De aanpak: maak het vaccinweigeraars zo moeilijk mogelijk

Berend Botje, in het kinderliedje ook al zo’n eigenwijs ventje, is het wachten zat. Terwijl Den Haag nog aarzelt, maakte het kinderopvangbedrijf met vijftig locaties deze week bekend kinderen die niet zijn ingeënt tegen bof, mazelen en rode hond vanaf komende zomer te weren. ‘De mazelen komen steeds dichterbij, en de overheid laat maar op zich wachten’, in woorden van directeur Alien Alberts.

Hij is niet hier, hij is niet daar: Berend Botje is naar Amerika. Daar kondigde burgemeester Bill de Blasio van New York onlangs zelfs de noodtoestand af in delen van het district Brooklyn om de mazelen te bestrijden: inenten die hap, of anders een boete tot 900 euro. Het New Yorkse district Rockland County kondigde intussen een tijdelijk gebiedsverbod af voor ongevaccineerde kinderen in publieke ruimtes. En dichter bij huis stelde Italië vaccinatie op de staatsscholen verplicht, op straffe van een boete van 500 euro.

Het zijn begrijpelijke reflexen. Nog maar vijf jaar geleden nam de Wereldgezondheidsorganisatie zich vol zelfvertrouwen voor om de mazelen helemaal uit Europa uit te bannen. Maar dat was voordat het virus weer opvlamde: 26 duizend Europese ziektegevallen in 2017, 83 duizend ziektegevallen in het jaar daarna.

Herinnering vervaagt

Dat is een hardnekkig patroon, bleek uit cijfers die hoogleraar Jaap van Dissel van het Centrum voor infectieziektenbestrijding afgelopen najaar liet zien op een bijeenkomst van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. Als de meeste mensen gevaccineerd zijn en de herinnering aan de ziekte begint te vervagen, gaat in de regel ook de vaccinatiegraad naar beneden. En dus lacht Magere Hein in zijn knokige vuistje: in Europa eiste de mazelen vorig jaar 72 levens, van overwegend jonge kinderen.

Onder artsen en wetenschappers kun je de frustratie en verbijstering bijna proeven. Hebben we de mensheid zoiets moois gegeven, wíllen ze het niet. ‘Het allerbelangrijkste van vaccins’, zei hoogleraar microbiologie Alfonso García-Sastre vorige week nog op een virologencongres in Rotterdam, ‘is dat we ze moeten gebruiken.’

Vooral in Nederland is de douche koud. Het Rijksvaccinatieprogramma gold altijd als een prestatie vergelijkbaar met de Deltawerken en de Afsluitdijk: breed gedragen door de bevolking, fantastisch uitgevoerd en dat allemaal zonder gedreig met boetes of ander overheidsgeweld. Een gelukkig land, waar je als bevindelijk gelovige de prik die beschermt tegen een afschuwelijke koortsdood beleefd kunt weigeren.

Zelfstandige keuze

Maar de nieuwe generatie vaccinweigeraars zet dat allemaal op scherp. Hier is een groep ouders die iets veel gevaarlijkers doen dan zich om religieuze redenen afkeren van het systeem – ze houden zich juist aan de regels. Moderne sceptici doen immers precies wat het RIVM van ouders verlangt: ze informeren zich, stellen kritische vragen, en maken op basis daarvan zelfstandig hun keuze. Zoals hoogleraar wetenschapscommunicatie Hedwig te Molder het eerder verwoordde tegen deze krant: ‘Je kunt niet aan de ene kant zeggen: ouders mogen zelf kiezen, en vervolgens zeggen: maar als je tégen kiest, is dat irrationeel en volg je te veel je emoties.’

In dat licht is de ban op ongevaccineerde kinderen van Berend Botje volstrekt logisch. Ziehier het middel waarmee men zowaar ook die andere hardnekkige volksgezondheidsplaag – het roken van sigaretten – eindelijk onder de knie begint te krijgen. Natuurlijk heeft u het recht om te doen met uw lichaam wat u wilt, en leve de keuzevrijheid. Zo lang u er anderen maar niet mee tot last bent, en zo vriendelijk wilt zijn het niet te doen in ons gebouw.

Maak het de weigeraars moeilijk: er is goed bewijs dat zo’n aanpak werkt. In de VS is een vaccinatiebriefje bij openbare scholen verplicht, tenzij men ontheffing aanvraagt. En hoe meer rompslomp er in een staat bij het aanvragen van zo’n ontheffing komt kijken, des te hoger de vaccinatiegraad, bleek uit recent onderzoek. Blijkbaar geven veel ouders hun principes vrij gemakkelijk op, als het teveel gedoe wordt.

Oekraïne

Dat is natuurlijk niet de enige manier, benadrukken gezondheidsexperts vrijwel unaniem. Zo boekt de WHO bij religieuze gemeenschappen opvallende successen met de zogeheten ‘tailoring immunization’-programma's, een strategie waarbij men de gelovigen met geduldig onderhandelen probeert mee te krijgen. In Londen schoot de immunisatie van orthodoxe joden omhoog nadat de WHO al pratend had ontdekt dat de gelovigen het vooral vervelend vonden om met hun extreem grote gezinnen per dubbeldeksbus en metro naar het gezondheidscentrum te moeten.

En vergeet de systeemfactoren niet. Startmotor van de huidige Europese mazelenuitbraak was niet zozeer desinformatie van de antivaccinatiebeweging, maar de instorting van het vaccinatieprogramma in de Oekraïne. En in ons land wijzen critici erop dat er de afgelopen jaren flink is bezuinigd bij de consultatiebureaus, met als gevolg minder tijd voor een goed gesprek met aarzelende ouders. Zo bezien is het weren van weigeraars slechts een van de vele middelen die men ter beschikking heeft.

Bij Berend Botje lijkt het in elk geval te werken. Meer dan drieduizend kinderen staan er ingeschreven, en toch was er volgens de eerste berichten slechts één ouderpaar dat juridische stappen overweegt. Diverse andere zouden morrend hebben aangegeven hun kind alsnog te gaan vaccineren.

Voorlopig gaat het zoals in het liedje. De weg is recht, de weg is krom, maar nooit meer komt Berend Botje weerom.