Direct naar artikelinhoud
Interview

Wouter Bos heeft geduldige miljarden voor de klimaataanpak

Wouter Bos, de topman van het op te richten investeringsfonds Invest-NL.Beeld Patrick Post

Wouter Bos wordt directeur van Invest-NL. Dat nationale fonds krijgt 2,5 miljard euro om ‘transitie’ te financieren, vooral voor het Klimaatakkoord. Ten minste, als dit plan zonder kleerscheuren door de senaat komt, na de winst van Baudet.

“Ik krijg het wel ingewreven op ­deze manier”, lachte Wouter Bos (55) vorige week als een boer met kiespijn. Steeds voordat hij het woord kreeg, in een hoorzitting over het Klimaatakkoord in de Tweede Kamer, werd Bos aangekondigd als directeur van een miljardenfonds dat nog nét niet bestaat.

Er zijn natuurlijk wel durfinvesteerders, maar die willen na een jaar of vijf tot tien hun geld terug
Wouter Bos

Dat weet hij zelf ook wel. De voormalig PvdA-leider wacht, met vakkundig verborgen ongeduld, op een startschot. Zijn fonds, met de modieuze naam ­Invest-NL, heeft al tijdelijk personeel en een kantoor. Boven de deur staat: ­‘In oprichting’. De laatste formele stap, goedkeuring door politiek Den Haag, moet nu volgen. De wet die dat regelt, ligt voor instemming klaar bij de Tweede en Eerste Kamer. Dat ze het fonds ­afkeuren, is onvoorstelbaar. Maar mogelijk willen ze de taakomschrijving van Invest-NL nog bijstellen.

Klinkende munten

Bij Bos staan ondertussen de eerste geldvragers in de wacht. MKB-bedrijven vooral, die aan doorbraken werken voor gasvrije huizen, duurzaam bosbeheer, experimentele brandstof en schone warmtepijpen. Of andere nieuwe technieken die klimaatdoelen dichterbij brengen, terwijl ze zich niet snel in klinkende munten uitbetalen. Bos hoopt ze straks een lening te kunnen geven.

Er lijkt alle reden om Invest-NL snel aan het werk te zetten. Als het ligt aan VVD-minister Wiebes van economische zaken en klimaat gebeurt dat ook. Het fonds, waar het rijk 2,5 miljard euro in stopt, moet een belangrijke taak gaan vervullen bij het Klimaatakkoord. Daar moet nodig een schep bovenop, wil het ‘groenste kabinet ooit’ zijn ­beloften voor halvering van de CO2-­uitstoot in 2030 gaan waarmaken. ­Wiebes vroeg de politiek daarom – in subtiele, politieke taal – om niet te gaan treuzelen bij de oprichting van ­Invest-NL. Daaruit mag 0,8 miljard naar het buitenland vloeien, zeker 1,7 miljard is bestemd voor de Nederlandse (energie)transitie.

Het is vooral de vraag of de Eerste ­Kamer die aansporing van Wiebes ter harte neemt. Dat heeft alles te maken met de verkiezingswinst van Forum voor Democratie (FvD), die de partij van Baudet met 13 zetels in een keer de grootste in de senaat maakt. Dat wil ­beslist niet zeggen dat FvD, die de noodzaak van klimaatmaatregelen ontkent, de lakens uitdeelt in de Eerste ­Kamer. Voorlopig blijft er ruime politieke steun voor Invest-NL. Niet alleen bij de coalitiepartijen, ook in de oppositie. Maar FvD-senatoren, net als PVV-collega’s tegen klimaatinvesteringen, kunnen het aannemen van milieubeleid ­bemoeilijken. Het valt te verwachten dat de partij bij het klimaatmandaat van Invest-NL op afzwakking ­inzet. 

Zuidas

Want al krijgt het fonds een brede taakomschrijving mee, de financiering van klimaatmaatregelen geldt als prominent punt. De 2,5 miljard euro uit het fonds moet ‘grote maatschappelijke transities’ ten goede komen. Dat gaat om veel meer dan klimaat, onderstreept Bos. “Financiering kan ook gaan naar zorg, mobiliteit en cybersecurity.” Wel is duidelijk dat het financieren van bedrijven die werken aan schone energie of circulaire economie hoog op de to-dolijst staat bij Invest-NL. 

“Laat duizend bloemen bloeien”, zei Bos tijdens de hoorzitting in de Tweede Kamer. Hoe meer bedrijven een pluk geld krijgen, hoe groter de kans dat ergens een duurzame doorbraak volgt. Maar het is niet zo, benadrukt Bos, dat Invest-NL lukraak geld gaat verstrekken. “De financiering mag niet in een diepe put verdwijnen” Ook zijn fonds gaat zakelijk werken, met oog voor goed bestuur en businesscases. “Niet ­elke uitvinder met een groots idee kan financiering krijgen”, aldus Bos.

Wouter Bos.Beeld Patrick Post

Invest-NL gaat geen subsidies geven uit de pot van 2,5 miljard, maar financiering bieden. Net als een bank of pensioenfonds dus. Maar het is natuurlijk niet de bedoeling, zegt Bos, dat het fonds precies hetzelfde gaat doen. Bos wil een gat dichten dat die traditionele financiers nu laten vallen: het financieren van innovatieve, groeibedrijven, ­bijvoorbeeld duurzame energieontwikkelaars. “Geduldig kapitaal is daarvoor nodig”, zegt Bos op zijn kantoor, in één van de hoge torens op de Zuidas. Invest-NL moet geen geld gaan steken in start-ups, die zich nog volledig moeten ­bewijzen. “Die kunnen vaak gelden vinden bij de drie F-en”, zegt Bos. Dat staat voor: friends, family and fools. Die groep is bereid om via zogeheten crowdfunding geld in te leggen om een klein bedrijf met duurzame ambities een kans te geven.

Staatsbedrijf

Het is in de fase daarna, als bedrijven hun klimaataanpak willen opschalen, dat ze nauwelijks groeikapitaal kunnen vinden, zegt Bos. Denk aan ondernemingen die actief zijn in warmtenetwerken of duurzame energie voor de lucht- en scheepvaart. Zij boksen vaak op tegen dominante fossiele sectoren, waardoor hun activiteit worstelt met een verdienmodel.

Ze kunnen in Nederland niet aankloppen bij private fondsen, zoals van miljardairs als Bill Gates in de VS, zegt Bos. En banken willen niet al te lang wachten op rendementen. Ook mogen ze, sinds de financiële crisis van 2009, minder avonturen aangaan. Ze moeten geldbuffers beschermen, om grote ­financiële uitglijders te ­mijden. “Zoiets als toen willen we niet meer meemaken”, zegt Bos, die namens de PvdA ­minister was toen de ­financiële crisis in Nederland uitbrak.

“Er zijn natuurlijk wel durfinvesteerders”, zegt Bos. “Maar die willen na een jaar of vijf tot tien ook hun geld terug.” Dat terwijl de duurzame bedrijven die investeringsgeld zoeken vaak net marktrijp zijn. Dit resulteert in relatief hoge terugverdientijden en risico’s voor een financier. Aan die combinatie – de hoogste risico’s en langste terugverdientijden – kunnen of willen zelfs ‘groene’ banken als Triodos of ASN zich niet wagen, zegt Bos. “Daar kan ­Invest-NL een rol gaan spelen.” Het fonds moet, onder de vleugels van ­Financiën en Economische Zaken en Klimaat, zelfstandig staatsbedrijf worden. Zoiets als Tennet, Schiphol en de NS.

Treintjes bouwen

Het is niet de bedoeling dat Invest-NL in zijn eentje de geldkraan openzet voor een kansrijk duurzaam groeibedrijf. Het totaal van 2,5 miljard euro, dat vrijkomt in vijfjaarlijkse tranches, kan in kleine plukjes worden uitgeleend. Bos wil andere financiers over de streep trekken om mee te doen. Door daarbij relatief veel risico te dragen, kan Invest-NL andere banken of pensioenfondsen over de streep trekken om geld aan hetzelfde bedrijf te lenen. “Treintjes bouwen heet dat”, lacht Bos. Hij was als minister van financiën heel wat ­gewend, maar hij verbaast zich soms over het jargon in de duurzame financiële sector. “Het barst ervan, een deel is gebakken lucht. Het is soms best hilarisch.” Dat neemt niet weg, zegt Bos, dat de aanbieden van klimaatkapitaal een bloedserieuze zaak is, voor het versnellen van CO2-reductie.

In zekere zin is de Britse Green Investment Bank het ideaalmodel, die trok zoveel dingen lost dat een traditionele bank hem overnam
Wouter Bos

Daartoe werd al een poging gedaan in Nederland, maar dat mislukte. De Nederlandse Investeringsinstelling (NII) zou ook ‘groene’ miljarden gaan vertrekken, omdat banken en pensioenfondsen het lieten afweten. Daar kwam niks van terecht omdat NII geen eigen geld in kas had, zegt Bos. NII moest voor geld eerst ophalen bij pensioenfondsen, die ook risico’s mijden en geen fan zijn van té lange looptijd. “NII was een soort intermediair. Ze werden niet echt serieus genomen.” De oprichting van Invest-NL is een poging om het over te doen, maar dan goed.

Wouter Bos, de topman van het op te richten investeringsfonds Invest-NL.Beeld Patrick Post

Windmolens op zee

Verschillende landen, ook in Europa, hebben al langer een rijksfonds waarin een flinke smak geld klaar staat voor de klimaattransitie. Het schoolvoorbeeld is het Verenigd Koninkrijk, zegt Bos. “Daar begonnen ze met een Green ­Investment Bank, die stapte in de onrendabele markt van windmolens op zee.” De kosten daalden daarna sterk. Windparken gelden als interessante investering, financiers staan te dringen om hun geld er relatief veilig in te beleggen. De Green Investment Bank boerde zo goed dat een traditionele bank hem overnam. “In zekere zin is dat het ideaalmodel”, zegt Bos, “dat je zoveel dingen lostrekt dat ‘de markt’ je opslokt.”

Daar kan Invest-NL vooralsnog ­alleen maar van dromen. Het fonds moet zich nog gaan bewijzen, zodra het de stemmingen in de Eerste Kamer overleeft. Er bestaat een kans dat de ­senaat het groene mandaat van Bos nog laat verwateren. Begin dit jaar waarschuwde voorzitter Hans Biesheuvel, voorzitter van bedrijfskoepel Ondernemend Nederland (ONL) en eerder MKB-Nederland: ­gebruik het fonds voor bedrijven en staar je niet blind op klimaat. “Ik zie de tegenstelling tussen MKB en klimaat niet zo sterk”, zegt Bos schouderophalend. Middelgrote bedrijven, in alle soorten en maten, kunnen met een ­moderne werkwijze al snel klimaat­baten opleveren, zegt hij.

Links

In de senaat was de PVV-fractie er als de kippen bij om te vragen: waarom moet dat geld naar het klimaat, is dat niet zinloos? En, waarom moet zo ­nodig de ‘linkse’ oud-politicus Bos daar aan het roer komen te staan? Ja, het nieuwe fonds is van groot belang bij de Nederlandse klimaataanpak, antwoordde minister Wiebes. En Bos is, met zijn cv, uitermate geschikt. Behalve van de PVV kan het plan voor Invest-NL ook kritiek verwachten van Forum voor ­Democratie. In zijn overwinningsspeech trok Baudet van leer tegen ­‘transitie’ en het Klimaatakkoord, dat volgens hem getuigt van politieke en morele armoede. En laat die maatschappelijke transitie, bedoeld om achterblijver Nederland eindelijk duurzaam en schoon te maken, nu nét de missie van Invest-NL worden.

Behalve de coalitie blijft ook de ­financiële sector enthousiast. Nederland kan zijn handjes dichtknijpen met Invest-NL op komst, zei directeur Rens van Tilburg van het Sustainable Finance Lab. Een vraag is volgens hem nog wel: waar gaat de overheid het fonds straks op afrekenen? “Mijn pleidooi zou zijn om er niet een puur financieel verhaal van te maken.” Als de leningen van Bos’ fonds straks CO2-reductie, banen of andere maatschappelijke baten opleveren kan dat genoeg zijn, aldus Van Tilburg. Ook De Nederlandsche Bank, pleitbezorger van klimaatfinanciering, verwelkomt Invest-NL als nieuwkomer.

Lees ook:

Wat staat er nu eigenlijk allemaal in dat klimaatakkoord?
Duurzamer wonen, reizen en werken is het doel, dat wisten we al. Deze punten uit het Klimaatakkoord vielen het meeste op, bij het voorlopige resultaat. 

Frank Elderson, de man die de wereld van de haute finance wijst op klimaatrisico’s
Centrale bankier Frank Elderson belandde in één keer op nummer 4 van de Trouw Duurzame 100 in 2018. De manier waarop hij de financiële wereld wijst op klimaatrisico’s maakt indruk, ook binnen zijn eigen sector.