Italië laat de EU zien: wij zijn de baas aan onze kust

Waarom is de missie gewijzigd?

Sophia bestaat sinds 2015. Het is een Europese patrouillemissie die beschikt over twee schepen, vier vliegtuigen en twee helikopters. Sophia heeft als doel om het verdienmodel van mensensmokkelaars te ondermijnen, door smokkelboten te onderscheppen en te vernietigen. In 2016 kreeg Sophia twee extra taken: het handhaven van het VN-wapenembargo tegen Libië en het trainen van de Libische kustwacht.

Vanaf het aantreden van de huidige populistische regering in Italië, in mei 2018, staat Sophia onder druk. In de afgelopen jaren kwamen er tienduizenden migranten aan in de havens van Zuid-Italië en vice-premier Matteo Salvini zet met zijn xenofobe agenda de toon in het land. Als het aan Italië ligt, gaan de grenzen dicht en komt er geen migrant meer het land binnen. Ook niet via de Europese schepen van Sophia.

Die houding wordt versterkt doordat andere Europese landen Italië niet helpen. Herhaaldelijk riep Italië op om binnenkomende migranten te verdelen over Europa, maar kreeg daarop geen respons. In januari nam Nederland knarsetandend zes migranten op van het schip Sea-Watch, dat drie weken probeerde opgepikte migranten aan land te brengen. Eenmalig. „Een volgende keer zullen ze waarschijnlijk nog veel langer ronddobberen, want dan doet Nederland níet mee”, zei staatssecretaris Mark Harbers (Migratie, VVD).

Wat zijn de gevolgen van deze beslissing?

Dat is onduidelijk. De antismokkeltaak van Sophia gaat door met behulp van vliegpatrouilles. Zij seinen de Libische kustwacht in. Maar of die ook in staat is daarop te handelen, is ongewis. Daarbij: cijfers van de Italiaanse kustwacht laten zien dat Sophia al sinds juli 2018 geen migrant meer heeft gered op zee.

Dat komt deels omdat de missie diplomatiek moest schipperen tussen het mandaat enerzijds en anderzijds de wens van Italië en Malta om geen migranten aan land te brengen. Deels komt het doordat veel minder mensen de oversteek wagen. In 2014 kwamen ruim 170.000 mensen aan in Italië, in 2018 waren dat er 23.370. Sinds begin dit jaar zijn het er 426.

Ook nam het aantal verdrinkingen op zee af, van ruim 3.000 in 2014 tot 1.311 in 2018. Maar de kans om te verdrinken nam in de laatste jaren wel fors toe, volgens de vluchtelingenorganisatie van de VN, omdat internationale reddingsoperaties al langer nauwelijks meer uitvaren. In 2017 was de kans 1 op 42 om te verdrinken, in 2018 1 op 18.

Bepaalt Italië in zijn eentje wat er met Sophia gebeurt?

Het hoofdkwartier van Sophia staat in Rome. Daarom heeft Italië zo’n belangrijke stem in het verloop van de missie en kan het land een veto uitspreken. Volgens Jalel Harchaoui, onderzoeker bij instituut Clingendael, speelt Italië ook een belangrijke ideologische kaart. „Voor Salvini is het een doel om de Europese aanwezigheid op de Middellandse Zee de nek om te draaien”, zegt hij. „Om daarmee het symbool van eenheid dat de EU uitdraagt te ondermijnen.”

In aanloop naar de Europese verkiezingen kan de regering zo zijn electoraat laten zien dat het menens is met het stoppen van de immigratie, vervolgt Harchaoui. „Italië hamert op soevereiniteit binnen Europa. Door Sophia zo te torpederen – ondanks die enorm teruggelopen aantallen migranten – laat het land zien: wij zijn hier de baas.”

In Brussel zou ook een ander sentiment spelen: de angst dat de groeiende onrust in Algerije zorgt voor een grotere toestroom van migranten naar Europa. Dat argument wijst Harchaoui af: „Iedereen met kennis over Algerije en die regio weet dat politieke instabiliteit niet leidt tot massaal vertrek. De cijfers spreken dat ook tegen. Libiërs zijn nooit massaal naar Europa gekomen, van daaruit varen vooral andere nationaliteiten af.”

Wat vindt Nederland?

Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken zegt dat Nederland het positief vindt dat de missie met een half jaar wordt verlengd, maar is tegelijkertijd teleurgesteld dat Europa het niet eens is over de inzet van schepen, „omdat het mandaat dan pas optimaal kan worden uitgevoerd.” Op de vraag of Nederland bereid is meer migranten op te nemen, antwoordt de woordvoerder: „Die discussie hoort hier niet thuis, die wordt gevoerd in andere, lopende onderhandelingen binnen Europa over het migratie- en asielbeleid.”