Medische richtlijnen spreken nog steeds over ‘het negroïde ras’, dat moet anders zegt arts Jeffrie Buckle

Ras speelt ten onrechte een rol in medische protocollen. Patiënten krijgen door zo’n raciaal stempel soms pas later de juiste diagnose. Dat stellen arts Jeffrie Buckle en antropologe Alana Helberg-Proctor van de Universiteit van Amsterdam. Bovendien geven de richtlijnen volgens hen het onjuiste signaal dat er echt biologische verschillen zijn tussen ‘rassen’.

Het gaat bijvoorbeeld om de richtlijnen bij hartfalen, hoofdpijn en voor longfunctietesten. Volgens een inventarisatie van Buckle speelt ras een rol in zeven van de ruim tachtig richtlijnen van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en in vier van de ruim dertig van het Nederlands Centrum voor Jeugdgezondheid.

Vertekende testuitslag

In een richtlijn van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) is vorig jaar een formule op basis van ras geschrapt, mede naar aanleiding van het afstudeeronderzoek van Buckle, dat Helberg-Proctor begeleidde. Het gaat om de standaard chronische nierschade, die Buckle onder de loep nam .In de standaard voor chronische nierschade moest daarvoor de test-uitslag van mensen ‘van het negroïde ras’ vermenigvuldigd worden met 1,2. Die bewerking komt uit een Amerikaans onderzoek uit 1999. Afro-Amerikanen zijn, volgens die studie, gemiddeld gespierder dan witte Amerikanen, en dat zorgde voor een vertekening van hun testuitslag. Een correctiefactor voor Afro-Amerikanen moest dat verschil ongedaan maken.

Die correctie was juist bedoeld om te zorgen dat de test niet te zeer is afgestemd op de witte patiënt. Maar daarmee kwam de nadruk te liggen op ‘ras’, en verdween de werkelijke oorzaak (verschil in spiermassa) naar de achtergrond. Slordig taalgebruik deed de rest: ‘Afro-Amerikanen’ werd door de Amerikaanse onderzoekers verbreed tot ‘zwarten’, in Nederland vertaald met ‘van het negroïde ras’. Een heel ouderwetse term, vindt Buckle, maar bovenal: veel te vaag.

Dat zorgde ervoor dat de correctiefactor volgens de Nederlandse richtlijn ook moest worden gebruikt bij minder gespierde zwarte Nederlanders. Het mogelijke gevolg: een ten onrechte geruststellende uitslag, en daardoor een latere ontdekking van chronische nierschade bij deze patiënten. In dit geval is de factor ‘ras’ simpelweg overbodig, als artsen rekening houden met spiermassa, stelt Buckle.

Afkomst

Is de medische wetenschap daarmee onbedoeld racistisch? “Ik denk niet dat dat een relevante vraag is”, zegt Helberg-Proctor. “Ik denk dat artsen hun werk doen met de middelen die ze hebben, om zo goed mogelijk hun patiënt te helpen. De vraag is of het goede wetenschap is. En dit lijkt me niet de beste wetenschap.”

Ziekte kan wel verband houden met afkomst, zegt Helberg-Proctor. Ze wijst bijvoorbeeld op de Volendamse ziekte: een stofwisselingsziekte die veel voorkwam in die plaats. De sikkelcelziekte, een vorm van bloedarmoede, hangt samen met afkomst uit malariagebieden. Maar een indeling op basis van ‘ras’ leidt tot te grote, onbruikbare categorieën, vindt Helberg-Proctor. Bovendien voedt het het idee dat vooroordelen op basis van ras legitiem zijn.

“Ik ben tegen het gebruik van ras”, zegt Buckle. “Maar etniciteit of afkomst kan wel relevant zijn. De vraag: ‘waar komen je grootouders vandaan?’ Bij Turkse en Marokkaanse Nederlanders is bijvoorbeeld het risico op obesitas hoger. Dat kan relevant zijn in de spreekkamer”, vindt hij.

Werkgroep: ‘voorzichtigheid is geboden’

Het NHG en het NCJ waren dit weekeinde niet bereikbaar voor een reactie. Jacintha van Balen, lid van de werkgroep die de nieuwe richtlijn bij nierschade schreef, vindt dat Buckle terecht laat zien dat ‘voorzichtigheid’ nodig is bij het vertalen van ‘buitenlandse onderzoeken naar ‘ras’ naar de Nederlandse situatie’, zo staat op de website van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. “Wij zijn ons terdege bewust dat ‘ras’ als onderscheidende factor problematisch kan zijn in richtlijnen. Het NHG heeft daarom diversiteit sinds enige jaren als specifiek aandachtspunt bij de ontwikkeling en herziening van richtlijnen.” 

In de nieuwe richtlijn voor nierschade is de vaste vermenigvuldigingsfactor voor ‘ras’ verdwenen. Wel staat er nog ‘dat bij personen van het negroïde ras soms sprake is van veel spiermassa’, stelt Van Balen. Huisartsen wordt aangeraden een specialist te raadplegen voor de interpretatie van testresultaten van mensen met een ‘niet-gemiddelde lichaamsbouw’.

Lees ook:

Racisme is voor niemand gezond

‘Hoe zit het met het n-woord?.’ ‘Dan is blanke vla zeker ook racistisch?’.’Iemand een tropische verrassing noemen, is toch een compliment?’ In haar racismehandboek ‘Hallo witte mensen’ geeft actrice en programmamaker Anousha Nzume antwoorden.