Het kan dus tóch: gratis geld voor iedereen

Het kan tóch uit: gratis geld voor iedereen. Vandaag gepubliceerde berekeningen van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) tonen dat bijna elke Nederlander er in koopkracht op vooruitgaat met een nieuw soort basisinkomen. En het lijkt nog te betalen ook.

De discussie over basisinkomen speelt al decennia, de laatste jaren aangewakkerd door opiniemaker en historicus Rutger Bregman. Vereniging Basisinkomen hoopt als opdrachtgever van de nieuwe doorrekeningen dat die een basisinkomen sneller realiteit maken. Voorzitter Alexander de Roo overhandigde ze een dag voor publicatie aan minister Wouter Koolmees (sociale zaken, D66).

Koopkracht

In het nieuwe systeem dat De Roo liet doorrekenen krijgt iedereen 600 euro, en daarbovenop nog 600 per huishouden. Een alleenstaande volwassene zit dan op twee keer 600 euro, 1200 dus. Een koppel komt uit op 1800 (ieder 600 plus één keer 600 euro aan huishoudgeld). Voor het kroost vangen ze 300 euro per kind.

Bijstandsgerechtigden zien hun koopkracht hierdoor met 1 tot 15 procent groeien, becijfert het Nibud; zowel mensen die werken voor een minimumloon als zij met een modaal inkomen tussen de 15 en 50 procent. Tot slot zouden twee-keer-modaal-verdieners 4 tot 34 procent koopkrachtiger worden. Wel gaan huishoudens met meerdere WW-gerechtigden er iets op achteruit, moet De Roo erkennen.

Geld uitdelen kost geld, en daarom moet de inkomensbelasting omhoog. In de hoogste schijf zou die naar 72 procent gaan. Daarnaast verdwijnen in dit model alle toeslagen, op de huurtoeslag na. Dat einde aan de toeslagen heeft een groot voordeel, meent De Roo. “Je voorkomt er een armoedeval mee: het fenomeen waarin mensen met weinig geld niets opschieten met een stijging in inkomen.”

Neem een echtpaar met één werkende en twee kinderen in een huurhuis. Gaat dat huishouden in inkomen omhoog van 20.000 euro naar 31.000, dan houdt het daar – per jaar – netto maar 500 euro extra van over. “Dat komt door alle toeslagen die het echtpaar ineens misloopt omdat het net te veel verdient. Dat kan mensen ontmoedigen om meer te werken, iets wat een systeem zonder toeslagen dus voorkomt.”

Toeslagen

Het verdwijnen van de specifieke toeslagen heeft het Nibud meegenomen in de koopkrachtberekeningen. Uitrekenen wat het plan betekent voor vermogensongelijkheid kon het Nibud echter niet. “Daarvoor is het Centraal Planbureau nodig, maar dat hebben we helaas niet tot onze beschikking”, zegt De Roo.  

Hoogleraar arbeidsverhoudingen Paul de Beer is vrij enthousiast over het nieuwe basisinkomenmodel, maar heeft wel wat kanttekeningen. “Het gaat om een herverdeling van geld. Als een grote groep erop vooruitgaat, moet een andere groep inleveren.”

Dat zijn bijvoorbeeld de mensen met een hoog inkomen die meer belasting moeten afdragen in dit plan. “Die zullen zich dus verzetten. Of überhaupt niet gemotiveerd zijn om veel te verdienen, omdat ze maar 28 cent overhouden van elke extra euro die ze verdienen.” Wel merkt hij op dat Nederland die inkomensbelasting van 72 procent eerder heeft gekend voor een deel van de hoge inkomens, en dat er dus weinig reden is tot zorg daarover.

Gelukkiger

Menselijk gedrag heeft het Nibud niet meegenomen in zijn berekeningen. Daarover heerst sowieso onduidelijkheid. Tot nu toe wijzen kleine onderzoeken uit het buitenland voorzichtig uit dat mensen niet veel meer of minder gaan werken als ze gratis geld krijgen. Ze zouden er volgens Fins onderzoek wél iets gelukkiger van worden.

Hoogleraar De Beer wil dus meer onderzoek. “Graag op een geïsoleerde plek, waar mensen elkaar bij wijze van spreken op de lip zitten. Want of jij besluit om minder te werken als je een basisinkomen hebt, hangt ook af van wat je buren en collega’s doen. Wat de norm is.”

Het liefst zou hij daarom een Waddeneiland uitkiezen om geld op uit te delen. En dat dan vergelijken met een naburig eiland waar ze niets extra’s krijgen.

Lees ook

Iedereen rijk! De schimmige beloften van het basisinkomen

Een sympathiek idee, dat basisinkomen. Het trekt mensen uit de armoede en bevrijdt ze uit bullshit jobs, schrijft filosoof en econoom Ingrid Robeyns. Maar om dat ideaal te verwezenlijken, moeten de belastingen met een kwart omhoog. Kan het anders? Beter? 

Er zijn banen genoeg, toch wil FNV weten of er een basisinkomen moet komen

De arbeidsmarkt is wezenlijk aan het veranderen, ziet vakbond FNV. Die wilde daarom weten: biedt een basisinkomen straks soelaas? Moeilijk te zeggen.