Direct naar artikelinhoud
Portret

Infowars-presentator Alex Jones is Trumps favoriete complotdenker

Alex Jones in actie: urenlange tirades die naadloos overgaan in een duidelijke oplossing: het kopen van zijn producten, waarmee je je kunt wapenen tegen de dreigende ondergang.Beeld Infowars

Overal ziet de Amerikaan Alex Jones (45) complotten. Schietpartijen in scholen? In scène gezet! Met zijn paranoia sleept hij wereldwijd miljoenen mensen mee, aan wie hij miljoenen verdient. Gestoord? Dankzij Trump zijn veel van zijn ideeën mainstream in rechtse kringen.

Even leek het erop alsof complotdenker Alex Jones zijn eigen complottheorieën niet meer geloofde. Het gebeurde aan het einde van een ruim drie uur durende ondervraging, vorige maand in Texas. Jones zat, in het kader van een aanstaande rechtszaak, tegenover de advocaat van enkele ouders van de twintig schoolkinderen die in 2012 werden doodgeschoten in het plaatsje Newtown (Connecticut). Jones had jarenlang beweerd dat ze niet waren doodgeschoten, maar als acteurs een toneelstukje hadden opgevoerd om het Amerikaanse wapenbezit in te dammen. Het was de eerste keer dat Jones zich onder ede moest verdedigen voor zijn profijtelijke paranoia.

Daar zat hij dan, bebaard, breed en bonkig in een legergroen poloshirt, te zuchten en te steunen als een puber die moest nablijven.

Of hij het erg vond dat hij de ouders pijn had gedaan, vroeg advocaat Mark Bankston. Daarover moest Jones even nadenken. Nee, zei hij toen, hij had geen spijt. Maar hij had wel een excuus.

“Ik had vroeger last van een soort psychoses”, verklaarde Jones met zijn kenmerkende stem, een stem die een boom lijkt door te zagen. “Ik dacht altijd dat álles in scène was gezet. Nu kom ik erachter dat veel dingen niet in scène zijn gezet. Dus als pundit, als iemand die zijn mening geeft, denk ik dat mijn meningen, weet je, verkeerd waren. Maar ze waren nooit bewust verkeerd, nooit bedoeld om mensen te kwetsen.”

Alex Jones is de man die met zijn website Infowars het complotdenken groot heeft gemaakt. De stijfkoppige argwaan jegens gangbare verklaringen, die gepaard gaat met een argeloos geloof in eigen, alternatieve feiten, is wijder verspreid dan ooit en heeft het zelfs tot het Witte Huis geschopt. En deze Alex Jones bekende ineens van dat geloof te zijn gevallen. Een wereldbeeld wankelde.

Deep state

Een psychose? Zijn veel dingen níét in scène gezet? Had Jones het bij het verkeerde eind gehad? Verkondigde hij maar meningen? Wat betekende dat? Zijn de Twin Towers dan toch zonder overheidshulp ingestort? Was de schietpartij in een school in Parkland, Florida dan niet door Deep State georkestreerd om een burgeroorlog te beginnen? Liggen er wél twintig kinderen en zes volwassenen begraven in Newtown? Had Jones nu al deze samenzweringen tot eigen waanideeën gedegradeerd?

Toen twee weken geleden de psychoseverklaring uitlekte en groot nieuws werd, waren zijn volgers even in verwarring. Maar twee dagen later was Jones alweer bij de les. Hij was terug op eigen terrein, in zijn geheime studio in Austin (Texas), waarvandaan Infowars elke dag vier uur lang uitzendt, via zijn website en honderd radiozenders. Dit is de werkplaats van zijn waarheid. En dus ontkende hij glashard zijn eigen uitspraken.

“De mensen vragen zich waarschijnlijk af: Alex, je bent overal in het nieuws”, zei hij, terwijl hij zich rechtstreeks tot de kijkers en luisteraars richtte. “De media zeggen ongelooflijke dingen over je. Waarom spreek je dat niet tegen? Waarom spreek je niet tegen dat je geestesziek bent, dat alles wat je zegt bullshit is?”

Jones over de schietpartijen op scholen: “Allemaal fake. Die leerlingen zijn acteurs!”Beeld AP

En dan gaf hij zelf antwoord. Psychose? Niets van aan. “Dat heb ik dus allemaal nooit gezegd. Nooit zo gezegd. Het is gelogen. Allemaal gemonteerd”, zegt hij, ook al is de ondervraging integraal te zien op internet. Hij raast nog even door en komt dan, in één adem, tot zijn conclusie. “Het beste wat je nu kunt doen is voor ons bidden, onze artikels en video’s verspreiden en ja, onze producten kopen! Iedereen heeft Survival Shield X-2 nodig. Het beste halogeen, het zuiverste jodium, niemand heeft het, wij hebben het! X-2! Grote kortingen, geen bezorgkosten. Mis het niet!”

Zo gaat het iedere dag: een urenlange woedeaanval die elke paar minuten naadloos overgaat in een duidelijke oplossing: het kopen van spullen waarmee je je kunt wapenen tegen de dreigende ondergang.

Niet-Amerikanen die het dagelijkse programma van Alex Jones voor het eerst zien of horen, denken dat het een parodie is. Gezeten achter een enorme microfoon, achter een tafel vol papieren en met een wapperende Amerikaanse vlag op de achtergrond, windt de kalende bodybuilder (in jasje en overhemd, bovenste knoopjes open, een dikke Rolex om zijn pols) zich met drukke handgebaren een paar uur op over Democratische politici, de media, de elite, globalisten, vluchtelingen en de verbanden daartussen. Het ene moment legt hij uit dat er vampieren in de overheid zitten, het volgende moment vertelt hij dat de migrantenhorden die de Amerikaanse zuidgrens bestormen onderdeel zijn van een plan om de middenklasse te elimineren en een communistische utopie van verarmde slaven te creëren in een post-industriële Nieuwe Wereldorde. Ook de Verenigde Naties schijnen er iets mee te maken te hebben.

Eerdere stokpaardjes: de Amerikaanse overheid zat achter de bomaanslag in Oklahoma, de Amerikaanse overheid zat achter de aanslagen van 9/11, Barack Obama is een moslim die niet in de VS is geboren, de schietpartijen op scholen zijn gespeeld door ‘crisisacteurs’, condensstrepen bevatten chemische middelen om Amerikanen te steriliseren en noodorganisatie Fema is bezig met de bouw van concentratiekampen voor Amerikaanse burgers.

Dat Jones daarbij af en toe zijn borst ontbloot en midden in een zin overgaat op het aanbevelen van zijn voedingssupplementen, maakt zijn theorieën voor velen niet minder overtuigend. Onder de miljoenen die hem geloven (ook in Europa heeft hij trouwens volgelingen) is de president van de Verenigde Staten. Toen Donald Trump in 2015 als presidentskandidaat te gast was bij Infowars, zei hij dat Jones een ‘geweldige reputatie’ had. “Ik zal je niet teleurstellen”, voegde Trump eraan toe.

Jones was jarenlang een libertariër, niet links of rechts maar gewoon anti-overheid – ook anti-Bush. Hij was tegen de Irakoorlog en tegen de extreme surveillancemaatregelen die de strijd tegen het terrorisme zouden rechtvaardigen. Jones interviewde linkse denkers als Noam Chomsky (wat goed ging, totdat ze op het onderwerp vuurwapens kwamen) en bewonderde linkse luizen in de pels als Glenn Greenwald (die net als Jones geen goed woord over heeft voor de media).

Maar met de komst van Trump is hij, net als veel alt-right-types, voor het eerst vóór iemand geworden. Kun je nog tegen de machthebbers zijn als de machthebbers het met je eens zijn? Met het goedkeuringsstempel van Trump zijn veel van Jones’ ideeën mainstream geworden in rechtse kringen. De al te absurde kantjes zijn eraf gevijld, maar de veronderstelde verbanden tussen globalisten, immigranten, de elite, de media en progressieve politici worden inmiddels ook uitgedragen door tv-zenders als Fox News en door organisaties als de Republikeinse Partij.

In de tv-serie Homeland kreeg een Jones-achtige figuur een belangrijke rol toebedeeld, als ziedende vertolker van het diepe wantrouwen in Amerika tegen alle oude waarheden. Samenzweringstheorieën zijn mainstream geworden.

Cultheld en profeet

Alexander Emerick Jones wordt in 1974 geboren in Dallas (Texas) als zoon van een tandarts en een huisvrouw. Hij heeft aanvankelijk een gewone Amerikaanse jeugd, die zich afspeelt tussen de bungalows van de voorstad Rockwall, zijn school en het footballveld. Dan gebeurt er iets waardoor zijn ouders en hij het stadje halsoverkop moeten verlaten. Jones zelf vertelt later dat hij ontdekte dat corrupte politieagenten in drugs handelden en dat hij vervolgens werd afgetuigd in een politiecel. Voormalige klasgenoten vertelden vorige maand een geloofwaardiger verhaal in het radioprogramma This American Life: dat hij als door de duivel bezeten door de schoolgangen liep, dat hij een klasgenoot het ziekenhuis in sloeg en daarna naar een feestje werd gelokt, waar vrienden van het slachtoffer hem grondig in elkaar ramden.

Het gezin verhuist direct daarop naar Austin, waar de jonge Alex, vervuld van vers wantrouwen tegen de wereld, in zijn vaders boekenkast None Dare Call It Conspiracy aantreft, een bestseller uit 1971. Auteur Gary Allen is de woordvoerder van de John Birch Society, een rechtse anti-overheidsbeweging. Een van de ideeën uit het boek is dat inkomstenbelasting deel is van een complot van de superrijken om de middenklasse uit te zuigen, terwijl zijzelf met hun liefdadigheidsstichtingen de dans ontspringen. Vervang de stichtingen van Rockefeller en Ford door die van Clinton en Gates en het boek is nog altijd bruikbaar. Het boek zal het intellectuele fundament vormen voor Jones’ ideeën over de Nieuwe Wereldorde.

Jones over de bomaanslag in Oklahoma, 1995: “De overheid zit hierachter!”Beeld AP

Austin is begin jaren 90 de perfecte petrischaal voor Jones. Het is een goedkope bohemienoase in Texas, een eigenzinnig stadje vol muzikanten, kunstenaars, studenten en computerpioniers. Jones, een anarchistische clown met een grote bek, vindt er een publiek dat wel nieuwsgierig naar hem is.

Na zijn middelbare school hangt hij vooral rond in de studio’s van de amateur-tv-zender Public Access TV, een soort collectief piratenstation waar iedereen naar believen kan aanrommelen. De latere regisseurs Richard Linklater (Boyhood) en Robert Rodriguez (From Dusk till Dawn) deden er hun eerste camera-ervaring op. Jones gaat er in de nachtelijke uren achter een bureautje zitten met stapels krantenknipsels en lanceert zijn eerste tirades. De bomaanslag op het FBI-gebouw in Oklahoma City in 1995 (168 doden) is zijn grote doorbraak. Het kan niet anders: daar zit de regering achter.

Al snel regent het brieven van fans, zo beschrijft hij later aan Rolling Stone, die met hun eigen puzzelstukjes van de wereldwijde samenzwering komen aanzetten. Ook zijn vader is fan. Als hij op een gegeven moment de manager van een lokaal radiostation in zijn tandartsstoel heeft, beveelt hij zoon Alex aan voor een baan. “Mijn zoon heeft wat buitenissige ideeën, maar ik denk dat hij de perfecte kandidaat zou zijn”, vertolkt Daryl O’Neal de woorden van Jones senior jaren later tegenover Buzzfeed. Als de tandarts belooft te adverteren rond het programma van zijn zoon, is de deal beklonken.

Jones wordt een cultheld in Austin. Regisseur Linklater geeft hem zelfs een rolletje in een animatiefilm, Waking Life, als briesende profeet. “Hij was nog niet zo virulent”, zegt Linklater zeventien jaar later tegenover nieuwssite The Daily Beast. “Ik vond hem gewoon best grappig.”

Als Jones na een tijdje wordt ontslagen bij het radiostation vanwege zijn theorieën over inside job-terrorisme, heeft hij genoeg geleerd. Hij bouwt een studiootje in zijn ouderlijk huis, legt een ISDN-verbinding aan en begint Infowars, de hoeksteen van zijn huidige multimedia-imperium. Zijn uitzendingen komen online en worden verspreid via bijna honderd radiostations in het land. Zo ook de uitzending van 25 juli 2001.

“Alsjeblieft!”, smeekt hij zijn luisteraars. “Bel het Congres. Vertel ze dat we wéten dat de regering een terreurdaad aan het plannen is. (...) Ze zullen iemand als Osama bin Laden de schuld geven, dat is de zondebok die ze nodig hebben in dit orwelliaanse systeem.” Zes weken later ziet Jones zijn gelijk bevestigd en maakt hij definitief naam als profeet onder complotdenkers.

Echte complotten

Complottheorieën zitten in het Amerikaanse DNA. In 1774, twee jaar voordat hij de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring opstelde, vermoedde Thomas Jefferson bij de Britse bezetter al een “opzettelijk en systematisch plan om ons tot slavernij te reduceren”.

In de eeuwen daarna zorgden het Amerikaanse individualisme, het wantrouwen jegens de overheid en de narratieve traditie voor een continue aanvoer van nieuwe theorieën – van in de doofpot gestopte marsmannetjes tot de onopgeloste moord op John F. Kennedy.

Het probleem is dat niet alleen complottheorieën, maar ook complotpraktijken in Amerika zitten ingebakken. Tijdens de drooglegging in de jaren 20, toen Amerikanen hun toevlucht namen tot industriële alcohol (die nog wel te koop was), besloot de regering giftige methanol door het drinkbare ethanol te mengen. Enkele duizenden Amerikanen overleden daaraan. 

Een ander voorbeeld waarop complotdenkers graag wijzen, zijn de sterilisatieprogramma’s voor ‘ongewenste’ Amerikanen: tot ver in de twintigste eeuw zijn naar schatting 60.000 inwoners van het land onvruchtbaar gemaakt – een zogeheten eugeneticaprogramma dat volgens Alex Jones nog steeds het einddoel is van de elite. Derde voorbeeld: de massavernietigingswapens die de casus belli vormden voor de Amerikaanse inval in Irak. 

Dan is er nog Operation Northwoods, een plan van de CIA om terreuraanslagen te plegen op Amerikaanse bodem, zodat Cuba daarvan de schuld kon krijgen. De belangrijkste stafchefs hadden begin jaren 60 al toestemming gegeven voor deze operatie ‘onder valse vlag’, maar Kennedy zei nee.

Dáárdoor komt het, zei Jones in zijn ondervraging vorige maand. Door alle complotten die écht, of bijna, zijn uitgevoerd, is hij gaan geloven dat zo’n beetje alles in scène is gezet.

Performancekunstenaar

Is iets van wat Jones zegt oprecht? Gelooft of geloofde hij echt in zijn eigen samenzweringstheorieën? Waar eindigt de woede en begint de show? Is hij gek of gewoon een slimme verkoper?

Het zijn vragen die hij en zijn advocaten opportunistisch beantwoorden. Twee jaar geleden raakte Jones met zijn ex-vrouw verwikkeld in een rechtszaak over de voogdij van zijn drie kinderen. “Hij is niet stabiel”, zei zijn ex Kelly, die eind jaren 90 voor hem kwam werken als systeembeheerder en met wie hij twintig jaar samen was. Ze voerde zijn uitbarstingen aan als argument om de kinderen bij hem weg te houden. “Hij maakt zijn uitzendingen vanuit huis. De kinderen zijn daar ook. Die zien hem tijdens de uitzending.”

Jones’ advocaat wierp tegen dat er een verschil bestaat tussen Jones als privépersoon en als mediapersoonlijkheid. “Hij speelt maar een rol”, zei hij. Jones zou slechts een performancekunstenaar zijn. Maar buiten de rechtbank sprak Jones zijn advocaat tegen: “Ik geloof in principe in alles wat ik zeg”, zei hij. De jury besloot in het voordeel van zijn ex.

Het gerommel met argumenten toont Jones’ dilemma. Als het uitkomt, voor de rechter, relativeert hij zijn buitenissige gedrag en gedachten – dan is hij een kunstenaar, of heeft hij een psychose gehad. Maar voor de buitenwereld moet hij de man blijven die de waarheid verkondigt, want dat is zijn verdienmodel. Zijn kijkers en luisteraars komen niet voor een show, zij komen voor een wereldbeeld. (De producten die Jones verkoopt zijn direct gekoppeld aan de angsten die hij opwekt: vrees niet, kom bij het verzet, koop mijn spullen. Volgens schattingen zet hij zo’n 10- tot 20 miljoen dollar om met de verkoop van zijn hersenpillen, proteïnerepen, fluoridevrije tandpasta en andere producten die nodig zijn om te overleven, of simpelweg man te zijn.)

En zijn fans kijken en luisteren niet alleen. Sommigen handelen er ook naar.

Jones, drie maanden voor 9/11: “We weten dat de overheid een terreurdaad aan het plannen is!”Beeld AP

Wie in de staat Connecticut door Sandy Hook loopt, het deel van Newtown waar de school van de schietpartij staat, merkt dat de gebruikelijke Amerikaanse hartelijkheid hier gepaard gaat met wantrouwen. In een café vragen ze wat je komt doen en wanneer je weer weggaat. Bij de brandweerkazerne in de buurt van de school, met een monument voor de kinderen op de muur, vragen ze naar je perskaart. Een patrouillewagen van de politie blijft rondjes rijden.

Ze weten wat vreemden hier kunnen aanrichten. Direct na het bloedbad in de plaatselijke basisschool (die inmiddels is vervangen door een vesting met slagbomen, bewakingscamera’s, kogelvrij glas en zware stalen deuren in elke klas) begonnen theorieën rond te zingen dat het allemaal niet echt was gebeurd. Waarom stond die moeder de pers zo rustig te woord? Waarom verdween het puntje van de neus van CNN-journalist Anderson Cooper heel even uit beeld? Wie was die man in de bosjes? Al snel kwamen er fanatieke figuren naar Newtown die ouders lastigvielen en de graven van de kinderen bezoedelden. Ouders kregen haatmail, werden met de dood bedreigd. Sommigen zijn inmiddels acht keer verhuisd. Eén vader pleegde vorige maand zelfmoord.

Het is allemaal mede mogelijk gemaakt door Jones, die de zeloten met Infowars een podium gaf en aanmoedigde. Toen de grootste fanatiekeling, Wolfgang Halbig, vanuit Florida naar Newtown toog, kreeg hij een cameraploeg van Infowars mee. Toen Lenny Pozner, vader van de vermoorde Noah en zelf een voormalig Infowars-bezoeker, Jones vroeg ermee op te houden, openbaarde hij Pozners adres en moedigde zijn kijkers aan “op hem af” te gaan om hem “te onderzoeken”. Pozner wilde met Halbig in gesprek, maar die wilde daarmee alleen instemmen als Pozner kon bewijzen dat zijn zoontje echt dood was – door hem te laten opgraven.

De samenzweringstheorie over Newtown is overigens niet de enige die Jones’ volgelingen tot actie heeft aangezet. Ook ‘Pizzagate’, het uit gehackte e-mails van Democraten gedestilleerde idee dat Hillary Clinton en prominente partijgenoten kinderen zouden misbruiken in de kelder van een pizzeria in Washington (‘kaaspizza’ zou een codewoord zijn voor ‘kinderporno’), bracht Edgar Welch uit North Carolina op het idee het restaurant binnen te vallen, gewapend met een semiautomatisch wapen, en de kinderen te bevrijden. Die trof hij niet aan. Hij vuurde drie kogels af, maar werd tot bedaren gebracht voordat hij echt doordraaide. Hij werd veroordeeld tot vier jaar cel. Jones bood zijn excuses aan.

Vader Lenny Pozner uit Newtown liet het er niet bij zitten. Toen zijn toenaderingspogingen averechts bleken te werken, ging hij de strijd aan. Hij begon gegevens van zijn kwelgeesten te openbaren. Eindeloos speurde hij het internet af naar foto’s en filmpjes van complottypes waarin zijn zoontje figureerde, en hij liet ze weghalen met een beroep op copyrightregels. Hij en andere ouders zetten sociale media onder druk: Facebook, YouTube, Spotify en Twitter hebben Alex Jones en Infowars vorig jaar uiteindelijk ‘ontplatformd’. Daarmee is Jones een aantal belangrijke media om zijn boodschappen te verspreiden kwijtgeraakt.

Alex Jones op dreef in ‘Infowars’.Beeld Infowars

Jones ziet zichzelf nu als martelaar van het vrije woord en probeert in die rol geld bij zijn kijkers (die hij ‘het verzet’ noemt) bij elkaar te bedelen. Zijn filmpjes zijn nog wel te zien op zijn website, die naar eigen zeggen 10 miljoen bezoekers per maand trekt (zijn YouTube-kanaal had 2,4 miljoen volgers). Ook zetten zijn volgelingen hardnekkig filmpjes op eigen YouTube-kanalen, al worden die snel weer verwijderd. Voor veel conservatieven is Jones alleen maar geloofwaardiger geworden: dat de technologische elite uit Silicon Valley hem de mond probeert te snoeren, betekent automatisch dat hij recht van spreken heeft. Zelfs de Republikeinse politicus Ted Cruz, wiens vader volgens een van Jones’ theorieën betrokken was bij de moord op Kennedy, heeft het voor hem opgenomen.

Gekker en gekker

Ook in de aanstaande rechtszaken ziet Jones zichzelf als verdediger van het eerste amendement, de vrijheid van meningsuiting. Vorig jaar spanden Pozner en de ouders van tien andere kinderen in totaal vier rechtszaken aan tegen Jones, omdat hij hun goede naam door het slijk had gehaald door te zeggen dat ze bedriegers waren. Maar Jones vindt dat hij terechte vragen stelt. Het was een van deze zaken waarin Jones afgelopen maand ineens verklaarde dat hij een psychose had gehad, en dat hij ook maar meningen verkondigde.

Sindsdien is hij er niet bescheidener of realistischer op geworden, zoals bleek in zijn volgende uitzending.

Dat werd ook duidelijk uit zijn commentaar op de zelfmoord van vader Jeremy Richman uit Newtown (een van de klagers), vorige maand. “Gaan ze dit onderzoeken?”, vroeg Jones zich af. “Gaan ze kijken naar de camerabeelden? Ik bedoel, wat is er met deze kerel gebeurd?” Volgens Jones kan ook dit een operatie onder valse vlag zijn geweest, zoals zoveel complotten, een moord als provocatie, bedoeld om een ander de schuld te geven.

In dit geval moest hijzelf wel de zondebok zijn, dacht Jones. Want was hij niet net een dag eerder vrijgepleit van samenspanning met de Russen (Jones werd genoemd als mogelijke contactpersoon tussen Trump en Wikileaks)? En dan dit? Kan geen toeval zijn. “Kijk, het nieuws komt naar buiten dat ik geen Russische agent ben, en dan gebeurt dit, precies op tijd. Gewoon ongelooflijk.”

Toeval bestaat niet in het universum van Alex Jones. Alles hangt met alles samen. “Dit hele Sandy Hook-ding wordt gekker en gekker.”

De enige die in zijn ogen nergens iets mee te maken heeft, is Alex Jones zelf. Confronteer hem met het filmpje waarin hij zijn kijkers aanspoort op jacht te gaan naar Lenny Pozner, en hij zegt dat het filmpje uit zijn context is gehaald. Confronteer hem met zijn uitspraak dat er “iets verborgen wordt gehouden in dat pizzarestaurant”, en hij kan zich er niets van herinneren. Confronteer hem met zijn conclusie dat Sandy Hook een hoax was, en hij zegt dat hij alleen maar vragen stelde. Het zijn de media die hem voortdurend van alles in de schoenen schuiven. Alex Jones is alleen maar slachtoffer.

Kun je toegeven, vraagt advocaat Bankston aan het eind van zijn ondervraging aan Jones, dat je de ouders van Sandy Hook enorm onrecht hebt aangedaan? Nee, zegt Jones kwaad, en hij wijst weer op de favoriete boosdoeners van elke alt-rightbetweter. “Ik denk dat de regering en de media een omgeving hebben gecreëerd waarin mensen niet meer weten wat waar is. Ik heb niets verkeerd gedaan.”