Terug naar de krant

In het midden is meer te halen voor VVD en CDA dan op rechts

Leeslijst analyse

Politieke ‘herbronning’ Onder druk van FVD werken VVD en CDA aan een ideologische herijking. Tot een strijd op rechts leidt het vooralsnog niet.

Leeslijst

Fractievoorzitters in Den Haag ontplooiden zich deze week tot padvinders, op zoek naar het bestaansrecht van hun partij. Dat gebeurde niet altijd uit eigen beweging.

Het meest in het oog springend is Forum voor Democratie. De jonge rechts-populistische partij die vorige maand bij de Statenverkiezingen in één klap de grootste werd, wankelt. Het begon met een interview in NRC met Henk Otten, beoogd fractievoorzitter in de Eerste Kamer. De medeoprichter van FVD uitte onomwonden kritiek op partijleider Thierry Baudet. In de stormachtige dagen die volgden werd Otten eerst het penningmeesterschap afgenomen, daarna werd hij via Twitter ontslagen als fractiemedewerker. Toen naar buiten kwam dat Otten zichzelf 30.000 euro had uitgekeerd uit de partijkas, besloot hij onder grote druk uit het bestuur te stappen.

Lees ook Henk Otten stapt uit bestuur FVD na onthulling over betaling aan zichzelf
Henk Otten van Forum voor Democratie staat de pers te woord in de Tweede Kamer op de dag na Provinciale Statenverkiezingen.

In de machtsstrijd bij FVD raakte de ideologische onenigheid bijna uit beeld, maar die was er wel degelijk. In zijn interview in NRC zei Otten dat Baudet de partij „te veel naar rechts” trekt. „En dan verlies je de verbinding met het centrum.”

Bij de VVD verloopt de ideologische herijking tot nu toe wat soepeler. VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff presenteerde een discussiestuk over de koers van de VVD. Hij legt accenten die voor de partij niet vanzelfsprekend zijn. Zo wil hij meer opkomen voor de middenklasse en het midden- en kleinbedrijf en is hij ongekend kritisch op grote bedrijven.

Bij het CDA kwam de behoefte om te herbronnen niet van partijleider Sybrand Buma. Een groep kritische prominenten presenteerde een manifest, met bijdragen van onder anderen oud-bewindspersonen Ab Klink en Ernst Hirsch Ballin. De CDA’ers maken zich zorgen om de conservatieve koers van Buma én ze vrezen dat allerlei partijen zich te veel op deelbelangen richten. „Het politieke midden dat mensen samenbindt dreigt hierdoor in lucht op te gaan.”

Grote verschuivingen

Kiezers zijn wispelturig en partijen zoeken de beste manier om daarmee om te gaan zonder hun grondbeginselen uit het oog te verliezen. Het is een proces dat meestal plaatsvindt na grote verschuivingen in het politieke landschap.

Dat was duidelijk te zien na de opkomst van de PVV. Het succes van Geert Wilders zorgde voor dynamiek op rechts: partijen als VVD en CDA verschoven op terreinen als islam, immigratie en integratie meer naar de rechterkant van het spectrum.

Voor de VVD werkte dat, die partij bleef de grootste en levert sinds 2010 de premier. Bij het CDA is het een ander verhaal. De christen-democraten, die in datzelfde jaar kelderden van 41 naar 21 zetels, hebben onder Buma nooit meer zo veel zetels gehaald. Dat heeft ook te maken met het trauma dat de partij opliep door in kabinet-Rutte I te stappen, dat werd gedoogd door de PVV. De achterban van het CDA was – en is – niet onverdeeld enthousiast over de rechts-conservatieve koers waar Buma destijds voor koos.

De discussie daarover sluimert al langere tijd. De directeur van het Wetenschappelijk Bureau van de partij, Pieter Jan Dijkman, zei eind vorig jaar: „Het CDA kan niet slechts een vertolker zijn van gevoelens van onbehagen en onzekerheid.” Na het zetelverlies bij de Statenverkiezingen klinkt de roep om ‘herbronning’ luider. De nieuwe partijvoorzitter Rutger Ploum vindt dat het CDA „een echte middenpartij” moet zijn.

Lange tijd was de VVD de meest rechtse partij. Nu zijn er twee partijen ter rechterzijde van de VVD. In theorie genoeg reden voor een strijd op rechts. Maar die komt er niet, zo lijkt het. In het midden is meer te halen, beseffen VVD en CDA – en ook Henk Otten van FVD.

Nipt rechts van het midden

Het Nationaal Kiezersonderzoek peilt of Nederlanders zich links of rechts in het politieke spectrum plaatsen. Al ruim twintig jaar plaatsen kiezers zich gemiddeld nipt rechts van het midden.

Die positie neemt VVD’er Dijkhoff nu ook in. Hij wil zich richten op de kiezers „rechts van het midden, waar wij ons als volkspartij thuisvoelen en waar ons thuis blijft”.

Of de VVD’er een ander standpunt had ingenomen als zijn stuk ná al het gedoe bij FVD was verschenen? Dat ligt niet voor de hand. De VVD mag dan rechts zijn ingehaald, maar vindt zichzelf nog rechts genoeg. Bovendien zijn de liberalen al jaren gewend samen te werken met linksere partijen. En van de grootste regeringspartij wordt een verbindende rol verwacht – geen ultrarechts geluid.

Dijkhoff heeft de regie over zijn discussiestuk. Hoe het afloopt met de interne discussies bij de andere partijen is niet te voorspellen. Het is onduidelijk of Otten in de toekomst een rol blijft spelen binnen FVD. Als dat niet zo is, wat gebeurt er dan met de richtingenstrijd die hij net heeft willen aanzwengelen?

Bij het CDA lijkt het erop dat Buma in een volgende periode niet terugkeert. Er gaan hardnekkige geruchten dat hij voortijdig weg wil, hij zou zelfs hebben gesolliciteerd op het burgemeesterschap van Leeuwarden. Dan is er bij het CDA ruimte voor een nieuwe koers.

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 27 april 2019.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in