Een paradox, zeggen onderzoekers: hoe hoger de welvaart, des te groter het aantal zelfdodingen

Het lijkt tegen elke logica in te gaan. Hoe hoger de welvaart in een land, des te meer mensen omkomen door zelfdoding. Toch is dat de conclusie van vier wetenschappers die in de cijfers doken en hun bevindingen deze maand publiceerden in de British Journal of Psychiatry. De kwetsbaarheidsparadox, noemen zij de relatie tussen welvaart en zelfdoding.

Bij het onderzoek waren ook twee Nederlanders betrokken: suïcide-expert Derek de Beurs en Michel Dückers, beiden van onderzoeksinstituut Nivel. Voor Dückers is het onderzoek deel van zijn tweede promotie aan de Universiteit van Innsbruck. 

Eerdere onderzoeken zagen al dat mentale problemen vaker voorkomen bij mensen in landen met een hoog welvaarts­niveau. Zo bleken Nederlanders, Zweden, Canadezen en Amerikanen meer geestelijke problemen te hebben dan inwoners van armere landen.

Obstakel

Dat is de kwetsbaarheidsparadox, zegt Dückers. Depressies en andere mentale problemen komen meer voor in achterstandswijken waar mensen wonen die minder geld hebben en minder profiteren van welvaartsgroei. Die relatie tussen welvaart en gezondheid blijkt dus niet te bestaan als landen met elkaar worden vergeleken. Daar zijn het juist de rijke landen die mentaal ongezond zijn.

“Dat zijn ook de individualistische samenlevingen”, zegt Dückers. “In deze samenlevingen kiezen mensen hun eigen pad, maar kan zijn dat op dat pad een obstakel ligt, dat het tegenzit in het leven. Dat kan er dan extra hard inhakken.”

“Door de individualisering stellen mensen zichzelf hoge doelen waardoor je een grotere kans hebt dat die doelen niet uitkomen. Daarnaast kan individualisering betekenen dat je minder sociale steun krijgt van vrienden en familie. Omgekeerd is in armere landen het collectivisme groter. Dat kan beklemmend zijn, maar door de grotere sociale controle voelt het voor sommigen ook veiliger en beschermend.”

1968

Dat er een relatie is tussen welvaart en zelfdoding suggereren ook de cijfers voor Nederland over de afgelopen decennia. Het aantal zelfdodingen per 100.000 inwoners lag lang rond de 6. Vanaf 1968, toen de periode aanbrak waarin de welvaart in Nederland steeg, gaat de lijn sterk omhoog om in 1984 te pieken op 12,4. Het laatst bekende cijfer is van twee jaar geleden, toen van de 100.000 Nederlanders er 11,2 omkwamen door zelfdoding.

Dückers sluit niet uit dat mensen door minder welvaart hun problemen beter kunnen relativeren. Inwoners van armere landen hebben meer dan mensen in rijkere landen te maken met corruptie, kortere levensverwachting en kindersterfte. “Wellicht ben je als er iets tragisch gebeurt dan meer geneigd tot relativeren.”

De moeilijkheid bij vergelijkende onderzoeken tussen landen is de kwaliteit van de cijfers. In veel landen rust er een taboe op zelfdoding waardoor het niet zo wordt geregistreerd. Dat maakt de cijfers onbetrouwbaar. Daarom hebben Dückers en zijn drie collega’s alleen landen met elkaar vergeleken waarvan ze zeker waren dat de cijfers klopten. “Dat gold voor honderd landen”, zegt hij .

Daarvan vielen er 48 in het hoogste welvaartsniveau, 37 in de hogere middengroep en 14 in de lage middengroep en 1 de laagste categorie. De armste landen, vooral in Afrika, zijn dus ondervertegenwoordigd, maar dat doet volgens Dückers niets af aan de bevindingen. ”Dit is een poging om meer zicht te krijgen op de relatie tussen welvaart en gezondheid, maar ik zeg niet dat we er al zijn.”

Lees ook:

‘Eindelijk wordt het vraagstuk zelfdoding niet meer genegeerd’

Zelfmoordpreventielijn 113 krijgt een extra subsidie. ‘Een trendbreuk’, zegt oprichter Mokkenstorm.

Waarom neemt zelfdoding onder ouderen toe?

Bijna een derde van alle mensen die zelfmoord plegen, is 60 jaar of ouder. In 2016 kwamen 1894 Nederlanders door eigen hand om het leven, onder wie 647 ouderen.