider van al-Qaeda in Irak, Abu Musab al-Zarqawi in april 2006 tijdens diens ‘Boodschap aan het volk’, schrijft Katz in haar analyse.

Al-Zarqawi wordt door ISIS vereerd, misschien nog meer dan Osama bin-Laden, als de ware inspirator. In vrijwel alle magazines die ISIS de afgelopen jaren heeft uitgegeven, stond een spreuk van al-Zarqawi: ‘De vonk is hier in Irak ontbrand en de hitte ervan zal met Allah’s permissie toenemen totdat het de Kruisvaarderslegers zal verbranden.’ ‘Al-Zarqawi geldt als de godfather van ISIS, inclusief het brute geweld waarom hij bekendstond’, zegt Nanninga. ‘Het is daarom zeker zinvol voor ISIS, zich op zijn voorbeeld te beroepen. Ook is de boodschap “we moeten volharden, dan zullen we uiteindelijk winnen” te vergelijken met de situatie toen al-Qaeda in Irak leek te zijn verslagen.’

De kans dat ISIS sterker dan ooit terugkomt, is volgens Nanninga niet zo groot als na 2011, maar bestaat nog steeds. ‘ISIS was een symptoom van problemen die ook nu nog niet zijn opgelost en soms zelfs zijn verergerd. Denk aan Syrië. Dat staat er nu slechter voor dan in 2011. En ook in Irak zijn veel zaken niet echt verbeterd.’ In Irak voelt vooral de soennitische gemeenschap zich achtergesteld door de sjiitische meerderheid – wat al snel na 2003 de bron was voor veel sektarisch geweld.

gevaarlijk concreet

Eén belangrijk onderdeel van al-Baghdadi’s boodschap is in alle rumoer over zijn optreden door veel media over het hoofd gezien. ­Al-Baghdadi spreekt over ‘een lange strijd’ voordat de islam zal overwinnen, meldden de NOS, RTL en ook de BBC en CNN.

Maar hij zei meer. Die strijd heeft volgens al-Baghdadi een duidelijk doel: de christenen. ‘Zeker, de strijd van de islam en zijn volk tegen het kruis en het volk daarvan, is een lange strijd. De slag om Baghouz is voorbij. Maar het liet de barbaarsheid, de wreedheid en de kwade bedoeling zien van de natie van het kruis tegenover de ummah (de gemeenschap) van de islam.’

De aanslagen op kerken en hotels in Sri Lanka noemde hij dan ook ‘een deel van de wraak die de Kruisvaarders en hun beulen wacht’. Volgens SITE Intelligence ging de campagne om de video van al-Baghdadi te promoten gepaard met ‘instructies aan aan ISIS verbonden mediagroepen en aanhangers om oproepen tegen het Westen en tegen christenen te plaatsen’.

Al eerder heeft ISIS de christenen als bijzonder doelwit aangemerkt. ‘In het negende nummer van hun blad Rumiyah (Rome) gaf ISIS al een fatwa uit die het doden van christenen toestond’, schreef Rita Katz na de aanslagen in Sri Lanka. In dit nummer van Rumiyah en al eerder in het zevende nummer van het blad Dabiq worden volgelingen van ISIS opgeroepen juist aanslagen te plegen op christenen in hun kerken, want die vormen ‘het hart van de natie van het kruis’ en van ‘de kruisvaarderslanden en hun bondgenoten’.

Nu al-Baghdadi de schuld van de ondergang van het kalifaat bij ‘de oorlogszuchtige christenen’ legt, geeft hij daarmee richting aan de komende aanslagen.

de helft

Nieuwe aanslagen zullen er zeker komen, zegt onderzoeker Nanninga. ‘ISIS heeft die nodig om in beeld te blijven. Maar het zal niet meer zo gaan als bij de aanslagen in Parijs. De daders daarvan waren grotendeels getraind in Irak en Syrië. Nu richt ISIS zich ook op andere locaties, als Jemen, Somalië en Nigeria. En ja, aanslagen in West-Europa zijn voor hen zeker belangrijk om relevant te blijven.’ Complexe aanslagen, op meerdere plaatsen tegelijk, zoals die in Sri Lanka, passen in dat beeld, maar zijn niet nieuw voor ISIS.

Edmund Fitton-Brown, coördinator van het speciale monitoringteam van de Verenigde Naties voor ISIS, al-Qaeda en de taliban, meldde in zijn jongste rapport aan de Veiligheidsraad dat ‘meer dan 40.000 buitenlandse strijders’ zich bij ISIS hadden aangesloten. In een interview met het Amerikaanse Contraterrorismecentrum in Westpoint zegt hij ervan uit te gaan dat ‘ten minste 50 procent van deze strijders nog in leven is’. Ook hij verwachtte al vóór Sri Lanka dat ‘het meer dan waarschijnlijk’ zou zijn dat er een volgende grote aanslag van ISIS zou komen.

Andere deskundigen, zoals Charlie Winter van het Internationale centrum voor de studie van deradicalisering, wijzen op de wereldwijde plannen van ISIS. In The Atlantic stelt Winter dat er na de aanslagen in Sri Lanka ‘vrijwel zeker andere aanslagen zijn gepland. Dat is omdat terreur al een lange tijd een propagandatactiek van ISIS is.’

gemakkelijke doelwitten

Daarbij zoekt ISIS naar doelwitten die gemakkelijk te treffen zijn, blijkt uit de vele ‘handleidingen’ voor aanslagen die de beweging de afgelopen jaren heeft gepubliceerd. Steven Selvaraj van Christian Solidarity Worldwide verwijt de Sri Lankaanse overheid dat de kerken in dat land een te gemakkelijk doelwit waren.

De mensenrechtenraad van de VN waarschuwt immers al sinds 2014 voor toenemend geweld tegen hindoes, moslims en christenen in het land. In 2017 haalde mensenrechtenadvocaat Lakshan Dias in een televisieinterview statistieken aan waaruit bleek dat er in de twee jaar daarvoor 195 incidenten tegen christenen waren geweest. Dias werd vervolgens bedreigd met een royement als jurist tenzij hij zijn uitspraak zou intrekken en excuses zou aanbieden. ‘Het was de cultuur van straffeloosheid, tegenover religieuze intolerantie, die de aanslagen mogelijk maakte’, aldus Selvaraj in zijn opinieartikel in Christian Today.

De situatie voor West-Europa is wel verbeterd, zegt Fitton-Brown van het VN Monitoring Team. Statistisch gezien is er volgens hem sprake van een ‘ineenstorting’ van het aantal aanslagen door ISIS als je die van het afgelopen jaar vergelijkt met de jaren 2015-2016. De belangrijkste oorzaak?

Het kalifaat bestaat nog wel in de hoofden van ISIS-aanhangers, maar niet meer in werkelijkheid. ?

In drie landen werden de afgelopen week terreurverdachten ‘met jihadistische motieven’ gearresteerd: in de VS, Frankrijk en in het Limburgse Heerlen. De verdachte in Heerlen had volgens de politie drie gevechtstenues, zoals ook ISIS-leider al-Baghdadi die in zijn videoboodschap over zijn kleding droeg. De vier verdachten in Frankrijk waren betrokken bij plannen voor een ‘extreem geweldddadige terreuraanslag’, liet minister van Binnenlandse Zaken Christophe Castaner weten. En de verdachte in de VS probeerde een zware bom te kopen van undercover FBI-agenten.

Met de aanslagen in Sri Lanka markeerde ISIS ‘de geboorte van terrorisme 3.0’, stelt voormalige NAVO-opperbevelhebber James Stavridis in zijn column voor Bloomberg. ISIS maakt daarbij gebruik van ‘lokale groeperingen met beperkt internationaal bereik’, maar die wel dodelijk zijn op eigen terrein.

De Groningse terreuronderzoeker Pieter Nanninga tekent daarbij aan dat al-Qaeda dat ook al deed, voordat ISIS opkwam.

ISIS claimde afgelopen weken onder meer verantwoordelijkheid voor aanslagen in Saudi-Arabië, Congo, Bangladesh, Irak en zware aanslagen op pro-Assadmilities in Syrië. Maar in het hartland van ISIS in het noorden van Irak vielen Amerikaanse F-35 JSF en Britse Typhoon-jachtbommenwerpers zogenaamde ‘sleeper-cellen’ van ISIS aan. De aanvallen vonden plaats in ‘een gebied waar ISIS materieel en mensen naartoe verplaatst in een poging zijn operaties te ondersteunen’, aldus een verklaring van de internationale coalitie.