Misschien hadden niet álle columnisten zich op Baudet moeten storten

Schaam u, redactie!’ De berichtgeving over Baudet leidde tot boosheid onder lezers. Vele tientallen reacties, tot opzeggingen aan toe. De reden: de kwalificaties aan het adres van de verkiezingswinnaar. Die waren ‘onder de gordel’, een schrijver (‘Geen vaste FvD-kiezer’) voelde zich ‘geïnfantiliseerd’ door de kennelijke drang van zijn krant om de kiezer de les te lezen in ‘veroordelingen’ of suggesties.

De redactie worstelde er zelf ook mee, op een interne evaluatie van de eerste dagen. Niet alleen met de berichtgeving, maar ook met de reacties erop. Wat betekent ‘enkele tientallen’? Staan ze voor meer? Zijn het wel echt lezers en abonnees? Het is geen harde wetenschap, maar de ervaring leert dat enkele tientallen reacties een prima thermometer zijn voor het ­lezersgevoel, ook al zijn tevreden lezers minder ­geneigd tot reageren dan boze.

Die lezers zijn overigens net zo verdeeld en versplinterd als de samenleving (en de redactie). Uit een recente peiling van Maurice de Hond (die de uitslagen van de statenverkiezingen goed voorspelde) bleek dat de Volkskrant zijn lezers vooral vindt onder GroenLinks, voor een bijna even groot deel als VVD en CDA samen. PvdA en D66 scoorden 13 procent. Van alle kranten heeft de Volkskrant, samen met Trouw, het kleinste aandeel FvD-stemmers onder de gelederen, maar toch nog zo’n 5 procent. Met zulke diverse lezers kan de krant het zelden goed doen.

Opiniestukken

De ‘pijn’ zat hem niet zozeer in de pure verslaggeving (de parlementaire redactie berichtte feitelijk en neutraal), maar in columns, een cartoon (van Bas van der Schot, waarover het hier eerder ging) en opiniestukken. De uitleg dat opinies niet van ‘de krant’ zijn maar van de desbetreffende columnist, is niet meer afdoende. De krant wenst ze kennelijk te plaatsen, en is dus medeverantwoordelijk.

Met de toegenomen diversiteit in de kolommen komt het bijproduct verontwaardiging van steeds wisselende kanten. Sinds een persoonlijk, niet-politiek interview in het Magazine (kerst 2017) werd de krant nogal eens kwalijk genomen een kritiekloze ‘Baudetbode’ te zijn. Na zijn verkiezingszege gebeurde het tegenovergestelde.

Illustratief voor de pluriformiteit was de opinie­pagina van afgelopen woensdag: in de ene kolom mag Freek de Jonge zijn actie (tegen Baudet) op het Boekenbal toelichten, in de column ernaast mag Max Pam dat optreden ‘een ongelooflijk onbeschofte actie’ noemen (en de vrijdagkrant van vorige week omschrijven als ‘anti-Baudetspecial’).

De (welbewuste en toegelichte) vergelijking van columnist Asha ten Broeke tussen Baudet en het ­fascisme, de cartoon van Baudet op een doodskist (‘Uitgerekend op de ochtend van verkiezingsdag!’): critici vermoeden ‘een agenda’.

De waarheid is dat de krant een olietanker is. Juist op stormachtige dagen, wanneer een grote gebeurtenis de dag of de week domineert, raakt het schip op drift. In de machinekamer slaan de toetsenborden op vele plekken aan het ratelen, er ontstaat een golfvloed aan stukken en stukjes. In dat kolkende krachtenspel is vooral in het begin de koers voor alle opvarenden even ongewis.

Balans en maatvoering

Er is geen gecoördineerd plan, anders dan dat de krant een waaier aan visies wil bieden. Maar misschien is het ontbreken van een plan hier juist het probleem. De wens om een waaier te zijn is de bron van een stroom aan kritiek. Die droogt niet op zolang de meningen in de krant blijven stromen. Mogelijk dat lezers en redactie zich beide nog wat onwennig voelen in dat relatief nieuwe journalistieke klimaat.

Ideaal zou zijn dat op de voorplecht een kapitein tijdens de storm de wacht hield, en zou afremmen en bijsturen. Maar hoe? Een column verbieden zou tot een rel leiden. Daar was in het geval van bijvoorbeeld Ten Broeke wat mij betreft ook geen aanleiding toe: ze legde in haar stuk uit wat haar dreef tot de vergelijking met fascisme. Niemand hoeft het ermee eens te zijn, maar onder de gordel was de column niet. En ook hier stonden andere columns tegenover.

In de stuurmanskunst gaat het hier eerder om balans en maatvoering. Terugblikkend valt op dat in elk geval de politieke redactie de verslaggeving tamelijk neutraal registrerend heeft gehouden. De klachten betroffen meer de randgebieden van de vele columns, opinies en half opiniërende achtergrondstukken. Hoe begrijpelijk ook: misschien dat niet álle columnisten, tot de achterpagina aan toe, zich geroepen hadden moeten voelen zich op Baudet te storten. Wat minder Baudet mag best.

Ook de verslaggeving verliep niet vlekkeloos. De oproep van deze krant op sociale media aan FvD-stemmers zich te melden, leidde tot hoongelach in de buitenwereld. Die zag weer eens het beeld bevestigd van een grachtengordeliaanse bubbel waarin de FvD-stemmer een hoogst zeldzame diersoort is.

Over het wat armoedige middel van de oproep (‘Journalist zoekt veganistische vrouw met kinderwens en getrouwd met rokende vleeseter’) zal het hier een andere keer gaan, maar er kleven beslist meer nadelen aan.

Begeleiding

Het was ook de methode waardoor – als contrast met de portretjes van FvD-stemmers – maandag zes ‘Nederlanders met een migrantenachtergrond’ aan het woord kwamen over hun angst voor Baudet. ­Anders dan de indruk die zulke ‘voxpopjes’ moeten wekken, waren twee van de gesprekspartners bekenden van de auteur. Direct al viel op dat ze alle uit ­zekere kring kwamen: de UvA, de mediawereld – de wereld van de verslaggever.

Een van hen had zij eerder geïnterviewd, als gemeenteraadskandidaat voor de partij Denk. Een andere kandidaat blijkt medeoprichter van Radicaal, de jongerenorganisatie van Bij1, een derde was kort betrokken bij GroenLinks. Die politieke rollen stonden niet vermeld. Dat had natuurlijk wel gemoeten, als de kandidaten al niet geschrapt hadden moeten worden als ‘willekeurige’ representanten.

De stagiair die de portretjes maakte, wist er niet van of vond vermelden niet nodig, zegt ze. Inmiddels begrijpt ze dat dit wel had gemoeten. Hier wreekt zich een gebrek aan begeleiding: geen van de begeleidende redacteuren heeft zich vóór publicatie gebogen over de vraag wie deze mensen waren en hoe de stagiair aan hen was gekomen. Opnieuw: varen bij storm vergt alle handen aan het stuurwiel.  

_{De Ombudsman behandelt vragen, klachten en opmerkingen over de inhoud van redactionele ­pagina’s en journalistieke aanpak. ombudsman@volkskrant.nl, volkskrant.nl/ombudsman}

_{Aanvulling: De Volkskrant heeft niet als enige het kleinste aantal FvD-stemmers onder de gelederen, onder de lezers van Trouw stemden ook 5 procent FvD.}