Psychische steun voor Syriërs: na al die jaren in een kamp, kruipen de problemen in je hoofd

Als er een Syrisch kind bij psychologe Amani Harb komt en aanschuift aan het kindertafeltje met Mickey Mouse-motief, gaan ze eerst samen tekenen. Na een sessie of drie komen dan de echte emoties eruit. ,,Dan gaan ze praten.” Ze vertellen over het geweld dat ze hebben gezien, thuis in Syrië. Of ze tekenen over hun leven nu: soms tekeningen met hun boze ouders erop. ,,Huiselijk geweld is een groot probleem hier.”

Harb houdt spreekuur in een kliniek van Artsen zonder Grenzen in het afgelegen Libanese stadje Hermel, pal tegen de Syrische grens. De tijdelijke kliniek zit in een onopvallend, afgebladderd gebouw, haar spreekkamer aan de achterkant ervan, de verwarming is een potkachel. In de omgeving wonen duizenden Syrische vluchtelingen: in tentenkampen of appartementen. Het zijn er veel en veel meer dan de reguliere Libanese gezondheidszorg  aankan. ,,In landelijk gebied is psychotherapie of gespecialiseerde geestelijke hulpverlening sowieso niet aanwezig”, stelt de hulpverleningsorganisatie.

Terwijl die geestelijke gesteldheid van de gevluchte Syriërs al zorgwekkend is en verder verslechtert. Ze wonen hier al jaren, sommigen al sinds de Syrische burgeroorlog in 2011 begon. De leefomstandigheden worden steeds moeilijker en terugkeer naar Syrië is ondanks het luwen van de oorlog vaak nog ver weg. Uit onderzoek van Artsen zonder Grenzen zelf blijkt dat 60 procent van de gevluchte Syriërs in Libanon (er wonen er een miljoen in het land) continu stress en zorgen ervaart, 53 procent loopt risico in een depressie te belanden. De organisatie wil daarom meer aandacht voor de psychische gezondheid van de vluchtelingen en zet er meer van haar hulpverleners voor in.

De Syrische vluchtelingen in Libanon verkeren in geldnood: ze mogen er officieel niet werken en krijgen onderbetaald voor zwart werk, hun schulden bij winkeliers lopen op en de toelages voor voedsel van hulporganisaties lopen terug door bezuinigingen.

,,Of er een relatie is tussen die omstandigheden en huiselijk geweld? Zeker”, stelt Harb. Ze krijgt geregeld ouders op bezoek die bekennen dat ze hun kinderen hebben geslagen. ,,Ze hebben er spijt van, voelen zich schuldig. Het komt door de stress, zeggen ze. Omdat ze in armoede leven, nauwelijks privacy hebben in de tenten waarin ze leven en geen uitzicht hebben op verandering van die omstandigheden.”

Ruim 8800 mensen kreeg Artsen zonder Grenzen vorig jaar op de spreekuren van de psychologen in Libanon. Niet dat er maar 8800 mensen met problemen zijn, maar Artsen zonder Grenzen heeft maar een beperkte capaciteit. Harb: ,,Ouders komen met hun kinderen, omdat die opeens weer in bed zijn gaan plassen. De vrouwen hebben vaak last van angst. Mannen komen minder snel en als ze komen dan blijkt dat hun problemen zo groot zijn dat ze eigenlijk naar een psychiater moeten.”

(Lees verder onder de afbeelding.)

Haar collega Nada, die werkt in een kliniek in Majdal Anjar, wat zuidelijker in de Bekaa-vallei: ,,Niet weten hoe morgen eruitziet, dat is een groot deel van hun probleem.” Soms is morgen letterlijk: of er de volgende dag wel weer eten is. Soms is morgen verder weg: hoe ziet de toekomst eruit, kunnen hun kinderen ooit weer naar school, kunnen ze ooit weer terug naar Syrië? ,,Mensen hebben zware depressies, ze beschrijven zichzelf als vernietigd. Dat komt ook omdat hun leven hier, in tenten, afhankelijk van hulp, vaak heel anders is dan het normale of goede leven dat ze gewend waren in Syrië.”

Soms ook komen oude problemen opeens twee keer zo hard naar boven in het vluchtelingenkamp. Mensen die een posttraumatisch stresssyndroom (PTSS) hebben opgelopen in de Syrische burgeroorlog, maar daar nooit voor behandeld zijn.

Of Meryem (18), uit Aleppo, die als kind gehandicapt raakte aan haar been en daar na haar vlucht naar Libanon ook psychische problemen door kreeg. Erover praten lukte niet, iedereen had genoeg aan zijn eigen problemen. Het zorgde ervoor dat ze in een isolement belandde en nauwelijks contact had met mensen. In een derde kliniek van Artsen zonder Grenzen, in Baalbek, maakt ze een tekening van een gekooid vogeltje met een pleister op de mond en een vastgebonden been. ,,Ik wil hier weg, naar het buitenland, waar ik aan mijn been geholpen kan worden en vrijuit kan praten”, vertelt ze met tranen in haar ogen. De psycholoog die haar begeleidt: ,,Meryem dacht heel negatief over zichzelf: ze was gehandicapt én vluchteling. We hebben haar laten focussen op wat ze wél kan. Het gaat nu al een stuk beter met haar.”

Het zijn kleine oplossingen die mensen stapje voor stapje moeten helpen om te gaan met de realiteit van hun vluchtelingenbestaan. Zo vertelt Amani Harb aan de ouders die, vol schaamte, hun kinderen slaan, dat ze moeten proberen dat moment voor te zijn. ,,Als je het voelt aankomen, loop dan je tent uit. Ga even ergens anders heen en vraag iemand uit de tent naast je even op je kinderen te letten.”

Psychologe Nada: ,,We proberen de mensen om te laten gaan met hun problemen, om niet al die problemen in dezelfde emmer te stoppen. En we zeggen ze vooral ook hoop te houden.”