Jihadistische opstand rukt op naar West-Afrika

“Ik werd gebeld toen de slachting in Ogossagou, een dorpje in Mali tegen de grens met Burkina Faso, nog aan de gang was. Ik kreeg meteen foto’s toegestuurd. Het was vreselijk,” vertelt Corinne Dufka. Zij is directeur van Human Rights Watch (HRW) West-Afrika en zat op dat moment in de Verenigde Staten. Het was was eind maart toen de Da Nan Ambassagou-militie van het Dogon-volk een slachting aanrichtte onder de vrouwen, kinderen en mannen van een Fulani-dorp, met zeker 154 doden.

Afgelopen weekend demonstreerden zeker 30.000 mensen in de hoofdstad van Mali, Bamako tegen het slappe bewind van president Ibrahim Boubachar Keita, die niet in staat is de orgie van geweld in het land te stoppen. Ze eisten zijn aftreden. 

De Verenigde Naties stellen een onderzoek in. Maar de slachting in Ogossagou staat niet op zich. De laatste vijf maanden zijn er ruim 4700 mensen vermoord bij zo’n 1200 gewelddadige incidenten in Mali en Burkina Faso, geheel of gedeeltelijk onderdeel van de westelijke Sahel. De cijfers zijn van Acled, een wereldwijde organisatie die data over conflicten verzamelt en analyseert.

Het is een zeer gecompliceerd conflict tussen stammen, zwakke regeringen en jihadistische groepen. Die laatsten halen hun strijdkrachten uit de twee grote bevolkingsgroepen: de Dogon en de Fulani. De Fulani zijn van oudsher herders die leven in twaalf West-Afrikaanse landen van Nigeria tot Mali. “Het zijn moslims met een jihadistische historie”, zegt Dufka. Groepen als Islamic State of the Greater Sahara, gelieerd aan IS,  werven strijders onder de Fulani. De Dan Na Ambassagou-militie van de Dogon wordt gelinkt aan Al-Qaida. En er zijn ook andere islamitische strijdgroepen actief, waaronder de JNIM. Daarin hebben voormalige, zeer fundamentalistische Algerijnse vrijheidsstrijders zich verenigd. Ook JNIM wordt geassocieerd met Al-Qaida.

JNIM is het brein achter de islamitische opstand in de regio, zegt Héni Nsaibia, West-Afrika-specialist van Acled.  “Daar zit de ervaring van de Algerijnse burgeroorlog van twintig jaar geleden. De JNIM speelt handig in op onvrede onder de lokale bevolking. Hun doel is het vestigen van een islamitische staat met de sharia als leidraad. Maar daar zijn ze nog niet machtig genoeg voor.”

Controle over een vast gebied lukt JNIM niet. Wel beheersen ze de handel in uitgestrekte dunbevolkte regio’s en voeren ze overvallen uit op karavanen, vrachtwagens en lokale gemeenschappen. Sinds kort voeren JNIM en daaraan gelieerde groepen ook aanvallen uit op politie- en militaire posten.

Nederlandse troepen

De jihadistische strijd in de westelijke Sahel begon in 2012 in Mali. Islamitische groepen namen grote delen van het land over met hulp van de Toearegs, een bedoeïenenvolk uit de Sahara. Onder leiding van het Franse leger zijn zij verdreven en kwam er een internationale troepenmacht onder de vlag van de Verenigde Naties. Daar doet ook Nederland aan mee, nog tot het eind van deze maand .

Sindsdien is de strijd uitgewaaierd. Burkina Faso, het buurland ten zuiden van Mali, stond bekend om zijn relatieve stabiliteit. De afgelopen vijf jaar is daar snel verandering ingekomen. Jihadistische groepen opereren in de grensregio’s in het noorden en oosten tot zelfs in de hoofdstad Ouagadougou. Regering en leger van het land zijn er nauwelijks tegen opgewassen. “Het land is de zwakste schakel aan het worden in West-Afrika”, legt Nsaibia uit.

Afgelopen week kwamen bij diverse aanslagen in Burkina Faso 62 mensen om het leven in het noorden van het land, zei minister Simeon Sawadogo op tv. De regering heeft er nu de noodtoestand uitgeroepen. 

Dufka van HWR legt de consequenties uit. Tot voor kort was vooral de westelijke Sahel (Senegal, Mauritanië, Mali, Niger en de noordpunt van Burkina Faso) onrustig gebied, met veel jihadistische groepen die aanvallen uitvoerden. Mali en Niger vormden het brandpunt van de onrust. “Nu wordt het zwakke Burkina Faso gebruikt als springplank richting West-Afrika. In het zuiden zijn grote oerwouden waar olifanten en leeuwen zitten, maar nu ook die jihadistische groepen. Het ligt aan de grens met Benin en Togo. De JNIM graaft zich daar in. Ze is nauwelijks te bestrijden vanuit de lucht, omdat de islamitische strijders beschermd worden door het dichte bladerdak van de bomen.”

De terroristische activiteiten bereiken nu ook Togo en Benin. “Zo wordt een steeds groter deel van West-Afrika gedestabiliseerd”, zegt Dufka.

Ook de Amerikaanse generaal Marcus Hicks, die de leiding heeft over Special Operations Command Africa met zevenduizend manschappen in de regio, waarschuwde begin maart dat de veiligheidssituatie in Burkina Faso slechter wordt. Hicks ziet grote risico’s voor besmetting van Togo, Benin en ook Ghana als het gaat om aan IS en Al-Qaida gelieerde groepen. En dat juist op een moment dat president Trump de aanwezigheid van Amerikaanse troepen in dit deel van de wereld wil afbouwen.

Afglijden

William Assanvo van het Institute for Security Studies in Ivoorkust, waar de onrust al eerder begon, ziet die ontwikkeling ook. “Jihadistische groepen destabiliseren inmiddels grote delen van West-Afrika met hun criminele activiteiten.” Ook hij acht de groepen niet in staat om de plaats van het lokale bestuur in te nemen, maar de regio is wel aan het afglijden naar een staat van wetteloosheid. “Het hele gebied wordt besmet met aan IS-gelinkte groepen. Wat eerder een probleem was van de westelijke Sahel wordt nu ook een probleem van West-Afrika”, aldus Assanvo. En dan doelt hij op Ivoorkust, Mali, Niger, Burkina Faso, Togo, Benin en Ghana. In al die landen geven de geweldsstatistieken van Acled sinds 2015 enorme pieken in de grafieken aan, al helemaal gedurende de laatste maanden.

Daardoor ontstaat er een situatie die de zaken nog extra compliceert. Benin grenst aan Nigeria, dat op zijn beurt grenst aan Kameroen. In beide landen is de jihadistische terreurbeweging Boko Haram zeer actief. Zo krijgt een groot aaneengesloten gebied in West-Afrika dat tot een paar jaar geleden betrekkelijk rustig was nu met terreurgroepen te maken. Groepen als JNIM kunnen zich dan ook makkelijker over grenzen heen verplaatsen en verschuilen als er actie tegen hen wordt ondernomen.

Het Fulani-volk is over al die landen verspreid en leidt voor een deel een nomadisch leven. De Fulani worden vaak vereenzelvigd met de terreurgroepen. Aanvallen op hun gemeenschappen worden van Mali tot Nigeria daarom oogluikend toegestaan. De massamoord in het Fulani-dorpje Ogossagou eind maart kon gebeuren door het wegkijken van het Malinese leger. Er wordt zelfs gesuggereerd dat de legerleiding er weet van had. In ieder geval ontsloeg de president van Mali kort daarop de chef-staf en een andere hoge generaal.

De Fulani klagen al lang dat ze niet genoeg beschermd worden tegen het vele geweld en dat ze onder slechte omstandigheden leven. Als overheden niets doen, vormen de Fulani een prima voedingsbodem voor jihadistische groepen om onder hen te rekruteren. Er circuleren video’s op internet waar sjeiks en imams Fulani oproepen zich aan te sluiten bij de heilige strijd.

Nsaibia bevestigt dat veel Fulani op de vlucht zijn voor het geweld tegen hen. Zo staat de Dogon-militie bekend om meedogenloze moordpartijen.

“De Fulani lopen tegen veel corruptie aan en krijgen weinig of geen hulp”, zegt ook Dufka. De Malinese president heeft de Dan Na Ambassagou-militie van de Dogon met onmiddellijke ingang opgeheven. Maar Dufka ziet het als een wassen neus. “De leider van de militie, Youssouf Tobola, is niet eens opgepakt of verhoord. Hij roept openlijk dat hij over veertig basiskampen in het land beschikt met meer dan duizend strijders.” Zo krijgen de Fulani weinig vertrouwen in de aanpak van de regering in Mali.

VN-missie

De internationale gemeenschap heeft dan wel een troepenmacht van circa 14.000 militairen gestationeerd in Mali, maar de successen zijn beperkt. “Het is vooral Frankrijk dat West-Afrika een beetje bijeenhoudt. Maar toch wordt ook hier het paard achter de wagen gespannen”, zegt Nsaibia. “Dit jaar is het succesvolste jaar van de Franse troepen in Mali. Ze hebben tweehonderd militanten gedood, maar JNIM heeft daardoor zeshonderd nieuwe strijders weten te rekruteren.”

Human Rights Watch is nog wel te spreken over de stabiliserende werking van VN-missie Minusma in Mali. Zonder de troepenmacht was het nog veel erger geweest. “Maar het blijft een uitdagende missie, waarbij VN-troepen steeds weer worden aangevallen”, zegt Dufka. Het aantal doden is de afgelopen vijf maanden fors opgelopen in deze regio. De echte oplossing ligt volgens haar bij de bescherming van gemeenschappen tegen het geweld van het leger, de politie, van milities en terreurgroepen en bij het bestrijden van de overheidscorruptie.

Ook Assanvo ziet meer heil in het aanpakken van de oorzaken van de zich steeds verder uitbreidende brandhaard. Bevolkingsgroepen als de Fulani zijn ernstig verwaarloosd. “Politiek, economisch en sociaal moet er heel veel gebeuren, maar regeringen daar snappen de problemen niet en evenmin de schaal waarop ze voorkomen.”

Dufka, Assanvo en Nsaibia zijn alle drie somber over het toekomstperspectief voor West-Afrika. Vooral ook omdat de regeringen in de betrokken landen zwak zijn en de legers niet goed getraind zijn en met slecht materieel werken. Bovendien hebben militairen vaak een eigen agenda in de regio.

Alle drie noemen ze Burkina Faso als het hart van de jihadistische besmetting  naar de rest van West Afrika.

Lees ook: 

Toearegs veroveren Timboektoe, top over Mali.

Opstandige Toearegs hebben de historische plaats Timboektoe in het noorden van Mali ingenomen. De regeringstroepen zijn gevlucht. Dat hebben getuigen en rebellen zondag gemeld.

Nederlandse VN-missie in Mali moet wijken voor Navo-ambities

De Nederlandse militaire missie in Mali wordt na dit jaar beëindigd. Bronnen rond de coalitie bevestigen dat het kabinet dit op korte termijn bekend zal maken.